86
BAKI UNİVERSİTETİNİN XƏBƏRLƏRİ
№3
Humanitar elmlər seriyası
2013
UOT 94 (479.24)
BÖYÜK VƏTƏN MÜHARİBƏSİ DÖVRÜNÜN
ALTERNATİV TARİXŞÜNASLIĞI
M.P.ZÜLFÜQARLI
Azə rbaycan Turizm İnstitutu
mzulfugarli@gmail.com
Məqalə Böyük Vətən müharibəsinin alternativ tarixşünaslığına həsr olunub. Məqalədə
əsasən Azərbaycan tarixçilərinin Böyük Vətən müharibəsində azərbaycanlıların iştirakına həsr
olunmuş kitab və məqalələr təhlil olunub. Böyük Vətən müharibəsi illərində azərbaycanlılar
vətənin müdafiəsinə qalxmışdılar. Azərbaycan müharibə illərində ölkədə çıxarılan neftin 70%-
ni verirdi.
Açar sözlər: tarixşünaslıq, Böyük Vətən müharibəsi, fasişt Аlmaniyası, Bakı nefti
Böyük Vətən müharibəsinin sovet tarixşünaslığının tədqiqinə aid çoxlu
sayda
kitab və məqalələr həsr olunub. Lakin sovet dövrü tarixinin digər dövrləri
kimi bu illər də hakim kommunist partiyasının müəyyən etdiyi kriteriyalara uy-
ğun olaraq birtərəfli tədqiq edildiyi üçün bu dövrün yenidən, obyektiv faktlar
əsasında tərəfsiz mövqedən öyrənilməsinə ciddi ehtiyac var. Bu baxımdan sovet
tarixşünaslığına alternativ tarixşünaslığın tədqiqi mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
1985-ci ilin avqustunda AFR-
in Ştutqart şəhərində keçirilmiş tarix elm-
lərinin XVI Beynəlxalq konqresində SSRİ-nin dünya əleyhinə faşist Al-
maniyası ilə sövdələşməkdə ittiham olunması problemə münasibəti kökündən
dəyişdi və sovet tarixşünaslığına alternativ əsərlərin yazılmasına münbit şərait
yaratdı (7, 255).
Son dövrlər mətbuatda sovet tarixşünaslığında öz əksini tapmayan, 1939-
cu ilin avqust və sentyabr aylarında bağlanmış sovet-alman müqavilələri
vasitəsilə iki dövlətin yaxınlaşmasından Azərbaycan üçün yaranmış təhlükə
haqqında A.Kərimov, M.Bağırov və başqa tarixçilər bir sıra məqalələr yazıblar
(1, 10 sentyabr 1993, 4, 7 may 1997 və s.).
A.Kərimovun “Fransanın Almaniyaya məğlubiyyəti Bakının məhvinin
qarşısını aldı” adlı məqaləsində qeyd olunur ki, sovet-alman müqavilələrinə
əsasən Bakıdan faşist Almaniyasına neft ixracı nəzərdə tutulurdu. Bunun
qarşısını almaq üçün faşist Almaniyası ilə müharibə vəziyyətində olan iri
dövlətlər tərəfindən Bakını bombalamaq planı hazırlanıb. Lakin 10 iyun 1940-
cı ildə Fransanın faşist Almaniyası tərəfindən işğalı bu dəhşətli planın həyata
keçməsinə imkan verməyib.
