Baki universitetiNİn xəBƏRLƏRİ №4 Sosial-siyasi elml
Yüklə 117,71 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- S.S.SULTANOV Bakı Dövlət Universiteti samed-inter@hotmail.com
- Açar sözl ər
- КОРРУПЦИЯ КАК ФЕНОМЕН ПОДВЕРГАНИЯ ОБЩЕСТВЕННЫХ ИНТЕРЕСОВ ЛИЧНОМУ ЗЛОУПОТРЕБЛЕНИЮ ВО ВЛАСТНЫХ ОТНОШЕНИЯХ
- С.С.СУЛТАНОВ РЕЗЮМЕ
- CORRUPTION AS A PHENOMENON OF EXPOSURE OF THE PUBLIC INTERESTS TO THE PERSONAL ABUSE IN POWER RELATIONS S.S.SULTANOV
| BAKI UNİVERSİTETİNİN XƏBƏRLƏRİ №4 Sosial-siyasi elml ər seriyası 2015
KORRUPS İYA -HAKİMİYYƏT MÜNASİBƏTLƏRİNDƏ İCTİMAİ MARAQLARIN FƏRDİ SUİ-İSTİFADƏYƏ MƏRUZ QOYULMASI FENOMEN İ KİMİ S.S.SULTANOV Bakı Dövlət Universiteti samed-inter@hotmail.com M əqalə siyasi sistemin ən ciddi problemlərindən olan korrupsiya cinayətinin anlayışını formalaşdıran əlamətlərin təsnifatının hüquqi qiymətləndirilməsinə həsr edilib. Korrupsiyanın tarixi inkişaf istiqamətləri, ayrı-ayrı dövlətlərdə onunla mübarizə məsələləri tədqiq edilir. Müasir dövrd ə inkişaf etmiş dövlətlərin qanunvericiliyi müqayisəli formada təhlil edilir. Bu cinay ətin qiymətləndirilməsində beynəlxalq müqavilə normaları daxili qanunvericiliyə müna- sib ətdə tədqiq edilir. Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyindəki boşluqlar ifadə edilir və onların aradan qaldırılması məqsədilə təkliflər irəli sürülür. Açar sözl ər: korrupsiya, hakimiyyətdən sui-istifadə, rüşvət, ictimai və şəxsi maraqlar, korrupsiya əleyhinə qanun, korrupsiya ilə mübarizə, qeyri-qanuni üstünlük
Korrupsiyanın yaranması dövlətin meydana gəlmə tarixinə təsadüf edir [10, 8]. Korrupsiya dövl ətin xüsusi səlahiyyətli şəxslərinin hakimiyyətdən sui-istifad ə etmək meylləri ilə bağlı olmuşdur. Korrupsiya haqqında qədim çin, roma, orta əsr ərəb, avropa [20, 7] və d. mənbələrdə məlumat verilir. Nə qədər çox ist ənməsə də korrupsiya bu gün də həyatın reallığı kimi cəmiyyətə ziyan vurm aqdadır [4, 7] və onunla mübarizə öz aktuallığını saxlamaqdadır. Korrup- siya haqqında ilk məlumatlarda, xüsusən də Qədim Babilistan mənbələrində, Romada XII C ədvəl Qanununda və d. mənbələrdə bu əməl rüşvətxorluq, ha- kimiyy
ətdən sui-istifadə etməklə aldatmaq cinayəti kimi qiymətləndirilirdi. Q ədim hind abidəsi “Artxşastrada” qeyd edilir ki, hökmdarın ən mühüm və- zif ələrindən biri dövlət pulunu oğurlayanlarla mübarizə etmək təşkil edir, hökmdar bel ə şəxsləri müəyyən edib cəzalandırmalıdır [11, 49]. Korrupsiya il ə mübarizədə əsaslı dönüş XX əsrdə baş vermişdir. XX əsrin ortalarından başlayan iqtisadi inteqrasiya prosesləri korrupsiyanın da bey- n əlmiləlləşməsinə gətirib çıxarmışdır ki, bu da korrupsiya ilə mübarizənin bey- n əlxalq hüquqi əməkdaşlıq müstəvisinə keçirilməsini şərtləndirmişdir. Korrup- siya el ə bir inkişafa malikdir ki, onunla mübarizə yalnız dövlətlərin qarşılıqlı 57 əməkdaşlığı əsasında effektli ola bilər. Müasir korrupsiya «corrumpere» terminin ə qədim Roma hüququnun m ənbəsi olan XII Lövhə Qanununda, qədim Yunanıstan mənbələrində rast gə- linir [8]. Korrupsiya v ə ya latın dilində «corrumpere» «cor» vasitəsilə və «rumpere» əldən qapmaq, korlamaq, dağıtmaq və ya oxşar mənalarda qanunu üst ələmək və ya pozmaq kimi məna kəsb edir. Korrupsiya tamah məqsədi ilə tör ədilən cinayət əməlidir. Korrupsiyaya dəqiq anlayış vermək üçün onun f əlsəfi- hüquqi mənaları müəyyən edilməlidir. 2001-ci ild ə nəşr edilmiş rus hüquq ensiklopediyasında korrupsiya kom- pleks hadis ə kimi göstərilir. Korrupsiya dövlət və digər qulluqçuların pulla alınması, hakimiyyət və ya qulluq mövqeyindən sui-istifadə, rüşvət vermə və alma, c
