Baki universitetiNİn xəBƏRLƏRİ №2 Təbiət elmləri seriyası

 

Eksperimental 

hissə 

Müasir 

dövrdə  antropogen  təsirin  güclənməsi  nəticəsində  təbii  ekoloji 

sistemlərin deqradasiyası, floranın bioloji müxtəlifliyinin tükənməsi, ayrı-ayrı 

növlərin  sıradan  çıxması  prosesi  getdikcə  sürətlənir.  Hər hansı  bitki  örtüyü 

 

83 

---

endemizminin analizi bu floran

ın orijinallığı haqqında təsəvvürlər yaradır, eyni 

zamanda florogenetik nöqteyi-n

əzərdən bəzi nəticələr çıxarmağa imkan verir. 

Qafqaz regionunda 

ən zəngin bioloji müxtəlifliyə malik olan Azərbaycan nadir 

və  endemik  bitki  növləri  ilə  seçilir.  Respublikamız  Qafqazın  cənub-şərq 

hissəsində, Ön Asiya, İran-Turan və Qafqaz yollarının kəsişdiyi ərazidə oldu-

ğundan Azərbaycan florasında çox bioloji müxtəlifliklərə rast gəlinir. Burada 

müxtəlif relyef, iqlim, torpaq və bitki landşaftları yayılmışdır. Ərazinin əmələ 

gəlməsində,  floranın  formalaşmasında,  bitki  örtüyünün  təkamülündə  və  s. 

problemlərin  həllində  endemik  bitkilərin  öyrənilməsinin  böyük  elmi  əhəmiy-

yəti vardır. Böyük Qafqazın şərq hissəsində yayılmış geofit növlərdən səmərəli 

istifadə  edilməsi  və  qorunması  üçün  həmin  növlərin  taksonomik  tərkibini 

müəyyənləşdirmək,  Azərbaycan  və  Qafqaz  floraları  üçün  hansı  endemiklərin 

olduğunu dəqiqləşdirmək vacibdir. Ümumiyyətlə, endemikliyin dərəcəsi flora-

nın genezisinin göstəricisidir. Böyük Qafqazın şərq hissəsinin bitki örtüyünün 

fərdilik xüsusiyyəti, özünəməxsusluğu haqqında fikir söyləmək üçün endemik 

növlərin  xüsusi  çəkisi  nəzərə  alınmalıdır.  Belə  ki,  Qafqazda  1153  endemik 

növlər (A.A.Qrossheym) yayılmışdır ki, bu da onun florasının 19.3%-ni təşkil 

edir  (7). 

Azərbaycan  florasında  isə  240  endemik, 350 növ  subendemik 

(Q.F.Axundov, 1973) 

növlər  yayılır  ki,  bu  da  onun  florasının  5,8%-ni  təşkil 

edir (3, 4).

 

 

Endemik 

növlərin qiymətləndirilməsi meyarlar (kriteriyalar), altmeyarlar 

(

yayılma sahəsi (km

2

) (i), 

məskunlaşma  yeri (km

2

) (ii), 

yayılma sahəsi və  ya 

məskunlaşma mühitinin keyfiyyəti (km

2

) (iii), 

lokalitetlərin və populyasiyaların 

sayı (iv), yetkin fərdlərin sayı (v)) və dərəcələr (kateqoriyalar) (CR–“Tam yox 

olma 

həddində olanlar”, EN–“Yox ola bilənlər”, VU–“Tez itə bilənlər”, NT– 

“

Təhlükəliyə  yaxın  vəziyyətdə  olanlar”,  LJ–“Daha  az  təhlükəli  vəziyyətdə 

olanlar”) 

əsasında aparılmışdır (1, 2, 5). 

Ərazi  üçün  yeganə  Azərbaycan  endemiki  hesab  olunan 

Sternbergia 

colchiciflora Waldst. et Kit.

-

qışdaçiçəkləyən  şternbergiya

 

növünün

 

qiymət-

ləndirilməsi belədir: 

Növ: 

Sternbergia colchiciflora Waldst. et Kit.

-

qışdaçiçəkləyən  ştern-

bergiya 

Qiymətləndirmə: CR / B1ab (v) + B2ab (v)

 

Qiymətləndirmənin əsaslandırılması: takson aşağıdakı göstəricilərə görə 

tam yox olma 

həddində olanlar kimi qiymətləndirilmişdir: 

- 

yayılma sahəsi 10 və ya 100 km

2

-

dən azdır, 1 lokaliteti var, antropogen 

amillərin təsirindən (mal-qaranın düzgün otarılmaması, yayıldığı quru yamac-

ların torpaqlarının müxtəlif məqsədlər üçün zəbt edilməsi, habelə soğanaqları-

nın satış üçün qazılıb çıxarılması, çiçəklərinin vaxtsız  yığılması)  yetkin  fərd-

lərin sayının azalması davam edir (v), mühafizə tədbirləri görülmür. Mühafizə 

üçün 

mədəni şəraitə köçürülməli, soğanaqlarının satışı qadağan olunmalıdır.