BAKI UNİVERSİTETİNİN XƏBƏRLƏRİ
№4
Humanitar elml
ər seriyası
2015
UOT 39(4/9)
İNANCLAR XALQ TƏBABƏTİNDƏ
H.Ə.ZAHİDOVA
AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu
heqiqet_1958@mail.ru
Tibb və əczaçılığın kökündə dayanan xalq təbabəti, dinə, sehirə, ovsuna, ağıla və
təcrübəyə əsaslanmışdır. Bu məqalədə bəhs olunan Ovsunçu Şamanlar bitki, heyvan və mineral
mənşəli dərmanlarla deyil, xəstələri inanclara söykənərək müalicə edərdilər. İslam öncəsi bu
inanc sistemini özünəxas bir tərzdə yaşadan Türk dünyasında insanlar sağlamlıq və xəstəliyin
təbiətdəki xeyirxah və bəd ruhlar arasındakı tarazlığa bağlı olduğuna inanırdılar. Ruhlar ilə
insan arasındakı vasitəçilik rolunu icra edən xüsusi qabiliyyətə sahib Şamanlar cəmiyyətdə
əhəmiyyətli bir yer tuturdu. İnanca görə onların vəzifəsi, ruhlarla danışmaq, ruhun itirilməsi
və ya pis ruhların insan ruhunu oğurlaması ilə meydana gələn xəstəlikləri müalicə etmək və
ölənlərin ruhlarının o biri dünyaya gedişinə yoldaşlıq etmək idi. Eyni zamanda, cadu etmək,
quraqlıq olduğu zaman yağış yağdırmaq, bitki və heyvanların çoxalmasını təmin etmək, fala
baxmaq kimi cadu əməlləri ilə də məşğul olurdular
Açar sözlər: din, təbabət, inanc, şaman, pir, etiqad
İnsanların ən müxtəlif inanclara bağlılığı təbiət-insan münasibətlərində
fövqəltəbii qüvvələrə pərəstişin nəticəsidir. Qədim yunan mütəfəkkiri Plutarx
yazırdı: “Yer üzərinə nəzər salın. Siz istehkamsız, elmsiz, şəhərlər tapa bilər-
siniz. Siz pul barədə heç nə bilməyən, incəsənətdən məlumatı olmayan insanlar
görə bilərsiniz, amma siz Tanrısız bir insan cəmiyyəti, qurbankəsmə, andiçmə
və ibadət ənənəsi olmayan məbədsiz şəhər tapa bilməzsiniz. Bunun yalnız bir
izahı var: bəşəriyyət tarix boyu dinə ehtiyac duymuş, onda ruhi təskinlik və
mənəvi qida tapmışdır” (1, 33).
Tarix boyu insan həyatına və psixikasına bu və digər dərəcədə təsir
göstərən amillər sırasında inanclar özünəməxsus yer tutmuşdur. İnsanın gözə-
görünməz qüvvələrə, Tanrıya, Allaha, müqəddəs yerlərə, müqəddəs varlıqlara
hədsiz etimad göstərməsini, daxilən inanmasını, bağlanmasını, etiqad etməsini
ifadə edən inancların tarixi insanlığın tarixi qədər qədim və zəngindir. İnam və
etiqad inanclı insanların həyatında onlar üçün mənəvi dayaq rolunu oynayır.