əmiyyətin və dövlətin qanuni maraqlarına xələl gətirməklə hakimiyyət nümay
əndəsinin və ya qulluqçunun özü, yaxud üçüncü şəxslər üçün fayda sax- lama, dig ər əmlak hüquqları şəklində fayda əldə etmək məqsədilə qulluq möv- qeyind
ən qanunsuz istifadə etməsi və ya başqa fiziki şəxslər tərəfindən həmin şəxsə belə faydanın qanunsuz şəkildə verilməsi, habelə həmin əməllərin hüquqi şəxsin adından, yaxud mənafeləri naminə törədilməsi kimi qəbul edilir [17, 443].
Doktrinal anlamda da bu əlamətlər ifadə edilir. Korrupsiya dövlət, bələ- diyy ə, qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyət qurumlarının məmurları, işçiləri və nümayəndələrinin və ya kommersiya təşkilatlarının işçiləri və üzv- l ərinin öz statuslarından istifadə edərək hər hansı üstünlüklərə nail olmasıdır [5, 43-47; 7, 56-57; 12, 179-183; 1, 4; 2, 9-10; 27, 14-17; 21, 3-13; 22, 3-9]. Korrupsiya müxt əlif formada təzahür edə bilər. Korrupsiya geniş anlayış olmaqla özünd ə müxtəlif sui-istifadə hallarını ehtiva edir. Korrupsiya rüşvətlə m əhdudlaşmır. Məsələn, pul və ya hədiyyə şəklində rüşvət vermək korrupsi- yanın yalnız bir formasıdır. Korrupsiya insanlar arasındakı münasibətlərin de- m ək olar ki, bütün sahələrində özünü büruzə verə bilir. Korrupsiyanın çiçəklən- diyi dövl ətlərdə mülkiyyətin özəlləşdirilməsində üstünlüyün saxlanması; büd- c ənin icrası və büdcə vəsaitlərinin bölüşdürülməsində yandaşlara müxtəlif imti- yazların verilməsi; ticarətdə və vergidə qeyri-qanuni inhisarçılıq məqsədilə ha- kimiyy
ət, o cümlədən qanunvericilik orqanlarında qeyri-qanuni lobbizm fəaliy- y əti və s. sahələrdə baş verir. Ayrı-ayrı dövlətlərin təcrübəsini tədqiq etməklə «Beyn əlxalq şəffaflıq» (Transparency İnternational) təşkilatı dövlət, bələdiyyə v ə qeyri-hökumət strukturlarındakı korrupsiya formalarından: qohumlara və dostlara, tanışlara üstünlüyün saxlanması; dövlət sifarişləri üzrə kontraktların əldə edilməsinə görə rüşvət; məmurların müəyyən dövlət kontraktları üzərində patronajı; vəzifəyə dair xidmətlərin satışı; iş adamlarının məmurlara göstərdiyi xüsusi qonaqp ərvərlik; iş adamlarının məmurların ailə üzvlərinə göstərdiyi xüsusi qayğı; məmurların və ailə üzvlərinin xaricə ezamiyyətə getmələri; müx- t əlif siyasi partiyalara, onların nümayəndələrinə hakimiyyətdən istifadə imkan- ları və siyasi kampaniyalara qeyri-qanuni maddi yardım; vergi və gömrük orqan- ları məmurlarının vergi və gömrük tariflərinin qaldırılması hədələri ilə iş adam- 58
larından rüşvət tələb etməsi; eyni ilə iş adamlarına güzəştli şərait yaratdıqlarına gör
ə məmurlara rüşvət verməyi; vəzifə borclarını təcili icra etdiklərinə görə m əmurlara rüşvət verməyi; və s. təsbit edib. Korru psiyanın anlayışı və əlamətlər ilə, onun məzmunu ilə bağlı vahid yanaşma tərzi olmasa da korrupsiyaya verilmiş anlayışlarda ümumi meyarlar mövcuddur. Korrupsiya v əzifəli şəxsin qanunla ona verilmiş hakimiyyət səla- hiyy
