Baki universitetiNİn xəBƏRLƏRİ №2 Təbiət elmləri seriyası
Yüklə 211,52 Kb. Pdf görüntüsü
|
| Sternbergia colchiciflora Waldst. et Kit.
- qışdaçiçəkləyən şternbergiya növünün bioekoloji xüsusiyyətləri. Növ ilk dəfə 1803-1804-cü illərdə təsvir
84
olunmuşdur. Macar alimləri Valdstein və Kitaibel toplanmış herbari material- ları əsasında yeni növ kəşf edərək, onu kübar əsilli botanik-alim Kaspar Şternberqin (1741-1837) şərəfinə adlandırmışlar. Baxmayaraq ki, bu növ 1601- ci
ildə Karl Kluzius tərəfindən təsvir olunmuş və Narcissus autumnalis minor
adlandırılmışdı. Sonralar, 1753-cü ildə Karl Linney Narcissus autumnalis mi- nor növünü Sternbergia lutea adlandırmışdır. Rax, Filippov, Qorşkova və A.A.Qrossheym
cinsinin Aralıq dənizinin şərq hissəsində və Ön Asiyada rast gəlinən 12 növün yayıldığını göstərmiş və adla- rını sadalamışlar (6). Bu növlər içərisində
və
S.fischeriana (Herb.) M. Roem. adları da qeyd olunmuşdur. İlk dəfə 1860- cı ildə T.İrmiş təbii şəraitdə və herbari materialları əsasında Sternbergia Waldst. et Kit.
cinsinə aid növlərin soğanaqlarının morfologiyasını öyrənmişdir (8). S.colchiciflora
Şamaxı rayonunun Çinarlı adlanan ərazisində (köhnə Kələndər-təpə ərazisində aşağı dağ qurşağında) quru, daşlı-çınqıllı yamacda bitir.
Təbii şəraitdə çiçəkləməsi fevral-mart aylarına təsadüf edir. Birinci çiçəkaçmadan 5-10 gün sonra kütləvi çiçəkləyirlər və 15-20 gün çəkir. Eyni soğanağın çiçəkdaşıyıcı zoğları bir-birinin ardınca üzə çıxır. Kütləvi çiçəkləmə zamanı qönçələri açılmış və solmuş çiçəkləri də müşahidə etmək olur. Yan- varın əvvəlində qönçələr yarpaqlarla birlikdə torpağın üzərinə çıxır. Zoğın yerüstü
hissəsi bu zaman bir qədər qısa olur. Torpağın üstündə sarı rəngə çalan qönçələr tez böyüyür və çiçəkaltlığının yarpağını dəlib keçir. 4-5 gündən sonra qönçələr artıq tam açılır, axşama doğru hava soyuduqca bir qədər yumulur. Çiçəkdaşıyıcı gövdə getdikcə böyüyür. Dişiciyin ağzı tozcuğa olan həssaslığını 2-3 gün saxlayır, sonra qonur rəng alır və quruyur. Çiçəkləmənin sonunda ləçəklər daha geniş açılır, çiçəkyanlığı yuxarı hissədən solmağa başlayır. Çi- çəkyanlığı solduqdan sonra yumurtalıq məhv olur. Yumurtalıqda toxumluğun böyüməsi və toxumun inkişafı müşahidə olunmur. Çiçək yatağı bir az uzanır, torpağa doğru qövs şəklində əyilir, yarpaqlardan tez quruyur. Tədqiqat ərazisində Azərbaycan florası üçün endemik növ hesab olunan
- qışdaçiçəkləyən şternbergiya növün- dən başqa, Qafqaz florası üçün endemik hesab olunan 18 növə də rast gəlinir. Bu
növlər 9 fəsilə, 15 cinsdə təmsil olunurlar. Bu fəsilələrdən səhləbkimilər (
) fəsiləsi 4 cinslə təmsil olunaraq daha geniş yayılmışdır ki, onların da hər biri 1 növlə təmsil olunur: şelkovnikov səhləbi ( Orchis schel- kownikowii Woronow), koruşdil ələoxşar (Dactylorhiza amblyoloba (Nevski) Aver.), Qafqaz
tozbaş səhləb (Cephalanthera caucasica Kraenzl.), Qafqaz
qaşsəhləbi (Ophrys caucasica Woronow ex Grossh.) növləri, əsasən, mezofit və mezokserofit mühitlərdə rast gəlinir.
Şelkovnikov səhləbi ( Orchis schelkownikowii Woronow) Qobustan rayo- nunun Sündü, Cabanı kəndləri ərazisində dağ-bozqır fitosenozlarının tərkibində rast gəlinir. 85
Koruşdil ələoxşar (Dactylorhiza amblyoloba (Nevski) Aver.)
Şamaxı rayonunun Əngəxaran kəndi ərazisində dağ yamacında Şmalhauzen xıncalausu (
adi
canavargiləsi (Daphne mezereum L., Sp. pl.)
kolluğunda kələkötür isitməotu ( Erysimum substrigosum (Rupr.) ),
ərəb qarayoncası (Medicago arabica All., Fl.), çəmən yoncası ( Trifolium pratense ), tonqalvari çiy (
) növləri ilə bitki qruplaşmaları əmələ gətirir. Qafqaz tozbaş səhləb (Cephalanthera caucasica Kraenzl.)
Şamaxı rayo- nunun Qaleybuğurt kəndi ərazisində Canut meşəsində sahil tonqalotu ( Bro- mopsis riparia(Rehm.) ), barmaqvari cil ( Carex digitata L.), sibir
zümrüdçiçəyi (
zümrüdvari puşkiniya ( Puschkinia scilloides Adams. ),
erkək səhləb ( O.mascula (L.)L. ),
sarımtıl ələoxşar ( Dactylorhiza flavescens (C.Koch)Holub ),
həqiqi yuvacıqotu (Neottia nidus-avis (L.) Rich.) ,
ağ bənövşə
, əyri ramisia (Orthilia secunda (L.)) növləri ilə qruplaşmalar əmələ gətirir.
Qafqaz
qaşsəhləbi (Ophrys caucasica Woronow ex Grossh.)
Şamaxı rayonunun Quşçu kəndində Laləzar adlanan yaşayış məntəqəsinin yaxınlığında çınqıllı-daşlı ərazidə, Çaylı kəndi ərazisindəki dərədə rast gəlinir.
Endemizmin analizinin əsasını onların genetik əlaqəsini və ehtimal olu- nan m
ənşələrini müəyyən edən sistematik və coğrafi münasibətlərinin qurul- mas
ı təşkil edir. Tədqiqat ərazisinin endemik geofit növlərindən bir neçəsinin nadir v
ə nəsli kəsilmək təhlükəsi olduğundan, bu növlərin antropogen amillərin t əsirindən qorunmasına böyük ehtiyac duyulur. Yüklə 211,52 Kb. Dostları ilə paylaş:
|