Bəzi etnoqrafik sorğulara, istinadən inanclı insanlar ateistlərə nisbətən ruhi
107
cəhətdən daha sağlam olur, xəstələndikdə isə daha tez şəfa tapırlar. Məşhur
hind mütəfəkkiri Mahatma Qandinin bir vaxt söylədiyi: “Əgər din olmasaydı,
çoxdan dəli olardım” (1, 41), fikri bu iddianı qüvvətləndirir. Din inanclı
insanlar üçün daim bir ümid mənbəyi olmuşdur. Onlar çətin günündə, təbii
fəlakət, aclıq, müharibə, xəstəlik, qorxunc hadisələrlə üz-üzə qalarkən Tanrıya
üz tutmuş, ondan kömək diləmişlər. Dini inanc və etiqadları insan varlığının
ayrılmaz tərkib hissəsi, onun ümid yeri, rahatlıq mənbəyi, mənəvi qidası sayan
idealist baxışlar da mövcuddur. İnanc və etiqadların insanların həyatının və
məişətinin bütün sahələrində əhəmiyyətli rol oynaması barədə çoxsaylı faktlar
göstərmək mümkündür. İnsanların mənəvi aləmində yaranan inanc və etiqadın
tarixi haqqında qədim zamanlardan bəri rəvayətlər söylənilmiş, əsərlər yazıl-
mış, fikirlər deyilmişdir. İbtidai insan birliyi yarandığı vaxtdan onunla daima
bir yerdə olan, ümid mənbəyinə çevrilən hisslər, duyğular, inamlar, real həyat
hadisələri onların yaşayış tərzi ilə sıx bağlı olaraq müəyyən inkişaf yolu
keçmişdir. Müxtəlif təbiət hadisələrinin baş verməsi, insana bəzən bədbəxtlik,
bəzən də faydalar gətirməsi kimi hallar, bunları törədə bilən fövqəltəbii qüv-
vələrin varlığına inam yaratmış, çətinliklər qarşısında qalan insan onun üçün
izahedilməz hadisələrin, proseslərin, fəlakətlərin, xəstəliklərin qarşısında bu
inancla
ra sığınmış, çıxış yolu, xilas yolu ümidində olmuşdur. Bəzən də insanın
yalvarışları müsbət nəticələr vermiş, rahatlıq və könül xoşluğu gətirmişdir.
Təbiət hadisələrini izləyən insan onun müəyyən qanunauyğunluqlarını müşa-
hidə edərkən, təkrarlanan və fəlakət gətirən təbii proseslərin qarşısını almaq
barədə düşünmüşdür. Bu, bioloji və sosial varlıq olaraq insanın psixologiya-
sında, varlığında, ruhunda silinməz izlər qoymuşdur. Əgər yalvarışlar təbiətdə
gözlənilən fəlakətlərin ötüb keçməsi ilə nəticələnirdisə, bu hal empirik olaraq
nəsildən-nəslə ötürülmüş, “sınama” adlanan vərdişə çevrilmişdir. Bütün bunlar
insanların müşahidələri, gəldiyi nəticələri, vərdişləri, inam və etiqadlarını daha
da gücləndirmişdir. Beləliklə, zaman keçdikcə insanların inam və etiqadları
illərin, əsrlərin, hadisə və proseslərin sınağından çıxaraq həyat tərzində
əhəmiyyətli bir vərdiş kimi dəyərlər sisteminin əsasına çevrilmişdir.
Mənəvi mədəniyyətin tərkib hissəsi kimi inancların etnoqrafik tədqi-
qatlara cəlb edilməsi mühüm əhəmiyyət daşıdığından, onun araşdırılmasına
zaman-
zaman müəyyən yer ayrılmış olsa da, Azərbaycan etnoqrafiya elmində
ibtidai inam və etiqadların xalq təbabətinə təsiri indiyədək az tədqiq edilmişdir.
Müstəqillik illərində milli-mənəvi dəyərlərin obyektiv və hərtərəfli
araşdırılmasının genişləndiyi bir şəraitdə bu problemin tədqiqinə ehtiyac yaran-
mışdır. Xalqın həyat və məişəti, adət-ənənələr, ayinlər, mərasimlər, bayramlar,
inam və etiqadların öyrənilməsi bu günümüzdə əhəmiyyətli reallığa çevril-
mişdir.
Dö
vrümüzə qədər gəlib çatan inam və etiqadlar milli-mənəvi varlığın
ilkin əlamətləri olaraq ulu əcdadların fəlsəfi və etik görüşlərini, həyata baxışını,
məişətini, adət-ənənələrini, təbiət hadisələrinə münasibətini və son nəticədə
xalqın kimliyini əks etdirməklə, qiymətli mənbə sayılır. Hər araşdırma, hər
108
tədqiqat əsəri özündən əvvəlki dövrün gəldiyi nəticələri daha da zəngin-
ləşdirmiş və xalqın tibbi sağlamlıq təcrübəsində müəyyən rol oynamışdır.