ətlərindən və ya qulluq mövqeyi ilə bağlı imkanlardan gəlir əldə etmək m əqsədilə istifadə etməsi və vəzifəli şəxsə hər hansı hərəkətin edilməsi və ya edilm əsindən imtina edilməsi əvəzində müəyyən maddi və qeyri- maddi nemət- l ərin və ya imtiyazların saxlanması ilə baş verir. Korrupsiya ilə mübarizənin sə- m ərəliliyini təmin etmək üçün onun xüsusiyyətləri nəzərə alınmalıdır. Kor- rupsiya üçün xüsusi əlamətlərdən: -hakimiyy ət funksiyasından şəxsi qazanc məqsədilə istifadə edilməsi; və -bu istifad ənin qeyri-qanuni olması; - şəxsi maraqların ictimai maraqlardan üstün tutulması; -c əmiyyətə ciddi zərər vurulması; -korrupsiya xarakterli t ədbirin qeyri-humanist olması və s. qeyd edilmə- lidir. Müasir qanunvericiliyin inkişafında 20-ci əsrdə baş vermiş hakimiyyət funksiyasından şəxsi qazanc məqsədilə istifadə edilməsi ilə bağlı bir sıra qal- maqallı hadisələr mühüm rol oynamışdır. Bunlardan Böyük Britaniya və ABŞ-dakı siyasi proseslər qeyd edilə bilər.
M əsələn, Böyük Britaniyada 2005-ci il seçki kampaniyası ərzində varlı adamlar tərəfindən Leyboristlər Partiyasına ümumilikd ə 14 milyon funt sterlinq verilmiş və bu adamların dördünün sonralar ömürlük per rütb ələri üçün namizədliyi irəli sürülmüşdür [23]. ABŞ-ın korrupsiya haqqında qanunun qəbul olunmasına təkan verən mühüm s
əbəblərdən biri 1972-ci ildə Riçard Niksonun ABŞ Prezidenti vəzifə- sin
ə namizədliyi ilə bağlı keçirilən seçki kompaniyası zamanı baş vermiş Uoter
geyt qalmaqalının böyük təsiri olmuşdur. Rəqiblərin seçki qərargahlarına quraşdırılmış dinləmə qurğuları ilə bağlı qalmaqal ortaya çıxarkən, istintaq Prezident Nikson adminis trasiyasının əməkdaşları və onların himayəsində olan şirkətlər tərəfindən buğda satışı, süd məhsullarının qiymətinin saxlanılması, IT&T şirkətinin işinin məhkəmədən kənar nizamlanması, mənfəətli əqdlər əldə etm ək məqsədi ilə xarici məmurlara milyonlarla rüşvət verilməsi faktlarını da aşkar etmişdi. Məsələn, Lockheed korporasiyasının nümayəndəsi 1976-cı ilin fevralında ABŞ Konqresində keçirilən dinləmələrdə etiraf etmişdir ki, korpo- rasiya g əlirli biznes-preferensiya əldə etmək məqsədilə 15 dövlətdə yüksək rütb əli məmurlara 24 milyon ABŞ dolları həcmində rüşvət ödəmişdir [3, 347]. Dünyanın müxtəlif ölkələrində siyasi şəraitdən asılı olaraq korrupsiyaya münasib
ət birmənalı olmamışdır. Bir çox ölkələrin qanunvericiliyində korrup- siyanın ifadə etdiyimiz əlamətləri təsbit edilsə də, digərlərində bu məsələ kon- kretl əşdirilməmişdir. Məsələn, dövlət qurumlarında yüksək səviyyədə şəffaflığı t əmin edən Kanadada korrupsiya ilə mübarizə məsələlərinin hüquqi tənzim- 59
l ənməsi konkret qanunvericiliklə deyil, ümumi formada təmin edilir. Kanada qanunvericiliyi bir sıra hüquq pozuntularını korrupsiya əməli kimi müəyyən ed ərək belə əməllərə qarşı qüvvədə olan Cinayət Məcəlləsində konkret cəza t ədbirləri nəzərdə tutsa da Kanadanın Cinayət Məcəlləsi də daxil olmaqla bu gün ə kimi ölkənin qüvvədə olan qanunvericiliyində korrupsiyanın dəqiq hüquqi anlayışı yoxdur [9, 23-25]. Antikorrupsiya üzr ə xüsusi qanunvericiliyə malik Böyük Britaniya və Birl
