Baki universitetiNİn xəBƏRLƏRİ №2 T
Yüklə 58,07 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Açar sözl ər
- Ключевые слова
- SUMMARY
|
57 BAKI UNİVERSİTETİNİN XƏBƏRLƏRİ №2 T əbiət elmləri seriyası 2012
formaları populyasiya səviyyəsində araşdırılıb: hərtərəfli istifadə (ht), yuvalama (yv), yeml ənmə (ym), gecələmə (g), dincəlmə (d). Quşların qışladığı ayrı-ayrı biotoplardan istifadə formalarının öyrənilməsi genetik fondun və təbii bioloji müxtəlifliyin qorunub saxlanması probleminin h əlli üçün vacibdir.
ər: qışlayan, biotopdan istifadə, hərtərəfli, yuvalama, yemlənmə, gecələmə, dinc
əlmə.
Müasir dövrd ə ətraf mühitin qorunması və təbii biosenozlardan səmərəli istifad
ənin elmi əsaslarla həyata keçirilməsi üçün genetik fondu bioloji müxt
əliflik səviyyəsində saxlamaq mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bioloji müxt əliflik haqqında 5 iyun 1992-ci il tarixli Beynəlxalq kon- vensiya, Beyn əlxalq əhəmiyyətli su hövzələrinin, köçəri quşların qorunması konvensiyası (Ramsar, 1971), Azərbaycan Respublikasının 4 iyun 1999-cu il tarixli “Heyvanlar al əmi haqqında”, Azərbaycan Respublikasının ətraf mühitə dair qanunlar toplusu (1,2) ”Bioloji müxt əlifliyin və onun genetik fondunun qorunması haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 21 dekabr 2002- ci il tarixli (3) s ərəncamının icrasına uyğun olaraq heyvanların trofik və bioto- pik
əlaqəsinə aid tədqiqatların aparılması tələb olunur. C ənubi Xəzərin qərb sahili bir çox quşların miqrasiya istiqamətində yerl əşir. Quşların bəziləri burada qışlamaq, bəziləri yuvalamaq, bəziləri yuva- lama v ə qışlama yerləri arasında qısa müddətli dincəlmək, bəziləri isə bütün ömürl əri boyu burada oturaq yaşayır. C ənubi Xəzərin qərb sahilində qışlayan quşların bəzi növləri kifayət qə- d ər, çoxu isə zəif öyrənilib. Lakin qışlayan quşların populyasiya səviyyəsində xüsusi planla öyr ənilməsi, həm də ərazidəki biotoplardan istifadə formaları heç öyr ənilməyib. Ornitoloji ədəbiyyatda bu ərazidə qışlayan quşların bio-
58 logiyası haqqında olan son məlumatlar Q.T.Mustafayev, N.A.Sadıqova (7,8), İ.R.Babayev (4,5,6) və Ə.N.Tağıyevin [9] əsərlərində qeyd edilib. Material v ə metodlar Çöl t
ədqiqatları 2005-2011-ci illərdə aparılıb. Tədqiqatlar Abşeron yarımadasından Astaraya qədər olan ərazini əhatə etməklə marşurut üsulu ilə piyada, atla, müh ərrikli və mühərriksiz qayıqlarla və avtomobillə aparılıb. Durbind ən və Karl Zeis teleskopundan istifadə olunub.Qışlayan quşların biotoplardan istifad ə formalarını müəyyən etmək üçün dekabr, yanvar, fevral aylarında tədqiqatlar aparılıb. Zəngin biotoplar qrupu əsasən Qızılağac körfəzi, Kürün
deltası və ona yaxın ərazilərdə müəyyən olunub. C ənubi Xəzərin qərb sahilində aşağıdakı əsas biotoplar qrupunu ayırmışıq: 1.
Yulğun bataqlığı 2.
Qamış bataqlığı 3.
Cığ bataqlığı 4.
Ç əmənlik bataqlığı 5.
yulğun cəngəlliyi 6.
Quru qamış cəngəlliyi 7.
ızılağac körfəzinin akvatoriyası 8.
Kiçik Qızılağac körfəzinin akvatoriyası 9.
əzərin akvatoriyası 10.
Sahil
qumluqları və qayalıqlar 11.
Sahil boyunca olan göll ər, gölməçələr və kanallar 12.
Böyürtk
ən cəngəlliyi 13.
Adalar
14.
Yarımsəhra, bozqır, yarğanlar 15.
Üzüm plantasiyaları 16.
Meyv ə bağları 17.
Tarla v
ə bostanlar 18.
K ənd, qəsəbə, yollar və müvəqqəti tikililər 19.
Köhn ə platformalar
əticələr və onların müzakirəsi C ənubi Xəzərin qərb sahilində yulğun bataqlığından qışlamaq üçün istifad ə edən quşlar 3 növdür. Bunlardan 2 növü hərtərəfli (Gallinago galli- nago, Porzana porzana), bir növ Numenius arquata yem üçün istifad ə edir.