Fetişizm, totemizm, animizm, şamanizm, magiya və. s formalarda təza-
hür edən əski inam və etiqadlar zaman keçdikcə müxtəlif dinlərin forma-
laşmasına, təşəkkülünə, inkişafına, dini şüurun və əqidənin cilalanmasına öz
təsirini göstərdiyi kimi, xalq təbabətinin formalaşmasında da müstəsna rol
oynamış, bunlar vərdişə, ənənəyə, rəftar normasına çevrilərək nəsildən-nəslə
ötürülmüşdür.
Əcdadların totemik anlayışlarını əks etdirən, qədim dini-mifik təsəv-
vürlərin və ibtidai inamların qalıqları əcdad kultu, su kultu, ovsun ayinləri, hal
anası, Günəş, Ay kultu, ağac kultu, heyvan kultu, dağ-daş kultu və s. ayinlər
xalq məişətində indi də öz yerini saxlamaqdadır və onun komponenti mərasim
ayinlərindəki müalicəvi və qoruyucu ovsunlardır.
Ağac, dağ-daş, su, od, bitki, heyvan, minerallar və sairlə bağlı olan xalq
inamlar
ı dua, ovsun, cadu və digər üsul və vasitələrlə müalicə proseslərində is-
tifadə edilmiş və zaman keçdikcə daha da təkmilləşmişdir. İnam və inanclarla
bağlı olan bu ayinlərin psixoloji təsiri insana verdiyi ümid, sevinc, ruh yüksək-
liyi, rahatlıq, bir sözlə sağlamlıq kompleksi, ona şəfa vermiş, sağaltmış və bü-
tün bunlar insana emosional təsir göstərməklə böyük marağa səbəb olmuşdur.
İbtidai insanın özünü asılı saydığı mürəkkəb təbiət hadisələrinə, xəs-
təliklərə, uğursuzluqlara təsir etmək cəhdi, bununla da baş verə biləcək xəta-
bəladan, xəstəlik, aclıq, ölüm kimi hallardan qoruna bilmək istəyi bəzi sına-
maların yaranıb yayılmasına səbəb olmuşdur və bu kimi sınamalara, ovsun-
lamalara indi də rast gəlmək olar.
Məlumdur ki, xalq müalicə üsulları təkcə bitki, heyvan və mineral mən-
şəli vasitələrlə tamamlanmır. Xalq inanclarına söykənən xeyli sayda müalicə
üsulları mövcuddur ki, əhali arasında az və çox dərəcədə bu gün də qalır. Türk
xalqlarında ilkin xalq təbabəti ilə məşğul olan insanlar müalicə zamanı müx-
təlif bitkilərdən dərmanlar hazırlamaqla yanaşı, ovsunlardan və digər dini təsir
vasitələrindən az və ya çox dərəcədə istifadə etmişlər.
Əsrlərin sınağından çıxmış müalicə üsullarından biri kimi sözün gücünə
inamı əks etdirmə bir vasitəsi olan ovsunlar, dualar, yalvarışlar geniş yayıl-
mışdır. Qədim türk tayfalarının ilkin ammistik və magik təsəvvürlərinin məh-
sulu olaraq ovsunlar insanın gündəlik məişətində, təbiəti dərketmə prosesində,
həyatın gedişini arzuladığı səmtə yönəltmək və ona təsir etmək arzusundan
irəli gəlmişdir. Magik düşüncə kimi əfsunlar – ovsunlar arxaikləşsə də, yad-
daşlardan bu günə qədər silinməmiş, tətbiqetmə arealı daha da genişlənmişdir.
Tarixi islamdan əvvələ təsadüf edən ovsunçuluqla əsasən Şamanlar
məşğul olmuşlar. Şamanizm, insanlığın bəlkə də ən qədim inanc təlimlərindən
biri olmaqla, qədim və rəngarəng ayin icraları ilə zəngindir. Bu inanc ən çox
sehrləmə və cadulama proseslərinə, vərdişlərinə söykənmişdir. Şamanizmin
tədqiqat obyekti kimi müxtəlif elm sahələri – etnoqrafiya, dinşünaslıq, psixo-
logiya, etika, estetika və digər elmlər tərəfindən öyrənilməsinə baxmayaraq,
109
onun yaranma tarixi haqqında qəti məlumatlar əldə edilməsi indiyə kimi
mümkün olmamışdır. Buna baxmayaraq, şamanizmin ibtidai icma quruluşunda
ibtidai ins
anların və xalqların ruhlarla ünsiyyət yaratması, ruh haqqında tə-
səvvürlər sistemini özündə birləşdirən inanc olması qənaətinə gəlmək müm-
kündür.