əşmiş İrlandiya Krallığında qeyd olunan ictimai təhlükəli əmələ qarşı mü- bariz
ə tədbirləri nəzərdə tutulmuş və cəzalar müəyyən olunmuşdur. Öncə ifadə etdiyimiz korrupsiya əlamətləri Böyük Britaniya qanunvericilində ifadə edilib. Bu dövl
ətdə korrupsiya ilə mübarizə üzrə qanunvericilik (Dövlət orqanlarının 1889-
cu il Rüşvət Aktı (Qanunu); Korrupsiyanın qarşısının alınması üzrə 1906-
cı il Aktı (Qanunu); Korrupsiyanın qarşısının alınması üzrə 1916-cı il Aktı; eksterritorial hüquqi fəaliyyətə və daha geniş sferalara tətbiq olunan 2010-cu ild ə qəbul edilmiş və 2011-ci il iyul ayının 1-də qüvvəyə minmiş Rüşvətxorluq haqqında Böyük Britaniya Aktı) yeni təcrübə formalaşdırmaqla yanaşı, eyni zamanda, hüquqi mühafizə sferasına korrupsiyanın yeni təzahür növl ərini gətirmiş, habelə müvafiq inzibati mexanizmlərin də yaradılmasını şərtləndirmişdir [13, 27]. Korrup
siyanın qarşısının alınması üzrə bütün dövlətlərin qanunvericilik praktikasına əsaslı təsir göstərmiş dövlətlərdən biri şübhəsiz ki, ABŞ-dır. 1977-ci ild ə qəbul edilmiş Korrupsiyalaşmış xarici praktika haqqında ABŞ Qa- nununda biznes f əaliyyətini həyata keçirmək imkanı əldə etmək və ya onu qo- ruyub saxlamaq v ə ya başqa qeyri-qanuni üstünlük əldə etmək məqsədi ilə hər hansı xarici vəzifəli şəxsə pul və ya qiymətli dəyərə malik olan hər hansı va- sit
ələri ödəmək, vermək və ya vəd vermək (hətta rüşvət verilməsi faktiki həyata keçirilm əsə belə-kurs müəll.) ciddi qanun pozuntusu hesab edilir. Bir halı da n əzərə almaq lazımdır ki, heç də bütün ödəmələr Qanunun müddəalarının pozul- ması kimi qiymətləndirilə bilməz. Əməlin korrupsiya hüquq pozuntusu kimi qiym
ətləndirilməsi üçün «real məqsəd» olmalıdır. Bu məqsəd biznes fəaliy- y ətini həyata keçirmək imkanı əldə etmək və ya onu qoruyub saxlamaq və ya başqa qeyri-qanuni üstünlük əldə etmək məqsədi ilə pulun və ya başqa qiymətli h ədiyyələrin rəsmi səlahiyyətə malik olan vəzifəli şəxsə verilməsində təzahür etm əlidir. 1977-ci il Qanununun müddəalarını təhlil edərkən, nəzərə almaq la- zımdır ki, onun fəaliyyəti əsasən xarici vəzifəli şəxsə münasibətdə korrupsiya h ərəkətlərinə şamil edilir [26, 299-307; 6, 21-23]. Korrupsiya il ə mübarizə üzrə nümunəvi qanunvericiliyə malik Almaniya Federativ Respublikasının qanunvericiliyinə (məsələn,1997-ci il Korrupsiya ilə mübariz ə haqqında Qanuna) əsasən korrupsiyanın anlayışına dövlət vəzifələ- rind ən, siyasi nüfuzundan və ya ticarət və sənaye (kurs-müəll.) sahəsində möv- qeyind ən sui-istifadə edilməsi, üçüncü şəxslərə üstünlüklərin verilməsi, vəzifəli şəxslərin və ya üçüncü şəxslərin xeyrinə hər hansı faydanın əldə olunması ilə c əmiyyətə və ya şirkətlərə zərərin vurulması daxildir. Almaniya Federativ Res- 60 publikasının Cinayət Məcəlləsinin (1998) 298-335-ci maddələrinə uyğun olaraq, korrupsiya cinay ətlərinin siyahısı genişlənmiş, buraya müsabiqələr zamanı saziş üzr
ə rəqabəti məhdudlaşdırma, xidməti öhdəliklərin pozulması ilə rüşvət alma v ə ya mənfəət götürmə, rüşvəti və mənfəəti təklif və vəd etmə, xidməti öh- d əliklərin pozulması ilə rüşvət vermə, mülki dövriyyədə rüşvət alma və vermə, müsabiq ə şərtlərinin pozulması ilə rəqabət imkanlarının məhdudlaşdırılması kimi əməllər aid edilmişdir.
