BAKI UNİVERSİTETİNİN XƏBƏRLƏRİ
№4
Humanitar elml
ər seriyası
2015
UOT 94 (479.24)
QAZAN XANIN DİNİ İSLAHATI
(İNGLİSDİLLİ TARİXŞÜNASLIQ ÜZRƏ)
N.P.
NƏSİROV
Bakı Dövlət Universiteti
Nurlan.pasha@gmail.com
Qazan xan Elxanlı dövləti tarixində islahatçı hökmdar kimi tanınır. Əksər tədqiqatçılar
Qazan xanın ilk islahatı kimi İslam dinini qəbul etməsini göstərir. İslamın rəsmi dövlət dini
elan edilm
əsi Elxanlı dövləti üçün olduqca önəmli ideologiya oldu. Belə ki, İslamın ədalət
prinsipi
əsasında həyata keçirilən sonrakı islahatlar nəticəsində köçəri moğollarla yerli mü-
s
əlman təbəəsi arasındakı ziddiyyət aradan götürüldü və müsəlman olan moğolların ənənəvi
köç
əri-həyat tərzindən uzaqlaşaraq oturaq həyata keçməsinə zəmin yaratdı. Bundan əlavə
sosial h
əyatda hələ Çingiz xan dönəmindən müsəlmanların tənəzzülə uğramış nüfuzu İslamın
q
əbulu ilə dirçəlməklə yanaşı, yeni dinin tələbinə uyğun olaraq ölkə ərazisində elm və
m
ədəniyyətin inkişafına şərait yaratdı. Bu məqalədə Qazan xanın dini islahatlarını ingilisdilli
t
ədqiqat əsərlərindən aldığımız məlumatlar əsasında təhlil etməyə cəhd göstərmişik.
Açar sözl
ər: Qazan xan, dini islahat, ingilisdilli tarixşünaslıq
Elxanlı hökmdarı Qazan xanın (1295-1304) islahatları və islahatlarının
ilki hesab edil
ən dini islahatı istər vətən tarixşünaslığı, istərsə də, sovet tarix-
şünaslığında tədqiqata cəlb olunmuş və dəyərli elmi əsərlər meydana gəlmişdir.
Lakin mövcud t
ədqiqatlarda problemlə bağlı ingilisdilli tədqiqat əsərlərinə az
müraci
ət olunmaqla yanaşı, Qazan xanın İslamı qəbul etməsi məsələsi ayrıca
t
ədqiqata cəlb edilməyərək ümumi islahatların tərkib hissəsi kimi araşdırıl-
mışdır. Bu səbəbdən, biz məqalədə Qazan xanın dini islahatını ingilisdilli
t
ədqiqat əsərləri əsasında araşdırmışıq.
Qazan xanın İslamı qəbul etməzdən öncə dini mənsubiyyəti, həmçinin
İslamın qəbulundakı məqsədi və onun sonrakı islahatlarına yeni dinin qəbu-
lunun t
əsiri, islamın qəbulundakı səmimiyyəti, yeni dini nə qədər dərindən qav-
radığı və bir müsəlman kimi dini hökmlərə nə dərəcədə əməl etməsi, yeni dinə
ənənəvi köçəri-moğol aristokratiyasının münasibəti və s. məsələlər haqqında
ingilisdilli t
ədqiqatçılar dövrün farsdilli və ərəbdilli-məmlük tarixinə aid qay-
naqlardan b
əhrələnərək maraqlı, bəzən də ziddiyyətli məlumatlar verirlər.
Dövrün
ən dəyərli qaynağı hesab edilən Fəzlullah Rəşidəddinin “Came
127
ət-təvarix” adlı kitabından aldığımız məlumatlardan məlum olur ki, Qazan El-
xanlı hökmdarı Arqun xanın (1284-1291) böyük oğlu olub, 1272-ci ilin yan-
varında Mazandaran ətrafında Abeskunda anadan olmuşdu (5, 188).