Şamanlar həyatlarını mağara və gizli hücrələrdə zahid kimi keçirən,
"sehri-
tibbi" xüsusiyyətlərə sahib olan və cəmiyyətdə "sehrbazlıq-həkimlik"
vəzifələrini boynuna götürərək, insanla tanrı, insanla ruh arasında ünsiyyət
yaratmağa vasitəçilik edən inanc sahibləri hesab edilmişlər. Xüsusilə təbiətin
son dərəcə dəyişkən, möcüzələrlə dolu olan regionlarında – Sibir xalqlarında
və türklərdə coşqun rəqsləri ilə ovsunlamaq qabiliyyəti ilə bəd ruhları qovmaq,
yaxşı və müqəddəs ruhları çağırmaqla insana xeyirxahlıq və yaxşılıq bəxş
etmək istəyən şamanlar, gələcək haqqında müəyyən xəbərlər vermək, eyni
zamanda
tanrını və ruhları insanlara köməyə çağırmaqla ümid yerinə çevril-
mişlər. Öz dedikləri kimi, gücünü göylərdən və ataların ruhlarından alan
şamanlar istər kişi, istərsə də qadınlar arasında öz peşələrinin ustalıqla icrası
sahəsində dərin vərdişlərə sahib olmuşlar. Onlar xəstələrə müəyyən təsir
göstərməyi bacarmış, insanın bədənindən pis qüvvələri çıxarmağa təşəbbüs
göstərmiş, müraciət edənlərin hörmətinə və sevgisinə sahib olmuşlar. Tarixi
ənənələrə, vərdişlərə, təcrübəyə əsaslanan şamanlar dərin elmi təhsil almasalar
da, öz inanclarının kamil bilicisi olmuş, bu inancın bütün sirrini, tanrıların
həyatlarını və şəcərələrini bilmək, onların işlərinə müdaxilə və hərəkətlərinə
təsir etmək bacarığı ilə qürur duymuşlar. Şamanlar vəcd halında olduqları
zaman
ruhun göylərə çıxdığına və yer altına enib cəhənnəmi gördüyünə
insanları ustalıqla inandırırdılar (2, 118-122). Onların digər fani insanlardan
üstünlüyü ancaq ayin icra etdikləri zaman, tanrılar dünyasına qarışdıqları,
ekstaz halına gəldikləri anlarda olurdu. Ekstaz halı keçdikdən sonra şamanlar
da
digər insanlardan fərqlənmirdilər (3, 79)
Azərbaycanda şamançılığın olub–olmaması haqqında mübahisəli fikirlər
mövcuddur. Lakin Kür-
Araz mədəniyyətində Şaman ainlərində istifadə olunan
buxurdanın tapılması etnoqrafik baxımdan bu ərazilərdə şamançılığı təsdiq
edən faktdır. Tuncdan düzəldilmiş içi boş, ucu zəncirli bu maral fiqurlu
buxurdanın eynisi Sibirdən də tapılmışdır (4).
1930-
cu ildə Göy-göl rayonunda (keçmiş Xanlar) arxeoloji qazıntılar za-
manı tuncdan hazırlanmış bir tac tapılmışdır. Xüsusi ornament motivi ilə bə-
zənmiş bu tac (e.ə. X əsrə aiddir) Azərbaycanın ilk şamanlarından birinə aid
edilir (5, 39).
Oğuz türklərinin tarixini əks etdirən “Kitabi Dədə Qorqud” dastanında
Dədə Qorqud obrazının “Oğuzun ol kişi taman bilicisiydi, nə dersə olurdu,
qaibdən dürlü xəbər söylərdi” “Haqq-Təala onun könlünə ilham edərdi” kimi
qeyri-
adiliyinin təsviri bütün dastan boyu onun sanki ğam kefiyyətlərindən
xəbər verir.