Fransanın qanunvericiliyində korrupsiya cinayətinə münasibət hələ bi- rinci imperiya dövründ ə qüvvədə olmuş 1810-cu il Cinayət Məcəlləsində bildi- rilmişdir. Həmin Qanunda korrupsiya və rüşvətxorluq cinayətləri arasında fərq d ə nəzərdə tutulmuşdu. Sonralar bu cinayətlərin dairəsi tarixi inkişaf nəticəsində genişlənmiş və hal-hazırda Fransanın qüvvədə olan yeni Cinayət Məcəlləsində (1992) korrupsiya sah əsində cinayətlərin 16 növü nəzərdə tutulur və bu əməlləri aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar: favoritizm (üstünlük vermə); şəxsi marağa malik olan işin həllinə müdaxilə etmə; xeyir əldə etmək və ya kiməsə xeyir verm
ək məqsədi ilə qərarların qəbul olunmasına öz təsirindən istifadə etmə (təsir alveri); rüşvətxorluq; korrupsiya (aktiv və passiv) [15, 67-78]. Fransa Cinayət M əcəlləsinin 432-II maddəsində [18, 432] korrupsiya, xüsusən passiv korrup- siya v ə ya rüşvətxorluğun əsas əlamətləri müəyyən edilmiş: hədə-qorxu ilə tələb etm ə və ya qəbul etmə; hər hansı hərəkəti törətmək və ya törətməkdən çəkinmə; publik v əzifəli şəxsin səlahiyyəti və ya öhdəlikləri dairəsinə daxil olma) və s. aiddir. Korrupsiya il ə mübarizənin səmərəliliyində dünyada ilk yerlərdə daya- nan Norveç Cinay ət Məcəlləsinə 2003-cü il dəyişikliyi ilə ticarətdə korrupsiya (276c), passiv v ə aktiv korrupsiya (276b) və digər bölmələri daxil etmişdir [19, 213]. Korrupsiyanın anlayışını formalaşdıran əlamətlərin siyahısı geniş formada qanunvericilikd ə təsbit edilib. Korrupsiyaya qarşı mübarizə haqqında Azərbaycan Respublikasının 2004-
cü il Qanununda (m.1) korrupsiyanın əlamətləri, Azərbaycan Respubli- kasının Cinayət Məcəlləsində (m.308-314) məsuliyyət məsələləri ifadə edilib. Az ərbaycan Respublikasının qanunvericiliyində təsbit edilən korrupsiyanın əla- m ətləri bir sıra hallarda sadaladığımız dövlətlərin qanunvericilik praktikasına uyğundur. Məsələn, Korrupsiyalaşmış xarici praktika haqqında ABŞ Qanu- nunda, Almaniya Federativ Respublikasının Cinayət Məcəlləsində (1998)... vəd verm ənin (hətta rüşvət verilməsi faktiki həyata keçirilməsə belə) ciddi qanun pozuntusu sayılması Korrupsiyaya qarşı mübarizə haqqında Azərbaycan Respublikasının 2004-cü il Qanunun 1-ci maddəsində də ifadə edilib.