H
ələ kiçik yaşlarından babası Abaqa xan (1265-1282), Qazanı övladı
olmayan xanımı Bulgan xatuna vermiş, Çinli Yunqu da uyğur əlifbası, elm və
döyüş sənətini öyrənmək üçün ona tərbiyəçi təyin etmişdi (1, 199). 1284-cü
ild
ə Bulgan xatun vəfat edir. Bu zaman ondan irsən Qazana keçən Otağını
(Bulgan xatunun xidm
ətçiləri, xəzinəsi və s.) moğollar ələ keçirməyə cəhd
etmiş, lakin Qazan bunun qarşısını alaraq, həmin əmlakı Arqun xanın əmanəti
olaraq möhürl
əmişdi (8, 404-405).
M
əlum olduğu kimi, Arqun xan Sultan Əhməd (1282-1284) üzərində
q
ələbə qazandıqdan sonra Azərbaycanda Elxanlı taxtına oturdu və oğlu Qazanı
Xorasana
əmir təyin etdi. Xorasanda vəzifədə olduğu müddətdə Rəşidəddinin
x
əbər verdiyi kimi, atasının fərmanlarına uyğun olaraq bu bölgədə asayişi və
güv
əni təmin edirdi. Qazan xanın uşaqlıqdan moğol-buddist dininə mənsub
olması məsələsində ingilisdilli tədqiqat əsərləri demək olar ki, hamısı dövrün
əksər qaynaqlarında verilən məlumatla razılaşırlar. Fəzlullah Rəşidəddin
“Came
ət-təvarix”də Qazan xanın (1295-1304) Islamı qəbul etməzdən öncə
dini m
ənsubiyyəti haqqında yazır: “Uşaq yaşlarında böyük cəddi Abaqa xanın
yanında qalırdı. Abaqa da baxşilərin (burada buddist dini kahini mənasını ifadə
edir. N.N) yolu, t
ərzi və onların inanclarına inandığı üçün, Qazanı bir-iki
böyük baxşiyə onların yollarının (inanclarının) gərəklərini öyrənməsi və alması
üçün
əmanət etdi... O topluluğun, qapalı, incə durumlarını, söz və davranış-
larını öyrəndi və çox yüksək səviyyəyə çatdı... o, Xorasanda olduğu müddətdə
Moğol adət-ənənəsinə uyğun olaraq ov edir və xüsusi hobbisi olan sənətkarlığa
diqq
ət göstərməklə yanaşı Xabuşanda hündur buddist məbədləri inşa etdirdi”
(5, 591).
M
əlum olduğu kimi, Keyxatu xandan (1291-1295) sonra Baydu xanın
(1295) hakimiyy
əti dövründə Qazan xan ənənəvi moğol dini olan buddizmdən
imtina edib, İslamı qəbul etmişdir. İlk əvvəl onu qeyd etmək lazımdır ki, Qazan
xanın islamı qəbul etməsi ingilisdilli tədqiqatçılar tərəfindən müxtəlif
s
əbəblərlə izah edilir. Bir qrup tədqiqatçılar Qazan xanın islamı qəbul etməsini
xristian Ba
ydu xana qarşı müxalifət mövqeyində dayanma istəyindən irəli
g
əlməsini və müsəlmanların dəstəyini almaq olduğunu qeyd edirlər (2, 6, 8).
B
əzi tədqiqatçılar isə Qazanın islamı Elxanlı sarayında nüfuz sahibi və əqidəcə
müs
əlman olan Əmir Novruzun təhriki ilə qəbul etdiyini və hakimiyyətə
keçm
əkdə onun dəstəyini qazanmaq məqsədi güddüyünü yazırlar (3, 9, 10, 14).
Lakin Qazan xanın İslamı qəbulu hadisəsi dövrün farsdilli, ərəbdilli mən-
b
ələrində olduqca maraqlı və aydın şəkildə əks olunmuş, bu da tədqiqatçılara
Qazan xanın məqsədini aydınlaşdırmağa yardımçı olur. Belə ki, Fəzlullah
R
əşidəddin “Came ət-təvarix”də Qazan xanın İslamı qəbul etməsini belə təsvir
edir: ”Qazan xan bütün baxşiləri və rahibləri heyrətə gətirəcək dərəcədə nəfsinə
işgəncə edib, baxşilərin inanclarına aid ibadətləri yerinə yetirirdi. Bununla
128
yanaşı, Haqq sirlərini və doğru yolu tapmaq üçün çox cəhdlər edirdi. Bu
v
əziyyət Baydu ilə birlikdə olduğu vaxt əmirlərin anlaşdığı zaman, müsəl-
manların Qurana, moğollarınsa qızıla and içməsinə qədər davam etdi. Novruz
bu v
əziyyətdə əgər Padişahi Cahanpənah (Qazan xan), İslam dinin öz inamı ilə
gücl
əndirsə nə olar? deyə ərz etdi. Qazan xan bir müddətdir bu düşüncə xati-
rimd
ən keçir deyə cavab verdi... Novruz bu təklifi daha sonra təkrar yenə ərz
etdi.
