Baki universitetiNİn xəBƏRLƏRİ №3 Sosial-siyasi elml

---

BAKI UNİVERSİTETİNİN XƏBƏRLƏRİ 

№3   

 

Sosial-siyasi elml

ər seriyası   

 

2015 

 

 

 

 

 

HÜQUQ 

 

UOT 342.846.4 

 

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI MİLLİ MƏCLİSİNƏ SEÇKİLƏRİN 

HÜQUQ

İ TƏNZİMİNİN BƏZİ PROBLEM MƏSƏLƏLƏRİ 

 

E.H.NƏSİROV 

B

akı Dövlət Universiteti 

[e-mail] 

 

M

əqalədə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə seçkilərin hüquqi tənzimi məsələ-

l

əri, habelə Milli Məclisin təşkili ilə bağlı demokratik seçki qanunvericiliyinin yaranması və in-

kişafı ilə bağlı məsələlər tədqiq edilir. Seçicilərin qeydə alınması və seçici siyahılarının tərtibi, 

qarışıq seçki sisteminin tətbiqi zərurəti, KİV vasitəsilə seçkiqabağı təşviqatın aparılması qay-

dası, seçkilərin baş tutmaması və nəticələrinin etibarsız hesab edilməsi əsasları kimi məsələlər 

t

ədqiq olunur və problemin həlli ilə bağlı qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi istiqamətində mü-

vafiq t

əkliflər verilir. 

 

Açar sözl

ər:  seçkilər, seçki hüququ, seçki sistemi, majoritar seçki sistemi, 

proporsional seçki sistemi 

 

Hüquqi demokratik 

dövlətdə  hakimiyyətə  gəlməyin  yeganə  yolu  azad 

və ədalətli seçkilərdir. Dünyada demokratik rejimlərin bərqərar olması belə bir 

məntiqi  nəticəyə  gətirib  çıxardı  ki,  hakimiyyətdə  təmsil  olunmaq  ümumxalq 

işidir və azad seçkilərin keçirilməsi, onun cəmiyyətin demokratik inkişafında 

rolu hamılıqla qəbul olunan bir zərurətdir. Seçkilərdə iştirak edən hər kəs təkcə 

dövlət  və  cəmiyyətin  deyil,  həm  də  öz  taleyini  həll  edir.  Müasir demokratik 

dövlətdə seçkilər xalq hakimiyyətinin həyata keçirilməsində böyük rol oynayır 

və müasir demokratiyanın əsasını təşkil edir. Müasir dövlətdə seçkilərin zəru-

riliyi  mahiyyət  etibarilə  onunla  tanınır  ki,  ümumiyyətlə,  azad  seçkilərsiz  de-

mok

ratik sistem qurmaq hələ heç kimə nəsib olmayıb [16, 103]. 

 Seçkil

ər bir tərəfdən xalq hakimiyyətinin həyata keçirilməsinin ən ge-

niş  tətbiq olunan bilavasitə  forması,  dövlət hakimiyyəti və  yerli özünüidarə-

etm

ə orqanlarının təşkilinin ən demokratik üsulu olmaqla yanaşı, digər tərəfdən 

v

ətəndaşların  subyektiv  hüququ  olan  seçki  hüququnun  realizə  olunması  va-

sit

əsi, onların hakim siyasətə, dövlət hakimiyyətinə təsir vasitəsi, seçkili dövlət 

5 

---

hakimiyy

əti və yerli özünüidarəetmə orqanlarının fəaliyyətinə qiymət vermək 

v

ə  təsir etmək  imkanıdır.  Seçkilər digər bir tərəfdən cəmiyyətin siyasi baro-

metridir [14, 357]. V

ətəndaşlar hansı siyasəti dəstəklədiklərini, cəmiyyəti hansı 

siyasi qüvv

ənin idarə etməsini istədiklərini məhz dövri seçkilər vasitəsilə ifadə 

edirl

ər. 