Qanunun 1-ci madd əsində deyilir ki, korrupsiya - vəzifəli şəxslərin öz statusundan, təmsil etdiyi orqanın statusundan, vəzifə səlahiyyətlərindən və ya həmin status və sə- lahiyy
ətlərdən irəli gələn imkanlardan istifadə etməklə qanunsuz olaraq maddi v ə sair nemətlər, imtiyazlar və ya güzəştlər əldə etməsi, habelə fiziki və hüquqi şəxslər tərəfindən qeyd edilən maddi və sair nemətlərin, imtiyazların və ya gü- z əştlərin qanunsuz olaraq vəzifəli şəxslərə təklif və ya vəd olunması (kurs – 61 mü əll.) və yaxud verilməsi yolu ilə həmin vəzifəli şəxslərin ələ alınmasıdır. Az ərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsinin otuz ucüncü fəslində v əzifə səlahiyyətlərindən sui-istifadə, vəzifə səlahiyyətlərini aşma, vəzifəli şəxsin səlahiyyətlərini mənimsəmə, rüşvət alma (passiv rüşvətxorluq), rüşvət verm
ə (aktiv rüşvətxorluq), vəzifə saxtakarlığı, səhlənkarlıq kimi tərkiblər təsbit edilib. Qeyd etm ək lazımdır ki, Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəllə- sinin müvafiq f əslində korrupsiya cinayətindən deyil passiv və aktiv rüşvət- xorluqdan, v əzifəli şəxsin səlahiyyətlərini mənimsəmə, vəzifə səlahiyyətlərini aşma və s. tərkiblərdən bəhs edilir. Azərbaycan Respublikasının Cinayət Mə- c əlləsində ifadə edilən əlamət və tərkibləri sadaladığımız dövlətlərin qanun- vericilik v ə Azərbaycan Respublikasının da iştirakçısı olduğu beynəlxalq mü- qavil ə praktikasına uyğun hesab etmək olmaz. Məsələ ondadır ki, ABŞ-ın, Almaniya Federativ Respublikasının, Norveçin qanunvericiliyində korrupsiya cinay
əti biznes, ticarət, sərmayə fəaliyyətilə əlaqələndirilmişdir. İfadə etdiyimiz Fransa qanunvericiliyind ə də rüşvətxorluq korrupsiya cinayətindən fərqləndiri- lir. Korrupsiya cinay əti ictimai əhəmiyyətli biznes layihələrilə əlaqəli olmalıdır. Korrupsiyaya qarşı mübarizə haqqında Azərbaycan Respublikasının 2004-cü il Qanunun 8.2 madd əsində korrupsiya üçün nəzərdə tutulan (əlli manat) məbləğ d ə korrupsiya cinayətinin əlaməti baxımından başa düşülən deyil. Hesab edirik ki, korrupsiyanın anlayışı ilə bağlı Azərbaycan Respub- likasının qanunvericiliyi ABŞ-ın, Almaniya Federativ Respublikasının, Norve- çin qanunvericiliyind əki anlayışa uyğunlaşdırılmalıdır. Azərbaycan Respubli- kasının qanunvericiliyində Almaniya Federativ Respublikasının qanunvericili- yind
ə ifadə edilən...siyasi nüfuzundan və ya ticarət və sənaye sahəsində möv- qeyind
ən sui-istifadə edilməsi..., ABŞ qanunvericiliyində ...biznes fəaliyyətini h əyata keçirmək imkanı əldə etmək...və ya əməlin korrupsiya hüquq pozuntusu kimi qiym ətləndirilməsi üçün «real məqsədin» biznes fəaliyyətini həyata keçir- m ək imkanı əldə etmək və ya onu qoruyub saxlamaq...istiqaməti ifadə edil- m əlidir.
Az ərbaycan Respublikasının qanunvericiliyində korrupsiya cinayəti üçün d əqiq anlayışın olmamasını müəyyən mənada beynəlxalq müqavilə prak- tikası ilə də əlaqələndirmək olar. Beynəlxalq müqavilələr, bu sahədə qəbul edi- l ən digər aktlar da bu cinayəti tam ehtiva edəcək anlayışı formalaşdıra bilmə- mışlər. Məsələn, BMT-nin 2003-cü il Korrupsiyaya qarşı mübarizə haqqında Konvensiyası bu problemin həllindən yan keçmişdir. Avropa Şurasının həm cinay ət, həm də mülki-hüquqi məsuliyyət haqqında Konvensiyalarında bu cinay ət üçün anlayışı tam saymaq olmaz. Korrupsiyaya görə mülki-hüquqi m əsuliyyət haqqında 1999-cu il Konvensiyasının 2-ci maddəsi ümumi formada bu cinay ətə anlayış verirsə, Korrupsiyaya görə cinayət məsuliyyəti haqqında Konvensiyada (m.2) bu m əsələnin həlli daxili qanunvericiliyin öhdəsinə buraxılır. Əslində beynəlxalq aktlara görə korrupsiya ümumiləşdirici anlayış ola- raq diqq ətə gəlir. Məsələn, BMT-nin Beynəlxalq kommersiya əməliyyatlarında 62