Böyük şahzadə Sədrəddin İbrahim ibn Kutbu-i Övliya şeyx Sədrəddin-i
H
əməvinin hüzurunda idi və çox vaxt da padşahın yanında olardı. Padşah tez-
tez ondan İslam dinin necə olduğunu sual edər, ondan bu haqda danışmasını
ist
əyərdi... beləliklə Qazan xan hicri 694 Şaban ayında (16 iyun 1295) böyük
şahzadə Sədrəddin İbrahim-i Həməvinin hüzurunda bütün əmirləri ilə birlikdə
tövhid k
əlməsini dedi və hamısı birlikdə müsəlman oldular. O ay toylar təşkil
edib ibad
ətlə məşğul oldular. Seyidlərə, imamlara və şeyxlərə bəxşişlər təsis
ed
ərək maaş və sədəqələr verdilər. Məscidlər, mədrəsələr, xanəgahlar və xey-
riyy
ə qurumları barəsində çoxsaylı fərmanlar verdi...”(5, 620).
“Came
ət-təvarix”də qeyd olunan bu və buna bənzər məlumatlar, demək
olar ki, dig
ər farsdilli qaynaqlarda da təkrar olunur. Qaynaqdan aldığımız mə-
lu
matlardan aydın olur ki, Qazan xanın İslamı qəbul etməsində Əmir Novruzun
v
ə Şeyx Sədrəddin Həməvinin təsiri olmuşdur.
Qazan xanın İslamın hansı məzhəbini qəbul etməsi də tədqiqatçılar tə-
r
əfindən araşdırılmış və İslamın hənəfi məzhəbini qəbul etməsi yekdilliklə
q
əbul olunmuşdur. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, Qazan xana kəlmeyi-şəhadəti
öyr
ədən Şeyx Sədrəddin Həməvi dövrün məşhur şiə üləmasından dərs almış və
onda sufilik meyll
əri olmuş, hətta Qazan xan islamı qəbul edəndən sonra ona
geyinm
ək üçün bu şeyx öz atasının hırkasını və boynundan asmaq uçun dua
gönd
ərmişdir (2, 163).
Qazan xan İslamın hənəfi məzhəbində olmasına baxmayaraq dövrün Əli
övladları, yəni əhli-şiə seyidlərinə də olduqca xoş rəftar etmişdi. Hətta Bağdad,
Şiraz, İsfahan və digər böyük şəhərlərdə seyidlər üçün xüsusi evlərin tikil-
m
əsini əmr etmiş və bu iş üçün maddi vəsait ayırmışdır (12, 335). Qazan xan,
1298-ci ild
ə Hz. Hüseyinin məzarın ziyarət etmişdir. Hillənin üst tərəfində çay
yat
ağı qazılmasını əmr etmiş, buradan əldə edilen suyu Kərbəlaya çatdıraraq
quraq
ərazilərin istifadə edilməsinə şərait yaratmışdır. Həmçinin o, 1299-cu
ild
ə Hz. Əlinin qəbrinin ziyarətindən olduqca təsirlənmişdi (7, 220). Bununla
yanaşı, o, dövrün məşhur əhli-sünnə şeyxlərinə, ürfan əhlinə, sufilərə də biganə
qalmırdı. Son tədqiqatlar göstərir ki, hətta Qazan xanın İslamı qəbul etməsində
m
əşhur türk əsilli sufi şeyxlərinin də xüsusi təsiri olmuşdur (11, 21).
1295-ci il iyunun 17-d
ə atası Arqun xanın iqamətgahının yerləşdiyi
D
əmavənd ətrafı Lar yaylağında 42 yaşında İslamı qəbul edən Qazan xan artıq
Əmir Novruz, Qutluq şah komandalığı ilə Baydu xan üzərinə yürüşə çıxdı.