Xalqımiz dilində tez-tez səslənən “ayağının altında ölüm” ifadəsi Stra-
bonun aşağıdakı fikri ilə səsləşir desək bəlkə də yanılmarıq. Strabon yazır:
110
kimlər ki, icmanın içərisindən ekstaza gələ bilib, yəni gələcəkdən xəbərlər
söyləyir, onları zəncirləyirdilər və müəyyən bir vaxtda öldürərdilər. Ondan
sonra özlərini təmizləmək üçün ayaqlarını onun cəsədinə sürtərdilər. “Ayağının
altında ölüm” ifadəsi də burdan meydana gəldiyini düşünmək olar. Bunun da
Azərbaycanda şamançılığın olduğunu göstərən misallardan biri olduğunu deyə
bilərik.
Şamanlar cəmiyyət həyatında müstəsna yer tutan, hamının çəkindiyi
insanlar idilər. Şamanlar həqiqətən də özlərinin müəyyən cəhətlərinə görə bu
və digər dərəcədə başqalarından fərqlənirdi. Onlar sehrbaz olduqları kimi, həm
də sehrli üsulla xəstəlikləri müalicə edən kahinlər kimi tanınmışlar. Şaman
ailəsində böyüyənlər hələ uşaqlıqdan düşüncə və dərrakələri, təbiətdəki bəzi
sirlərdən əvvəlcədən xəbər tutmaqları, dərin mühakimə və məntiqə söykənərək
ayrı-ayrı məsələlər barədə doğru mühakimələr irəli sürməkləri və nəticə
çıxarmaq qabiliyyətləri ilə fərqlənmişlər. Ona görə də şaman ailəsində inancın
davamçıları nəsildən-nəslə keçməklə, daşıdıqları inanci ümumi və fərdi ele-
mentlər ilə zaman-zaman zənginləşdirmişlər. Elə indinin özündə də bu kimi
vərdiş sahiblərinin daşıyıcılarına rast gəlmək mümkündür.
Şamanlar bütün millətlərdə və tarixin bütün dövrlərində müxtəlif adlarla
adlandırılmışdır. Türk xalqları arasında şamanlar “kam”, “ğam”, “ham” kimi
adlarla tanınmışdır. Kam ümumiyyətlə, "kahin, sehirbaz" mənasını ifadə edir.
Bununla belə bu termin türk dilində bəzən "mütəxəssis həkim”, “elm adamı”,
“filosof" mənalarındadır. Qədim türk mənbələrində bəzən "bütpərəst rahib",
bəzən isə "cadugər" mənasında da istifadə edilir. Şamanlar ruhların köməyi ilə
xəstənin bədənindəki bəd ruhları və onların zərərli təsirini qovub çıxarır və
müraciət edənlərdə şəfa tapmağa inam yaradırdılar (6, 40).
Araşdırmalarımızdan aydın olur ki, insan cəmiyyətinin ilk təbibləri məhz
Şamanlar olmuşlar. Tarixdə ilk dəfə psixoterapiya metodu ilə ilk müalicə
üsulları da şamanlara məxsus olmuşdur. Türklər İslamı qəbul etdikdən sonra da
Şamanlar cəmiyyətdə əhəmiyyətli rola malik olmuşlar. Onların fəaliyyətini
zaman keçdikcə müsəlman mollaları davam etdirməyə başlamışdır. Bəzi türk
xalqlarinda bu gün də keçmiş şaman ənənələrinə əsaslanan xalq müalicə üsul-
larından istifadə olunmaqdadır. Müasir tibbi müalicələrdən ümidini kəsən
insanlar digər müalicə üsullarında çarə axtarırlar. Şaman ənənəsi və müalicə
üsulları xalqın yaddaşında, tarixi qaynaqlarda və folklor əsərlərində hələ də ya-
şamaqdadır. Şamanizmdə belə bir inam formalaşmışdır ki, ruhlar nəticə etiba-
rilə ayrı-ayrı insanların qəlbində məhəbbət, nifrət yaratmaq, xəstəliklər törət-
mək qabiliyyətinə malikdirlər. Uyğur türklərinə görə şamanlar, insanın keçmi-
şi, bu günü və gələcəyi, hər hansı bir xəstəliyin səbəbi və müalicəsi haqqında
nəinki bilir, habelə bu məsələlər barədə xüsusi qabiliyyətləri ilə seçilirdilər.