Qamış bataqlığı biotopundan istifadə edənlər də 3 növdür: Podiceps grisegena yem, Porzana porzana v ə Gallinago gallinago hərtərəfli istifadə edir. Cığ bataqlığından istifadə edən qışlayan quşlar 4 növdür: Gallinago gallinago, Limosa limosa, Tringa nebularia yem üçün, Porzana porzana is ə h ərtərəfli istifadə edir.
59 Quru yulğun cəngəlliyindən dincəlmək üçün istifadə edənlər: Aquila clanga, Falco cherrug, Falco columbarius, Falco pereqrinus yem üçün, Trog- lodytes troglodytes yem v ə gecələmək, Scolopax rusticola gecələmək üçün istifad ə edir.
Troglodytes troglodytes quru qamış cəngəlliyi biotopundan həm gec
ələmək, həm də yem üçün istifadə edən bir növdür. Qışlayan quşlardan çoxunun su-bataqlıq quşları olduğunu nəzərə alsaq gör ərik ki, Böyük Qızılağac körfəzinin akvatoriyasından istifadə edənlər çoxdur. Akvatoriyada qışlayan quşların əksəriyyəti bu biotopdan hərtərəfli istifad
ə edir: Podiceps grisegena, Pelecanus onocrotalus, P.crispus, Gygnus olor, C. cygnus, C.bewickii, Anas crecca, A. strepera, A. penelope, A. acuta, A. clupeata, Aythya ferina, A. fuligula, A.marila, Bucephala clangula, Mergus merganser, Larus ichthyatus, L. argentatus, L. canus. Dinc əlmək üçün istifadə ed ən isə bir növdür (Anser anser). Kiçik Qızılağac körfəzinin akvatoriyasından hərtərəfli istifadə edənlər Böyük Qızılağac körfəzində olduğu kimidir. Təkcə Canus bewickii Kiçik Qızılağac körfəzindən yemlənmək üçün yararlana bilmir. Larus ichtyatus isə h ərtərəfli deyil, əsasən yem üçün istifadə edir. Sahil qumluq v ə qayalıqlar biotoplar qrupundan qışlayan quşlar əsasən yem üçün yararlanırlar: Aquila helica, A.chrysaetos, Ascipiter gentilis, Falco cherrug, F.columbarius, F.peregrinus, Buteo buteo, Gallinago gallinago, Limosa limosa, Calidris alba, Numenius arquata, Tringa nebularia h ərtərəfli, Larus ichthyatus gec ələmək, Larus argentatus və Larus canus dincəlmək üçün istifad ə edir.
Sahil boyu göll ər, gölməçələr və kanallar biotoplar qrupundan Podiceps grisegena, Anas crecca, A.strepera, A.penelope, A. acuta, A.clypeata, Falco pereqrinus, Gallinago gallinago, Numenius arquata, Limosa limosa, Larus ishthyatus, L.argentatus, L.canus yem üçün, Tunga nebularia is ə hərtərəfli istifad ə edir.
Böyürtk ən cəngəlliyi biotopundan Aquila clanga, A. helica, A.chrysae- tos, Ascipiter gentilus, Buteo buteo, Falco cherrug, F.columbarius, F.peregri- nus, Regulus regulus,Scolopax rusticola, Tuto alba, Fringella coelebs, F.mon- tifrongilla əsasən yem üçün istifadə edirlər. Üzüm plantasiyaları biotopundan Aquila helica, A. chrysaetos, Fringilla coelebs v ə Fringilla montifrongilla yem üçün fayda lanır.
Meyv ə bağlar biotopundan Aquila helica, A.chrysaetos, Ascipiter gen- tilis, Falco peregrinus, Regulus regulus yem kimi, Falco cherrug, F.colombari- us, Scolorax rusticola, Fringilla coelebs, F. montifrongilla, Buteo buteo h ərtə- r
m ək və gecələmək üçün istifadə edir. Tarla v ə bostanlar biotoplar qrupundan Anser anser, A.albifrons, A.ery- thropus, Aquila clanga, Falco cherrug, Buteo buteo, Corvus frugilegus, Frin-
60 gilla coelebs, F.montifrongilla yem üçün Troglodytes troglodytes yem v ə gec ələmək, Calidiris alba, Anthus pratensis hərtərəfli istifadə edir. K ənd, qəsəbə, yollar və müvəqqəti tikililər biotoplar qrupundan qışlayan quşlardan Falco cherrug, Falco columbarius, Larus argentatus, Larus canus yem üçün, Corvus frugilegus v ə Regulus regulus yemlənmək və gecələmək, Tuto alba, Fringilla coelebs, Fringilla montifrongilla h ərtərəfli istifadə edir. C ənubi Xəzərin qərbində yerləşən adalardan qışda istifadə edən quşlar- dan Pelecanus onocrotalus, P. crispus, Anser anser, A. albifrons, A. Eryth- ropus, Aquila glanga dinc əlmək, Tringa nebularia isə hərtərəfli istifadə edir. Köhn