Az
ərbaycana çatana qədər Baydu xanın bir çox qoşun rəhbərləri Qazan xanın
t
ərəfinə keçdilər. Nəticədə Münəccimlərin uğurlu gün hesab etdiyi 3 noyabr
1295-ci ild
ə səltənət taxtına oturaraq Sultan Mahmud Qazan xan adını qəbul
129
etdi (8, 339).
Qazan xanın islamı qəbul etməsindən sonra ilk fərmanı bütün moğolların
bu dini q
əbul etməsi oldu (15, 82). Onun fərman və əmrlərinə əsasən özündən
əvvəlki moğol hökmdarları dönəmində viran edilmiş məscidlərin, mədrəsələrin
b
ərpası, həmçinin iri şəhərlərdə yeni məscidlərin tikilməsi, məscidlərin xalça-
larla, yanacaqla t
əmin edilməsi, dini ibadət yerlərində xidmət göstərən şəxslərə
müavin
ətlərin verilməsi, abadlıq işlərinin aparılması, hamamların tikilməsi
İslamın qaydalarına uyğun olaraq insanların təmiz və rahat şəkildə ibadətlə
m
əşğul olmasını təmin etdi.
Bununla yanaşı, Qazan xan hər bir müsəlmana qarşı hörmət və ehtiramın
göst
ərilməsini vacib hesab etmiş, Çingiz xan yasalarının bütün dinlərə tolerant
yanaşma qaydalarından imtina edərək, ölkədə olan buddist rahiblərinin ibadət
etdikl
əri məbədlərin, həmçinin xristian və yəhudilərin kilsə və sinaqoqlarının
dağıdılması əmrini vermişdi (10, 391).
Qazan xan f
ərmanında buddist din xadimlərindən ya İslamı qəbul etmə-
l
ərini, ya da Elxanlı dövləti ərazilərini tərk edərək Hindistana, Kəşmirə, Tibetə
qayıtmalarını tələb etmişdi. Hətta uşaqlığında moğol adəti ilə özünün dini
t
ərbiyə aldığı Buddistlərə aid məbədlərin dağıdılmasını əmr edən zaman, onun
bu
əmrindən atası Arqunun inşa etdirdiyi və içərisində rəsminin olduğu məbəd
d
ə öz payını aldı. Söküntünü həyata keçirəndən sonra ətrafındakı moğollara
bel
ə demiş: “Atam bütpərəst idi və bu inancla da öldü. Öz adına məbəd inşa
etdirmiş və ora çox sayda vəqf vermişdi. Mən o məbədi dağıtdım. Bu dağın-
tıdan narahat olan Moğol əmirləri ona belə cavab vermişdilər: Atan öz adına
bir m
əbəd tikdirdi və rəsmini o məbədin divarına nəqş etdirdi. Amma indi
m
əbəd xarabaya döndü. Yağış və qar atanın şəkli üzərinə yağmaqdadır. Əgər
bu m
əkanı təmir etdirsən atanın ruhunu rahat etdirirərsən. Qazan xan, bu təklifi
q
əbul etmədi. Bu məbədin saraya çevrilməsini tövsiyə edənlərə isə belə cavab
verdi: Əgər buranı saraya çevirib atamın rəsmini qorusam o zaman bu məkan
saray deyil, yen
ə bütpərəstlərin məbədi olmağa davam edəcəkdir. Burda iqamət
etm
ək caiz olmayacaqdır. Əgər saray tikilməsi lazımdısa, başqa bir yerdə
tikil
ər” (5, 676).
Qazan xan bütp
ərəstlərdən sonra xristian və yəhudilərə qarşı da öz möv-
qeyini nümayiş etdirdi. Məlum olduğu kimi, Qazandan əvvəlki elxanlar dönə-
mind
ə xristian və musəvilərin dövlətin ictimai həyatında imtiyazları müsəl-
manlarla müqayis
ədə daha yüksək idi. Ancaq xristian və yəhudilərin sosial
h
əyatdakı mövqeyinə görə Qazan xanın bu zümrəyə münasibəti bütpərəstlərə
olduğu kimi kəskin olmadı. Belə ki, Xristian və müsəvilərin müsəlmanlardan
f
ərqlənməsi üçün xristianlara bellərinə xüsusi kəmərlər bağlamaları, yəhudilərə
is
ə sarığlarına sarı bir bez taxmaları əmr edildi. Həmçinin Təbrizdə xristian
ikonaları və xaçları yandırıldı və küçələrə atıldı (15, 135-136).