Seçkil

ər bu gün bir çox hallarda demokratik hakimiyyət mexanizmini 

h

ərəkətə gətirən mühərrik rolunu yerinə yetirir, onlarsız vətəndaşların dövlətin 

idar

ə olunmasında iştirakı səmərəli və real ola bilməz [16, 103]. 

1990-

cı illərdən başlayaraq seçki qanunvericiliyinin islahatları bir sıra 

dövl

ətlərdə, o cümlədən dünyanın demokratik dövlətləri olan İtaliyada (1993), 

Yaponiyada (1994), Yeni Zelandiyada (1996), Böyük Britaniyada (1990-

cı illə-

rin sonu) [17,  11], habel

ə öz müstəqilliyini elan etmiş postsovet respublikala-

rında  həyata keçirilməyə  başladı.  Dövlət müstəqilliyini  əldə  etdikdən sonra 

Az

ərbaycan  Respublikası  da  idarəetmənin demokratikləşdirilməsinə, hüquqi 

dövl

ət  quruculuğuna  onun  normativ  hüquqi  əsasının  müəyyən olunmasından 

başladı.  Belə  ki, 18 oktyabr 1991-ci il tarixli «Azərbaycan Respublikasının 

Dövl

ət müstəqilliyi haqqında» Konstitusiya Aktı və onun əsasında 12 noyabr 

1995-ci ild

ə ümumxalq səsverməsi – referendum yolu ilə qəbul olunan Azər-

baycan Respublikasının yeni Konstitusiyası özündə dünyanın inkişaf etmiş de-

mokratik dövl

ətlərinin təcrübəsində  uğurla  sınaqdan  çıxmış  bir çox ümum-

b

əşəri dəyərləri, demokratik prinsipləri, habelə  seçki hüququnun əsaslarını 

t

əsbit etməklə demokratik hüquqi dövlət və vətəndaş cəmiyyəti  qurulmasının 

əsasını qoydu.  

Qeyd edək ki, hər bir ölkədə olduğu kimi, Azərbaycan Respublikasında 

da se

çki sistemi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, qanunları və digər 

normativ  hüquqi  aktları  ilə  tənzimlənir.  Azərbaycan  Respublikasında  Milli 

Məclis və bələdiyyələr seçkilər əsasında formalaşdırılır, Prezident ümumi seç-

kilər əsasında bu vəzifəni tutur. Demokratik hüquqi dövləti xarakterizə edən ən 

mühüm əlamətlərdən birini təşkil edən - əsas dövlət hakimiyyəti orqanlarının 

seçkilər yolu ilə formalaşdırılması, digər dövlət orqanlarının bu orqanlar tərə-

findən təşkil olunması, bu orqanlar qarşısında hesabat verməsi və məsuliyyət 

daşıması əlamətinin xüsusi hüquqi mexanizmi Azərbaycan Respublikası Kon-

stitusiyasının tənzimlədiyi ən mühüm məsələlərdən biridir. 

Hüquqi demokratik dövl

ətdə parlament seçkilərinin xüsusi əhəmiyyəti 

var.  Bel

ə ki, parlament  xalqın kollegial nümayəndəli orqanıdır və qanunveri-

cilik hakimiyy

ətini həyata keçirir, cəmiyyət həyatının, demək olar ki, bütün sa-

h

ələrinin hüquqi tənzimini nəzərdə tutan qanunları qəbul edir. Tədqiqat möv-

zusunun predmetini d

ə  məhz parlament seçkilərinin hüquqi tənzimi ilə  bağlı 

probleml

ərin  araşdırılması  təşkil  etdiyini  nəzərə  alaraq  bir  sıra  məsələlərin, 

xüsusil

ə  də  Milli Məclisin təşkili  ilə  bağlı  demokratik  seçki  qanunvericiliyin 

yaranması və təkamülü, seçkilərin keçirilməsini istisna edən hallar, seçicilərin 

qeyd

ə  alınması  və  seçici  siyahılarının  tərtibi,  qarışıq  seçki  sisteminin  tətbiqi 

z

ərurəti,  KİV  vasitəsilə  seçkiqabağı  təşviqatın  aparılması  qaydası,  seçkilərin 

6 

---