ə platformalardan Larus ichthyatus gecələmə və dincəlmə, Larus argentatus, Larus canus gec ələmək, Buteo buteo yemlənmək üçün istifadə edir. Aquila helica dinc əlmək, Aquila chrysaetos dincəlmək və gecələmək üçün yararlanır. Yarımsəhra, bozqır, yarğanlar biotoplar qrupundan qışlayan quşlardan Anser albifrons, A.erythropus, Aquila helica, A.chrysaetos, Falco colum- barius, F. pereqrinus, Corvus frugilegus, Regulus regulus, Larus ichthyatus, L.argentatus, L.canus, Tuto alba, Fringilla coelebs, F.montifrongilla yem üçün, Tetrax tetrax, Melanocorypha leucoptera, Alauda arvensis, Anthus pratensis h ərtərəfli istifadə edir. C ənubi Xəzərin ümumi akvatoriyasından qışlayan quşların çoxu h ərtərəfli istifadə edir: Podiceps grisegena, Pelecanus onocrotalus, P.crispus, Cygnus olor, C.cygnus, C.bewickii, Anas crecca, A.strepera, A.penelope, A.acuta, A.clypeata, Aythya ferina, Bucephala clangula, Mergus merganser, Larus argentatus, Larus canus. Anser anser dinc əlmək, Anser albifrons və Anser erythropus dinc əlmək və gecələmək, Aythya marila, Aquila clanda, Larus ichthyatus yeml ənmək üçün istifadə edir. Ç əmənlik bataqlığından Aquila helica, Gallinago gallinago Larus ar- gentatus, Larus canus yeml ənmək, Numenius arquata, Limosa limosa, Tringa nebularia h ərtərəfli istifadə edir. Beləliklə, Cənubi Xəzərin qərb sahilində qışlayan quşların ən çox istifadə etdikləri təbii biotoplar Böyük və Kiçik Qızılağac körfəzinin və Xəzərin akvatoriyasıdır.Ən az istifadə olunan təbii biotoplardan yulğun, qamış, cığ bataqlığı, quru yulğun və qamış cəngəlliyi, böyürtk
ən cəngəlliyi və demək olar ki, bütün antropogen biotoplar qrupudur. Bunun da əsas səbəbi qışlamağa gələn quşların böyük əksəriyyətinin su- bataqlıq quşları olmasıdır.
1.
Az ərbaycan Respublikasının ətraf muhitinə dair qanunlar toplusu / H.S.Bağırovun redakt əsi ilə. Bakı: El–Alliance, 2002, І c., 404 s. 2.
Az ərbaycan Respublikasının ətraf muhitinə dair qanunlar toplusu / H.S.Bağırovun redakt
əsi ilə. Bakı: El–Alliance, 2002, ІІ c., 424 s. 3.
Bağırov H.S. İlham Əliyevin uğurlu ekoloji siyasəti. Bakı: Şərq-Qərb, 2008, 399 s. 4.
Babayev İ.R., Əsgərov F., Əhmədov F. Bioloji müxtəlifiik. Xəzərin Azərbaycan hiss
əsinin suda üzən quşları. Bakı: Nurlar, 2007,136 s.
61 5.
Babayev İ.R. Xəzər dənizinin Cənub-Şərqi Şirvan düzünə həmsərhəd hissəsində qışda suda üz ən quşların növ tərkibi, sayı, yayılması və onlara təsir edən amillər // Azərbaycan Zooloqlar C əmiyyətinin əsərləri. І c., Bakı: Elm, 2008, s.601-606. 6.
toplan tı yerləri, sayı və onlara təsir edən amillər // Azərbaycan Zooloqlar Cəmiyyətinin əsərləri. І c., Bakı: Elm, 2010, s.816-824. 7.
Mustafayev Q.T., Sadıqova N.A. Azərbaycanın quşları (təyinedici). Bakı: Çaşıoğlu, 2005, 419 s.
8.
Mustafayev Q.T., Sadıqova N.A. Azərbaycan faunasının taksonomiyası və coğrafiyası (onurğalılar). Bakı: Bakı Universiteti, 2011, 207 s. 9.
Tağıyev Ə.N. Cənubi Xəzərin qərb sahilində quşların biotopik yerləşməsi. Azərbaycan zooloqlar c əmiyyətinin əsərləri. ІІІ c., Bakı: Elm, 2011, s.308-315.
В работе впервые приведены формы пользования биотопами зимующих популя- ций птиц на западном побережье Южного Каспия. Установлены биотопы используемые популяциями каждого вида птиц: для гнездования, питания, отдыха, ночевки, для все- стороннего использования в пределах региона. Такой подход необходим для решения проблемы сохранения естественного биоразнообразия.
ние, кормовые, ночевка, отдых. FORMS OF USING HIVERNER BIRDS’ BIOTOPES IN THE WESTERN COAST OF THE SOUTH CASPIAN SEA A.N.TAGHIYEV SUMMARY The article is the first to provide the location and the using forms of hiverner birds’ bio- topes in the western coast of the South Caspian Sea: comprehensive, nest, feeding, accommo- dation, leisure. The study of forms of using hiverner birds’ biotopes for various purposes is the main issue for the solution to the problems of preservation of the natural biological diversity.
laxation.
Redaksiyaya daxil oldu:12.01.2012-ci il Çapa imzalandı: 31.05.2012-ci il Document Outline
Yüklə 58,07 Kb. Dostları ilə paylaş:
|