Qazan xanın müsəlman olması və İslami dəyərləri əsas götürməsi, onu
Mo
ğol paytaxtı Qaraqorumdan da uzaqlaşdırmışdı. Belə ki, o, İslamı qəbul
ed
əndən sonra zərb etdirdiyi sikkələrə “Müzaffərəd-dünya və-din Mahmud
130
Qazan xan” v
ə ya “Padişahi-İslam” adlarını qeyd etdirmiş, “Elxan” titulundan
imtina ed
ərək onun yerinə sadəcə “xan” titulunu qəbul etmişdi (14, 353-356).
Lakin, bununla yanaşı, bəzi numizmatik materiallarda və Qazan xanın 1302-ci
ild
ə Papa VIII Bonifesə (1294-1303) göndərdiyi məktubunda onun ənənəvi
türk-
moğol “Qüdrətli Tengri”(Göy tanrı) və “Elxan” titullarından da istifadə
etdiyi m
əlum olur (17, 32).
İslamın qəbulundan sonra Qazan xanın artıq özünü bütün ümmətin qoru-
yucusu v
ə ya xəlifəsi kimi göstərmək istəməsi də dövrün mənbələrində əksini
tapmışdır. Bunu biz Qazan xan dönəmində Abbasi xəlifəsinin qara rəngli bay-
ra
ğını dövlətin rəsmi bayrağı elan etməsində, həmçinin müsəlman Məmlük sul-
tanları ilə ənənəvi müharibəni davam etdirən zaman, məmlük müsəlmanlarına
“Amannam
ə” verməsində görə bilərik. Qara rəngli bayrağın qəbulunu bir sıra
ingilisdilli t
ədqiqatçılar Qazanın İslamı yenidən dirçəltməsi və ya 747-ci illərdə
Əbu Müslimin Xorasanda qaldırdığı qara rəngli bayraq ilə də əlaqaləndirirlər
(2, 170).
T
əbrizdə Elxanlı taxtına sahib olan Mahmud Qazan xan 1297-ci ilin no-
yabrında ölkə ərazisindəki müsəlman qadınlarının hicab örtməsi haqqında əmr
verdi (8, 380). H
əmçinin İslamın şəri qaydalarını, əmr və qadağalarını cəmiy-
y
ətdə tətbiq etməyə başladı. Belə ki, qaynaqlarda onun fərman və yarlığlarna
gör
ə şərab içənlər, həmçinin sərxoşluq edənlər cəzalandırıldı və sələmə pul
verilm
əsi qadağan olundu (12, 337).
Son dövr n
əşr edilən inglisdilli əsərlərdə Qazan xanın müsəlmanlığı
s
əmimi və dərk edərək qəbul etməsi məsələsi tədqiqatçılar arasında müzakirəyə
s
əbəb olmuşdur. Belə ki, bir qrup tədqiqatçılar Qazanın İslamı səmimi və dərk
ed
ərək qəbul etməsinə şübhə ilə yanaşır, həmçinin onun moğol adət-ənənə-
sind
ən tam olaraq ayrılmadığını mənbələrdən gətirilən faktları təhlil edərək öz
fikirl
ərinin sübutuna çalışırlar. Bu yanaşma ilə bağlı əsas diqqəti çəkən Qazan
xanın atasının dul qalmış xanımı Bulgan xatunla evlənməsini, Qazan xanın
İslamı qəbulundan sonra şərab içməsi və niyyət ağacların ətrafında oynayaraq
n
əzir etməsi və bir çox hadisələrdir (13, 9).
M
əlum olduğu kimi, moğol-buddist inancına görə Çingiz xan və onun
x
ələflərindən hakimiyyətə gəlmiş yeni xaqanın atasının xanımı ilə evlənməsi
faktlarına mənbələrdə rast gəlirik. Rəşiddədin məlumat verir ki, Qazan müsəlman
olandan sonra atasının dul qalmış xanımı Bulgan xatunla evlənmək istəyir, lakin
şəriət bunu qadağan edirdi. Amma onun ətrafında olan üləmalar buna şəriətdən
leqal h
əll variantı taparaq bəyan edirlər ki, onun atası Arqun xan, bu xanımla
evl
ənən zaman bütprəst (kafir) olduğu üçün bu nigah qanuni hesab olunmur və
Qazan xanın Bulgan xatunla evlənməsinə şəri qaydalar icazə verir (5, 627).