korrupsiya v ə rüşvətxorluqla mübarizə haqqında 1996-cı il Bəyannaməsinin 1-ci madd əsində deyilir ki, ...beynəlxalq kommersiya əməliyyatlarında rüşvətxor- luqla v ə onunla bağlı korrupsiyanın bütün formaları (kurs
– mü
əll.) ilə mübarizə üzr
ə səmərəli və konkret tədbirlər qəbul etmək ifadə edilir. Eynilə Avropa Şurasının Korrupsiyaya görə cinayət məsuliyyəti haqqında 1999-cu il Konven- siyasının bir çox müddəaları korrupsiyanın növlərini ehtiva edir. Bunlardan cinay
ət yolu ilə əldə edilən gəlirlərin yuyulması ilə bağlı korrupsiya adlanan 13-cü madd ə qiymətləndirmə üçün bilavasitə Cinayətkar fəaliyyətdən əldə edil
ən gəlirlərin yuyulması, müəyyən edilməsi, götürülməsi və müsadirə edil- m əsi haqqında Avropa Şurasının Konvensiyasına istinad etməklə bu cinayətin xarakterini göst ərir. Yenə də, 7 və 8-ci maddələrdə “xüsusi sektorda aktiv və passiv ələ alma”, 14-cü maddədə “hesablarla əməliyyatlar” və s. bu cinayətin iqtisadi sfera üçün xarakterik olduğunu göstərirsə, digər maddələr isə bu sfera ilə bağlı olan və korrupsiya ehtimalına daha tez məruz qalacaq, statusu bu sfera üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edən vəzifəli şəxslərin ələ alınmasını ehtiva edir (m.4, 5, 6, 9, 11 v ə s.). Bu hal 2003-cü il MDB-nin Antikorrupsiya siyasəti haqqında qanunvericiliyin əsasları üzrə Model Qanunu üçün də xarakterikdir.
Beyn əlxalq müqavilələrdən BMT-nin 2003-cü il Korrupsiyaya qarşı mübariz
ə haqqında Konvensiyasına görə, korrupsiya əsasən iqtisadi xarakterli əməlləri ehtiva edir. Belə əməllərdən: xarici dövlətin vəzifəli şəxslərinin və dövl ətlərarası təşkilatların qulluqçularının rüşvətlə ələ alınması (m.16); dövlətin v əzifəli şəxsləri tərəfindən əmlakın talanması, mənimsənilməsi və ya başqa cür m əqsəddənkənar istifadəsi (m.17); nüfuz alveri (m.18); qanunsuz varlanma (m.20); öz əl sektorda rüşvətlə ələ alma (m.21); özəl sektorda əmlakın talanması (m.22); cinay ət yolu ilə əldə edilmiş gəlirlərin yuyulması (m.23); gizlətmə (m.24); ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsinə mane olma (m.25); hüquqi şəxslərin məsuliyyəti (m.26) [16, s.59-61] və s. Korrupsiya üçün xüsusi əlamətlərdən biri də onun cəmiyyətə ciddi zərər vurmasıdır. Dr. H. Fuller korrupsiyanın dəhşətli qlobal nəticələrə malik olması il ə bağlı BMT-nin Baş katibi Pan Ki Munun 9 dekabr Beynəlxalq Antikorrup- siya günü il ə bağlı tədbirlərin birində söylədiyi «korrupsiyanın məhz cinayət oldu ğu üçün rədd edilməli olması, onun biznes dairələrinə neqativ təsiri, kon- trabanda il ə məşğul olan şəxslərin əlində silah kimi istifadə edilməsi, idarəet- m əyə və hüquq normalarına dağıdıcı təsiri» barədə xəbərdarlığını xatırladır [24]. Boston Şimal-Şərq Universitetinin professoru Nikos Passas qeyd edir ki, korrupsiya ...siyasi sabitliyi pozan, inkişafa təxribat yaradan, azad rəqabəti sarsıdan, qanunun aliliyini təhdid edən, etimadsızlıq yaradan, bərabərsizliyə və yoxsulluğa xidmət edən, şərin və ədalətsizliyin başqa mənbələrinə şərait yaradan bir b əladır [29, 9]. Son dövrlərin elmi araşdırmalarında korrupsiya və onun müxt əlif təzahür formaları XXI əsrdə dövlətlərin və xalqların demokratik, etik-m ənəvi dəyərlərinə, onların sosial-iqtisadi inkişaflarına ciddi zərbə və qorxu tör ədən qlobal bir problem hesab edilir [28, 7-8]. Korrupsiya fenomenini t ədqiq edən bir sıra mütəxəssislərin fikrincə, 63