87
M.Bağırovun “Bakının daşı daş üstə qalmayacaqdır (Ermənilərin baş tut-
ma
yan daha bir qəsdi)” adlı məqaləsində sovet tarixşünaslığında müharibənin
tədqiq olunmamış hadisələri haqqında məlumat verilir. Müəllif məqalədə 25
oktyabr 1941-
ci il tarixdə A.Mikoyanın rəhbərliyi ilə köçürmə məsələləri üzrə
dövlət komitəsinin Bakıya qarşı qəsd planını işıqlandırıb. A.Mikoyanın göstə-
rişi ilə 1941-ci ilin noyabrında Bakının əsas sənaye obyektləri və iri binalarını
minalamaq üçün xüsusi qrupun gələrək, M.C.Bağırovun “Bakını minalayıb
partlatmaq fikri çox tezdir..., yeri gələrsə Bakıdakı obyektləri özümüz minala-
yıb partladarıq” fikrinə məhəl qoymadan işə başlayıblar. Onlar Bakının ali təh-
sil ocaqlarının, partiya və hökumət idarələrinin və digər təşkilatların yerləşdiyi
bi
naları, neft dolu çənləri, neft mədənlərini, neftayırma zavodlarını və s. Ob-
yekt
ləri, şəhərin bütün giriş və çıxış yollarını minalayıblar. Məqsəd isə Moskva
və Stalinqrad ətrafında sovet qoşunlarının məğlub olacağı və alman qoşunları-
nın Bakını tutmaq təhlükəsi yaranacağı təqdirdə şəhəri yerlə-yeksan etmək idi.
Azərbaycan tarixinin sovet tarixşünaslığında milli legionların yaradılması
və onların fəaliyyəti çox cüzi, özü də düşmən mövqeyindən işıqlandırılıb. Son
illər ölkəmizdə bu sahədə sovet tarixşünaslığından fərqli bir sıra məqalə və
kitablar
nəşr olunub.
Bunların arasında X.İbrahimlinin 1997-ci ildə nəşr olunmuş “Azərbaycan
siyasi mü
hacirəti (1920-1991) ”kitabı və bu mövzuya aid məqalələri diqqəti
cəlb edir (5, 6, №3 1998, 91-99).
Azərbaycan siyasi mühacirətinin 1920-1991-ci illər fəaliyyətindən bəhs
edən bu kitabın üçüncü fəsli “Siyasi mühacirət 2-ci dünya müharibəsi və sonra-
kı dövrlərdə” adlanır. Azərbaycan legionlarının formalaşdırılması, alman rəsmi
dai
rələri ilə aparılan danışıqlar və s. məsələlərdən bəhs edən üçüncü fəslin bi-
rinci paraqrafında müəllif milli legionların fəaliyyətini sovet tarixşünaslığından
fərqli tədqiq edib. Əsərdə Azərbaycan mühacirətinin müharibə dövründəki
fəaliyyəti iki yerə bölünür:
1. Əsir düşmüş azərbaycanlıların xilas edilməsi, ayrıca döyüş legionları-
nın təşkili;
2. Almaniyanın Azərbaycanın müstəqilliyinin tanınması sahəsində işi.
Kitabda Azərbaycan legionlarının məqsəd və vəzifələri 1943-ci ilin 6-9
noyab
rında Berlində 300 nəfər nümayəndənin iştirakı ilə keçirilmiş ümum
Azərbaycan qurultayının materiallarına istinadən göstərilib. Qurultayın yekun
sənədində deyilir:
1. 1918-ci il 28 maydan 1920-c
i il 27 aprelə qədər davam etmiş Milli
Azərbaycan höküməti dövrü şanlı tariximizin ən parlaq səhifəsini təşkil edir.
2. Vətənimiz bolşevik işğalına məruz qaldıqdan sonra keçən bu 23 il
içərisində millətimizin istər vətən daxilində, istərsə də yad ellərdə apardığı
şanlı və qanlı mübarizə yalnız bu istiqlalın bərpası üçün olmuşdur.
3. Qurultay bu ağır şərait daxilində aparılan mübarizədə canlarını vətənin
azadlığı uğrunda fəda edən şəhidlərin xatirəsini hörmət və ehtiramla yad edir.
4. Dünyanı sarsıdan bu 2-ci Cahan müharibəsi nəticəsində milli
müqəddəratımızın həllinə və istiqlalımızın bərpasına sarsılmaz bir inamımız
vardır. Bunun isə ilk şərti əzəli və əbədi düşmənimizin məhvindən ibarətdir.