Bu fakta söyk
ənən tədqiqatçılar Qazanın İslamı hələ dərindən qavrayaraq
q
əbul etmədiyi fikrini irəli sürür və onu sinkretik sufi adlandırılar. Amma onu
da qeyd etm
ək lazımdır ki, qaynaqlarda olan bu və digər məlumatlar Qazan
xanın İslamı qəbul etməsinin ilkin vaxtlarına təsadüf edir və onun hələ İslamın
b
əzi ehkamlarını tam olaraq mənimsəməməsini göstərir.
131
Bel
əliklə, Azərbaycanda Elxanlı hökmranlığı dönəmində hakimiyyətdə
olmuş Qazan xanın İslam dinini rəsmi dövlət dini elan etməsi regionda köçəri-
moğol, həmçinin digər xristian və yəhudi təbəələrinin dini etiqadlarına ağır zər-
b
ə oldu. Həm də yeni dinin qəbulu köçəri-moğol və yerli oturaq əhali arasında
ill
ərdən bəri mövcud olan ziddiyətlərin aradan qalxması üçün səbəb və ya
sonrakı islahatlar üçün güclü ideologiya bazası yaratdı. Qazan xanın islamı
q
əbul etməsini əksər inglis dilli tədqiqatçılar Elxanlılar və həmçinin Elxanlı
hakimiyy
əti tabeliyində olan xalqlar, xüsusilə müsəlmanlar üçün dönüş noqtəsi
adlandırırlar. Bununla yanaşı, Təbriz şəhərinin mərkəz seçilməsi, belə demək
mümkündürs
ə, onun Elxanlılara tabe ölkələrdə paytaxt rolu oynamasına səbəb
olmuş, Qazan xanın əmr və fərmanları əsasında Təbriz, Həmədan, Marağa,
Ərdəbil və başqa Azərbaycan şəhərlərinin abad edilməsi, yeni məscidlərin,
m
ədrəsələrin, hamamların və s. tikilməsi şəhər mədəniyyət həyatının dirçəl-
m
əsinə səbəb olmuşdur. Həmçinin, İslamın qəbulu, Yaxın və orta Şərqdə mü-
s
əlmanların moğollar tərəfindən tənəzzülə uğradılmış nüfuzunun dirçəlməsinə
v
ə Abbasilərin süquta uğradılmış ümmətə rəhbərlik missiyasının Qazan xanın
nümun
əsində yenidən təşəkkül tapmasına səbəb olmuşdur. Nəticədə isə Qazan
xandan sonra hakimiyy
ətə gələn Elxanlı hökmdarları da, bu dini siyasəti davam
etdir
ərək İslam mədəniyyətinin inkişafına töhfələr vermişlər.
ƏDƏBİYYAT
1.
Christopher P. Atwood. Encyclopedia of Mongolia and the Mongol Empire. New York:
2004, 676 p.
2.
C.P. Melville. Padshah-i Islam: the Conversion of Sultan Mahmud Ghazan Khan. Pem-
broke Papers 1: Persian and Islamic Studies in Honour of P.W. Avery. 1990, p.159-77.
3.
David Morgan. Medieval Persia 1040-1797. Longman. New York:1988, 197p.
4.
Denise Aigle. The Mongol Empire between Myth and Reality. Boston: 2014, 393p.
5.
Rashiduddin Fazlullah's Jami
ʻuʾ t
-tawarikh. Compendium of chronicles: a history of the
Mongols (English translation & annotation by W.M. Thackston).Vol III, Harvard
University, Dept of Near Eastern Languages and Civilizations.1998, 819p.
6.
George E. Lane. The Mongols in Iran.The Oxford Handbook of Iranian History.New
York: Oxford University Press, 2012, 432p.
7.
