İslamaqədərki dövr Ərəbistan yarımadasında tarix və tarixşünaslıq
55
XÜLASƏ
İSLAMAQƏDƏRKİ DÖVR ƏRƏBİSTAN
YARIMADASINDA TARİX VƏ TARİXŞÜNASLIQ
E.F.MAHMUDOV
Tarix elmi və ya tarixşünaslıq bəşər övladının yer üzərində yaşamağa
başladığı andan etibarən günümüzə qədər bütün qəbilə, tayfa, xalq, millət,
ümmət və dövlətlərin diqqət mərkəzində olmuşdur. Hər bir cəmiyyət tarixini
öyrənməyə və onu qorumağa cəhd etdiyi və çalışdığı kimi İslamaqədərki
dövrdə Ərəbistan yarımadasında mövcud olan cəmiyyətlər də dövrün
şərtlərinə uyğun şəkildə tarixə və tarixlərinə çox böyük əhəmiyyət vermişlər.
Məqalədə İslamaqədərki dövrdə Ərəbistan yarımadasında yaşayan Ərəblərin
tarix anlayışı, tarix şüurunun təşəkkül etməsi, onların tarixə qarşı
münasibətləri, tarixi əldə etmə, öyrənmə və qoruma metodları, yolları və
qurumları haqqında məlumat verilmişdir. Qeyd edilmişdir ki, İslamaqədərki
dövr ərəblərində tarix və ya tarix elmi bəzi hallarda “yazılı tarix ənənəsinin”
mövcud olduğuna baxmayaraq əsas etibarilə sözlü rəvayətlərə və ya şifahi
xəbərlərə əsaslanırdı ki, bu da daha çox onların vahid yazı sisteminin tam
inkişaf etməməsindən, oxuma və yazma vasitələrinin və ləvazimatın
kəsadlığından, Ərəblərdə demək olar ki, hər şeyin bədahətən olmasından,
daxili dünyalarında meydana gələn məna və düşüncələrini dillərinə gələn
sözlərlə ifadə etmələrindən irəli gəlirdi. İslamaqədərki dövr ərəblərində tarix
və tarixşünaslığın formalaşmasında “Ənsab-soy kökü, şəcərə elmi”,
“Əyyamul-Arab”, “şer”, “axbar”, “xitabət” kimi ünsürlərin böyük rolu
vardır. İslamaqədərki dövrdə Ərəbistan yarımadasında Fars və Bizans
imperiyalarının hökmdarları haqqında tarixi məlumatlar, Ərəblər arasında
İbrani və Suryani dilində mövcud olan kitablar yanında bunların Ərəbcələri
və Ərəb dilində bəzi hikmət kitabları da var idi. Eyni zamanda müəyyən
şəxslər və qəbilələr arasında olan müqavilələr, kölə mülkkiyyəti ilə bağlı
sənədlər, əmannamələr, məktublar, muəllaqat mətnləri və xüsusilə də məzar-
Elşad MAHMUDOV
56
qəbir kitabələri Ərəb dilində yazılır və möhürlər Ərəb dilində qazılaraq
istifadə edilirdi. Buna görə də İslamaqədərki dövrdə əksər məlumatlar,
xəbərlər, xatirələr və ədəbi poeziya, qısa olaraq Ərəb mədəniyyəti və tarixi
bəzi istisnalar olmaqla bərabər əsas etibarilə insanların əzbərlərində,
hafizələrində, yaddaşlarında qorunaraq və mühafizə edilərək nəsillərdən
nəsillərə nəql edilir, köçürülür və miras buraxılırdı.
İslamaqədərki dövr Ərəbistan yarımadasında tarix və tarixşünaslıq
57
РЕЗЮМЕ
ИСТОРИЯ И ИСТОРИОГРАФИЯ НА АРАВИЙСКОМ
ПОЛУОСТРОВЕ В ДОИСЛАМСКИЙ ПЕРИОД.
Э.Ф.МАХМУДОВ
История и историография были в центре внимания племен, народов,
наций и государств с момента зарождения человечества. Доисламское
арабское общество придавало важное значение историческому про-
шлому и как любое человеческое общество прилагало все усилия для
его изучения. В статье приводятся сведения о становлении историче-
ского самосознания арабов, проживающих на Аравийском полуострове
в доисламский период, их представлениях об истории и её восприятии,
основных источниках, к которым они обращались и методах их исто-
рических исследований. В статье отмечается, что, несмотря на наличие
письменности, доисламская арабская историография большей частью
основывалась на устных сведениях и преданиях, что было связано с от-
сутствием единой развитой системы письма, скудностью необходимых
письменных принадлежностей и также свойственным арабам умением
экспромтом выражать свои мысли и идеи, отражающие их духовный
мир. Таким образом, исторические сведения, мемуары, поэтические
произведения, одним словом, арабская культура и история большей ча-
стью хранилась в памяти людей, передавалась из уст в уста последую-
щим поколениям. В статье так же отмечается, что большую роль в
формировании истории и историографии у доисламских арабов играли
такие элементы, как «Ансабуль-араб», «аййамуль-араб», «шер», «ах-
бар» и «хитабет». В доисламский период на Аравийском полуострове
наряду с историческими сведениями о фарсидских и византийских пра-
вителях, книгами на древнееврейском и сирийском языках имелись их
переводы на арабский язык, а также ряд собственно арабских книг. В то
же время соглашения между отдельными лицами и племенами, различ-
ная документация, переписка, тексты и.т.д писались на арабском языке.
Elşad MAHMUDOV
58
SUMMARY
THE HİSTORY AND HİSTORİAN AT THE PRE-ISLAMİC AGE
Dr. E.F.MAKHMUDOV
History and histology have been in the center of tribes, nations,
populaces, communities, and countries from the beginning of the first
human’s appearance on the earth till today. As every society afforded to
learn and preserve their history, at the pre- Islamic age the societies,
which had existed in the Arabian Peninsula, gave a great importance to
their, also overall history, suited to their conditions of the epoch. On the
report there were given information about, people’s history perception,
who lived in the Arabian peninsula, the development of the historical
comprehension, their attitude toward the history, the methods and ways
of obtaining, studying, and maintaining the history till Islam period. It
was indicated that, although at the history and historical science there
was a ‘written history tradition’ before the Islamic age, it was mainly
depend on stories and news that, it was the result of not developing
single writing system completely, lacking of reading and writing
equipments and for Arabians everything was extempore, it came from
being used to express their inside feelings and senses by means of words.
For shaping history and histology elements as ‘ansab’, ayyam al-arab”,
“ er”, “axbar”, “xitaba” have a main place, before Islamic age. There
was historical information about Persian and Byzantine empires, books
in Jewish, Saurian and Arabian languages, moreover wisdom books in
Arabian before the Islamic period at Arabian Peninsula. At the same
time agreements between people and tribes, the documents of the slavery
properties, letters, news, deposits, muellaqat, especially grave epitaphs
were written in Arabian, and stamps were engraved in that language too.
As the outcome of it, the most part of the knowledge, news, recollections
and literary poetics, in short, the culture and history of the Arabians,
with some exceptions, primarily were conveyed, copied, and inherited
from one generation to another by the help of their memory or
maintenance by heart at the pre- Islamic age.
Dostları ilə paylaş: |