Buna görə də xəstələri müalicə edərkən dualar oxuyur və ruhlardan kömək
diləyirdilər (7, 398). Bəzi hallarda ovsunlar tilsim, fal, sehrlə eyniləşdirilirdi.
"Ovsun" və "tilsim" eyni məna, funksiya daşıyan anlayış kimi izah olunsa da,
onlar ifadə formasına görə bir-birinə oxşamadığı kimi, lüğəti məna və mahiy-
111
yətinə görə də bir-birindən fərqlənən anlayışlardır. Sonralar ovsunçuluqla məş-
ğul olan adamları “cindar” adlandırmağa başladılar. Onlar ilk olaraq xəstəliyi
və onu törədən səbəbləri aydınlaşdırır, sonra ovsunçuluğun müəyyən prinsip-
lərinə riayət edərək uyğun müalicə üsulu tətbiq edir və həyata keçirdikləri
r
ituallarla mənfi ruhları insanın bədənindən çıxarmaqla, onları müalicə edə
bilirdilər. Belə müalicə üsulu əsasən söz və hərəkətlərdən ibarət olmaqla, hətta
bəzən uzaq məsafədən belə təsiretmə imkanlarına əsaslanırdı. Ayin zamanı
müxtəlif səslər və sözlər vasitəsilə insan psixikasına, təbiət qüvvələrinə təsir
göstərilir və sözün güc və təsiri ilə insanda sağalmasına böyük inam yaradır və
təlqin edirdi. Bu fakt bir çox tədqiqatçılar tərəfindən də təsdiq olunur (8,
324).
Ovsunçular xəstəlik yarada biləcək bəd nəzərin, qara qüvvələrin bədənə
keçməməsinin qarşısını almaq məqsədi ilə qabaqlayıcı profilaktik ovsunlardan
da istifadə edirdilər. Bu zaman oddan, sudan, bitkidən və s. istifadə edir və
müx
təlif ayinləri icra etməklə prosesi başa çatdırırdılar. Ovsun ayinlərində əsas
prinsip
psixoeffektiv inam aşılamaqdan ibarət idi. Xəstənin həssaslığı, emosi-
yaları, qıcıqları, hadisələrə fərdi reaksiyası bu sağalma prosesində əhəmiyyətli
rol oynayırdı (9, 34-35). Şamanizm müasir dövrümüzdə Sibir və Orta Asiya
türkl
ərinin həyatında pərakəndə halda olsa da, bir inanc kimi qorunub saxlanı-
lır, keçmiş şaman ənənələrinə əsaslanan xalq müalicə üsullarından istifadə
olunur. Müasir tibbi müalicələrdən ümidini kəsən insanlarından alternativ
üsullardan mədəd umurlar.
Xakas
iya türkləri arasında da şamanizm inancı geniş yayılmış və hələ də
öz təsirini saxlamaqdadır. Bununla yanaşı, bu inancin daşıyıcılarına Rusiya,
Monqolustan, Tacikistan, (bu ölkə əhalisinin böyük bir qismini özbəklər təşkil
edirlər) Qazaxıstan və s. bu kimi ölkələrdə də rast gəlinir. Araşdırmalarımızdan
aydın olur ki, insan cəmiyyətinin ilk təbibləri kimi məhz şamanlardan istifadə
etmişlər. Tarixdə ilk dəfə psixoterapiya metodu ilə müalicə üsulları da məhz
şamanlara məxsus olmuşdur.
Tarixdə “Maqların təlimi” kimi tanınan inancların midiyalılardan gəldiyi
iddia edilir. Maqlar mənşə etibarilə Midiya tayfalarından hesab edilirdilər.