88
Bunun üçün də milli mənafeyimiz bizi bu gün bolşevizmə qarşı döyüş aparan
və tarix boyu Türk xalqlarının dostu olan Almaniyaya bağlamışdır.
5. Qurultay əsirlər boyu olduğu kimi, bu gün də Azərbaycan xalqı ilə
Qaf
qaz qonşunları və qardaş şimali Qafqaz, Türküstan, İdil-Ural və Krım xalq-
la
rı ilə eyni qayə və ideal birliyi müşahidə edir və onlarla iş birliyini zəruri
sayır (5, 188).
V.K.Mustafayevin
məqaləsi 1941-1942 illərdə “Azərbaycan” qəzetinin
əhalinin milli şüurunda oynadığı müsbət roluna həsr olunub. Müəllif sovet ta-
rix
şünaslığında tədqiq olunmamış sənədlərə istinadən o dövrdə mühacirətdə
ya
şayan azərbaycanlılar arasında Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin bər-
pasına böyük inam olduğunu və bu inamın möhkəmləndirilməsində mətbuatın
mühüm rol oynadığını faktlarla əsaslandırıb (2, №1 1991, s.72 - 76).
Professor R.Hüseynovun “525-
ci qəzet”in 25 oktyabr 2008-ci il sayında
dərc olunan “Gəncəli Nizami Hitlerlə göz-gözə” adlı məqaləsində 900 gün
faşistlər tərəfində mühasirədə saxlanılmış, 850 min nəfərin həlak olduğu
Leninqrad şəhərində 19 oktyabr 1941-ci il tarixdə Nizami Gəncəvinin 800 illi-
yi
nin qeyd edilməsinə aid yeni faktlar verilib. Məqlədə həmin yubley yığınca-
ğında giriş sözü ilə çıxış etmiş N.Tixonov, İ.Orbeli, “Nizami və onun dövrü”
mövzusunda çıxış etmış A.N.Boldırev, “Nizami şərq rəssamlığında” mövzu-
sun
da çıxış etmiş M.M.Dyakonov, “Nizami və dünya ədəbiyyatı” mövzusunda
ç
ıxış etmiş, Nizaminin əsərlərinin rus dilinə tərcüməçisi Q.Ptitsın haqqında
məlumatlar ilk dəfə dərc olunub. Məqalədə qeyd olunur ki, 900 günlük
Leninqrad blokadası həmişə bəşər tarixində ən ağır və dəhşətli imtahanlardan
biri kimi qalacaq. Nizami Gəncəvi də tarixdə daim yalnız dahi şair kimi yox,
həm də o müdhiş günlərdə o şəhərdə olmuş, o şəhərdəkilərlə birgə bəşəriyyətin
düşməninə qarşı mübarizə aparmış bir əsgər kimi qalacaq.
Sov
et tarixşünaslığında 1921-ci il Sovet-İran müqaviləsinə istinad edərək
26 avqust 1941-
ci il tarixdə SSRİ-nin İranın şimal ərazilərini, yəni Cənubi
Azərbaycan ərazisini işğal etməsi və işğaldan sonra bu ərazidə baş verən
hadisələr də birtərəfli işıqlandırılıb. Professor C.Həsənli Güney Azərbaycanın
1939-1945-
ci illər tarixinə həsr etdiyi kitabında sovet tarixşünaslığından fərqli
olaraq yeni materiallar əsasında bu mövzunu tədqiq edib (3).
Azərbaycan tarixinin 1941-1945-ci illər dövrünün tədqiq olunmamış
möv
zularından biri də sovet rejiminə qarşı ölkə daxilində mübarizəni davam
etdirmiş ayrı-ayrı şəxslərin və təşkilatların fəaliyyətidir. Son illər az da olsa bu
mövzuda məqalələr dərc olunub. Məsələn, N.Umudlunun “Ayna” qəzetinin 1
fevral 1997- ci il tarixli s
ayında dərc olunmuş “Azərbaycanda dissidentlik: belə
bir şey olubmu?” adlı məqaləsində göstərilir ki, 30-cu illərin repressiyalarından
sonra da kommunist rejiminə qarşı mübarizə davam edib. 1942-ci ildə 8
nəfərdən ibarət “Gizli millətçi gənclər qruplaşmasının” üstü açılıb və qrupun 3
üzvü güllələnməyə, 5 üzvü isə 10 il həbs cəzasına məhkum edilib.