Hanifi Şahin. Camiut-Tevarhe Göre Gazan Hanın Müslümanlığı ve Bunun İlhanlı
Toplumuna Yansımaları. Bilig dergisi. Bahar.2015. Sayı.73, 207-230s.
8.
Howorth Henry. History of the Mongols: from the 9th to the19th century. Part III,
London: 1880, 776p.
9.
J.A. Boyle. “Dynastic and Political History of the Il-Khans”, in Boyle (ed.), Cambridge
History of Iran V: the Saljuq and Mongol Periods. Cambridge University Press, London:
1968, 709p.
10.
J. Pfeiffer. “Reflections on a ‘Double Rapprochement’: Conversion to Islam Among the
Mongol Elite During the Early Ilkhanate,” in Komaroff, Beyond the Legacy of Genghis
Khan, Brill press, Netherland: 2006, 391-406p.
11.
Mustafa Uyar. İlhanlı hükümdarlarının İslama girmesinde rol alan Türk sufileri: İlhan
Tegüder ve Gazan Han devirleri.
ATATÜRK KÜLTÜR, DİL VE TARİH YÜKSEK
KURUMU TÜRK TARİH KURUMU. BELLETEN. Cilt : LXXVI. Sayı 275, 2012, 7-31s.
12.
Osman G.Özgüdenli. Gazan Han ve Reformları(1295-1304). Kaknüs yayınları. İstanbul:
2009, 524s.
132
13.
Reuven Amitai. Ghazan, Islam and Mongol Tradition: A View from the Mamluk
Sultanate,” BSO(A).S 59, 1996, 10p
14.
Reuven Amitai. “Evidence for the Early Use of the Title Ilkhan Among the Mongols”.
Journal of the Royal Central Asian Society 3 (1-2): 1991, 353-361p.
15.
R.Ranjbar, F.Allahyari, Hussein Mir Ja'fari. A Study on the Effects of Ghazan Khan’s
Reformative Measures for the Settlement of the Nomadic Mongols (1295-1304). Asian
Culture and History; Vol. 5, No. 2; 2013. 77-86p.
16.
Saunders.J.J. The History of Mongol Conquest. University of Pennsylvania Press.
Pennsylvania: 2001, 135-136p.
17.
Thomas.T. Allisen. Culture and Conquest in Mongol Eurasia. Cambridge University Press.
London: 2001, 212p.
РЕЛИГИОЗНЫЕ РЕФОРМЫ ГАЗАН ХАНА
(НА ОСНОВЕ АНГЛОЯЗЫЧНЫХ ПРОИЗВЕДЕНИЙ)
Н.П.НАСИРОВ
РЕЗЮМЕ
Газан хан, первый великий хан монголов, который пытался ввести администра-
тивную, политическую и религиозную реформы в своей империи. Большинство иссле-
дователей заявляют, что обращение Газан хана в ислам его первая реформа. Это собы-
тие стало одним из важнейших факторов, ускоривших изменения в пределах институ-
ционального и идеологического контекста в государстве Хулагуидов. В результате пре-
образования была устранена несовместимость между Илханидским государством и вер-
ными подданными. С принятием ислама Газан ханом, исламские ценности стали частью
образа жизни монголов и это привело к отказу от монгольских традиций и обычаев.
В настоящей работе предпринята попытка исследовать обращение Газан хана в ис-
лам и религиозную реформу на основе англоязычной историографии.
Ключевые слова: Газан хан, религиозные реформы, англоязычной историографии.
THE RELIGIOUS REFORMS OF GAZAN KHAN
(ON THE BASIS OF ENGLISH WORKS)
N.P.NASIROV
SUMMARY
Gazan Khan is the first great Mongol khan who attempted to introduce administrative,
political and religious reforms to his empire. The majority of data proves that conversion to
Islam is Gazan Khan’s first reform. That event was one of the most important factors that ac-
celerated changes within an institutional and ideological context in the Ilkhanate Empire.
Gazan’s conversion eliminated the incompatibility between the İlkhanate government and loyal
subjects. With Gazan’s conversion, Islamic values became a part of the private life of the
Mongols and it led to the abandonment of the Mongolian traditions and customs.
We attempt to investigate Gazan’s conversion
to İslam and his religious reforms on the
basis of English historiography.
Keywords: Gazan khan, religious reforms, English-language historiography.
133
Dostları ilə paylaş: |