Etnoqrafik tədqiqatlar göstərir ki, etnik mənsubiyyətindən asılı olmayaraq,
sadəcə kahinləri də bəzən “maq” adlandırırdılar (1, 31). Maqlar oda sitayişin və
qədim ənənələrin mühafizəçiləri hesab olunurlar. Bu təlimin əsasında İşıqla
Zülmətin mübarizəsi dayanır. İşıq – Günəş, Od insanın maddi və ruhi sağlam-
lığı üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Azərbaycanda xalq inanclarında özünəməxsus yer tutan ovsun ayinləri
qoruyucu, müalicəedici, zərərverici magiya və aldadıcı ayinlər kimi xalqın
məişət ənənələrində özünü göstərir. Bununla əlaqədar olaraq Azərbaycanın
ayrı-ayrı bölgələrində qurd (canavar) yağı, at quyruğu, it, pişik tükü, qara toyuq
qanı və digər vasitələrlə ovsunlamaq və bu inancları tətbiq etmək adətləri məi-
şətdə indi də qalmışdır. Qoruyucu ovsun kimi əsasən dəmir, qurğuşun, üzərlik,
heyva, dağdağan çöplərindən istifadə etməklə oxunan ovsunlar geniş istifadə
edilməkdədir. Zərərverici ovsunlara qarşı bəzən önləyici tədbir kimi səma
112
cisimlərindən, Aydan, Günəşdən, habelə oddan, bitkidən, ağacdan, sudan isti-
fadə edilməkdədir. Şaman ənənəsi və müalicə üsulları xalqın yaddaşında, tarixi
qaynaqlarda və folklor əsərlərində indi də yaşamaqdadır.
ƏDƏBİYYAT
1.Orucov F. Azərbaycanda din: ən qədim dövrdən bu günədək. Bakı: 2012. s. 31-33
2.Ünver Günay-
Harun Güngör, Başlangıçlarından Günümüze Türklerin Dinî Tarihi. İstanbul:
Rağbet Yayınları,2009, s.41
3.Abdülkadir İnan. Tarihte ve Bugün Şamanizm. Materiallar ve Araştırmalar. Ankara: TTK
Yayınları, 2006, s.118-122
4.Məmmədov M. Tərəf qəzeti mən özümü qoyundan törəmiş hesab eləmirəm. 2014. 10. 8.
5. Rzayev N. Əsirlərin səsi. Bakı: Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, 1974, s.33
6. Alimcan İnayet. “Bugünkü Uygurlarda şamanlık ve Bir şaman Duası: Azâim Ko
Ģukı”, Halkbilimi Dergisi, S.1-2, Ankara: 2009, s.40
7. Abdurehim Hebibulla. Uyğur Etnografiyisi, Sincañ Halk Neşriyatı, Ürümçi, 2000, s.398
8. Nəbiyev A. Azərbaycan xalq ədəbiyyatı. Bakı: Turan, 2002, s.324
9. Kirpi piyi, yarpız iyi, mərcimək. Bakı: Yazıçı, 1994. 34-35 s.34-35
РОЛЬ ПОВЕРИЙ В НАРОДНОЙ МЕДИЦИНЕ
Г.А.ЗАХИДОВА
РЕЗЮМЕ
Известно, что исторически люди и их сознание в той или иной степени находи-
лись под влиянием различного рода верований, которые играли важную роль в их жиз-
ни. Безграничное верование в потусторонние силы, поклонение языческим богам, а за-
тем единобожью - Танры, Аллаху, священным людям и местам, дуxoвная вера людей и
связь этой веры с совершаемыми и по ныне ритуалами уходит своими корнями в глубь
веков которые следует отметить, что весьма многообразны.
Ключевые слова: верования, народная, медицина, поверья, шаманизм
THE ROLE OF FAITH IN FOLK MEDICINE
H.A.ZAHIDOVA
SUMMARY
Beliefs have taken a specific position among factors that have influenced the human life
and psychology to some extent. Beliefs express human being’s extreme reliance on internal
belief and faith in invisible forces, God, Allah, holy places, and sacred beings. The history of
those beliefs is as old and rich as that of the mankind.
Ethnographic research of primary beliefs and faiths in terms of folk medicine is a less
investigated subject in the system of moral cultures. Research and study of people’s life and
way of living, customs and traditions, rituals, ceremonies, festivities, beliefs and faiths have
become an important reality, and necessitated studies of those issues.
Key words: religous, medicine, belief, shamanisim
113
Dostları ilə paylaş: |