Böyük Vətən müharibəsinə aid son dövrlər mətbuatda bəzi məlumatlar
ve
rilir ki, bu məlumatları dəqiqləşdirmək tarixçilərin başlıca vəzifələrindən bi-
ridir. Məsələn, “Ədalət” qəzetinin 2 sentyabr 2000-ci il tarixli sayında “Ruslar
Həzi Aslanovu gözümün qabağında güllələdilər” başlıqlı yazıda müharibə
89
veteranı, müharibə dövründə H.Aslanovun yavəri olmuş Əliyev Adil İsa
oğlunun fikirləri dərc olunub. A.Əliyev H.Aslanovun nüfuzunun artmasına bir
çox generalların, o cümlədən Baqramyanın qısqanclıqla yanaşdığını, onun
əkskəşfiyyatın polkovniki Solovyov Pyotr Vasilyeviçin arxadan atdığı atəşlə
qətlə yetirildiyini bildirib.
Azərbaycan tarixinin Böyük Vətən müharibəsi dövrünü sovet tarixşünas-
lığından fərqli tədqiq etmiş tarixçilərin əsərlərinin tarixşünaslıq baxımından
təhlili göstərir ki, bu əsərlər problemin obyektiv şəkildə öyrənilməsi ba-
xımından əhəmiyyətlidir. Bu cür tədqiqatlar Azərbaycan tarixinin ağ ləkələrdən
təmizlənməsinə yaxından kömək göstərə bilərlər.
ƏDƏBİYYAT
1.
“Aydınlıq ” qəzeti (Azərb. dilində). Bakı, 1993, 10 sentyabr.
2.
“Azərbaycan SSR EA Xəbərləri”. Tarix, Fəlsəfə və Hüquq.
3.
Həsənli C. Güney Azərbaycan Tehran-Bakı-Moskva arasında (1939-1945). Bakı:
Diplomat, 1998, 324 s.
4.
“Xalq”
qəzeti (azərb. dilində). Bakı.
5.
İbrahimli X.C. Azərbaycan siyasi mühacirəti (1920-1991). Bakı: Elm, 1997, 304 s.
6.
“Tarix və onun problemləri” jurnal (azərb. dilində). Bakı.
7.
Страницы истории советского общества. Факты, пролемы, люди. М.: Политиздат,
1989, 447 с.
АЛЬТЕРНАТИВНАЯ ИСТОРИОГРАФИЯ ВЕЛИКОЙ
ОТЕЧЕСТВЕННОЙ ВОЙНЫ
М.П.ЗУЛЬФУГАРЛЫ
РЕЗЮМЕ
Статья посвящена альтернативной историографии Великой Отечественной войны.
В статье, в основном, анализируются статьи и книги азербайджанских историков, по-
священные участию азербайджанцев в Великой Отечественной войне. Во время Великой
Отечественной войны азербайджанский народ встал на защиту отечества. Азербайджан
в годы войны давал до 70% всей добываемой страной нефти.
Ключевые слова: историография, Великая Отечественная война, фашистская
Германия, бакинская нефть
ALTERNATIVE HISTORIOGRAPHY OF GREAT PATRIOTIC WAR
M.P.ZULFUGARLI
SUMMARY
In the article different articles on the Great Patriotic War written by Azerbaijani
historians are analyzed. The articles dedicated to the courage shown by Azerbaijani people
during Second World War both in the front and rear are researched from the point of
historiography. The author researched not only the Soviet historiography but also alternative
works written on this topic.
Key words: historiography, Great Patriotic War, Nazi Germany, Baku oil
Dostları ilə paylaş: |