h ətta bəzi hallarda korrupsiyaya bəraət qazandırmaq olar [14, 122]. Məsələn, faşist Almaniyasında yəhudilərin canlarını, ailələrini qurtarmaq məqsədilə rüşvət verib ölkəni tərk etmələri qeyd edilir. Lakin bu tədbir humanist xarakteri daşıdığından onu korrupsiya kimi qiymətləndirmək olmaz. Təsadüfi deyil ki, Korrupsiyalaşmış xarici praktika haqqında ABŞ Qanununda heç də bütün öd əmələr Qanunun müddəalarının pozulması kimi qiymətləndirilmir. Əməlin korrupsiya hüquq pozuntusu kimi qiym ətləndirilməsi üçün niyyətin qeyri-qa- nuni üstünlük əldə etmək istiqaməti təzahür etməlidir. Faşist Almaniyasında y əhudilərin canlarını, ailələrini qurtarmaq məqsədilə rüşvət verib ölkəni tərk etm ələri humanist xarakterli akt olmaqla pozitiv üstünlüyə deyil, neqativ diskriminasiyanın aradan qaldırılmasına xidmət edib. Bel
əliklə, korrupsiya cəmiyyət tərəfindən ayrı-ayrı sosial institutlara və ya şəxslərə hakimiyyət imkanlarının verilməsini və ya axırıncıların belə im- kanları qəsb etməsini şərtləndirən və idarəçiliyin əksər modellərinə xas olan neqativ hal olmaqla hakimiyy ət funksiyasından qeyri-qanuni istifadəyə yol aç an, şəxsi qazanc məqsədini ictimai maraqlardan üstün tutan, cəmiyyət üçün ciddi siyasi, iqtisadi, hüquqi v ə s. təhdid yaradan qeyri-humanist xarakterli sosial hadis ədir.
ƏDƏBİYYAT 1.
M əsimli Ə., Məsimli İ. Korrupsiya və şəffaflıq. Bakı, 2005, s. 4; Məmmədov R.F., Qəm- b ərov H.D., Məmmədov X.R. Korrupsiya ilə mübarizə: beynəlxalq hüquq və Azərbaycan Respublikasının milli qanunvericilik təcrübəsi. Bakı: Azərnəşr, 2013, s.9-10 2.
Parenti Maykl. Seçilmişlər üçün demokratiya. Bakı: 2008, 512 s. 3.
Tarhan Bülent R. Yolsuzluklarla mücadele: Kanunlar, Yönetmelikler, Ulus lararası söz- leşmeler, eylem planları. Ankara: 2006, s. 7 4.
Артемьева М.В. Коррупция и коррупционные преступления //Юридическая наука, М.: 2011, № 1, с.43-47 5.
вопросы применения и толкования: Монография / Д.В. Бакатин, Т.К. Ковалева. М.: МГУ, 2001, 78 с.
Давитадзе М.Д. Коррупция: вид, причины и последствия //Актуальные проблемы борьбы с коррупцией и организованной преступностью: сб. науч. ст. /под ред Н.Г.Кадникова и М.М.Малниковцева. М.: 2009,с. 56-57 7.
/12.html 8.
Зотова Г. Противодействие коррупции за рубежом //Преступление и наказание, 2011, № 4, с.23-25 9.
10.
Коррупция-глобальная проблема современности. Библиографический указатель /сост. Н.Е.Козельцева; отв. 3-и вып. Л.Н.Патрина; ТОГБУК «Тамб. Обл. универс. Науч. библиотека им А.С.Пушкина».Отдел правовой информации. Тамбов: 2012, с.49 11.
Обеспечение процесса реформирования исполнения наказания в Российской Феде- рации: сб. материалов междунар. науч.-практ. конф. Рязань: 2010, с. 179-183 12.
Великобритании //Право и управления XXI век. №3 (28), 2013, с.
24-31 64 13.
Мари Мендрас. Обогащение и клиентско-патронажные отношения в России // Конституционное право: Восточно-европейский обзор, № 1(22), 1998, с. 122 14.
Марку Ж. Борьба против коррупции во Франции // Журнал российского права, 2012, № 7, с.67-78 15.
Международно-правовые основы борьбы с коррупцией и отмыванием преступных доходов. Сборник документов /Сост. В.С.Овчинский.-М.: ИНФРА-М, 2004, с. 59-61 16.
Тихомирова Л.В., Тихомиров М.Ю. Юридическая энциклопедия /под ред. Л.В.Тихо- мирова. Изд.5-е, доп. и перераб. М.: 2001, 443 с. 17.
Уголовный Кодекс Франции. Перевод с французского Н.Е.Крыловой, Санкт-Петер- бург: 2003, 650с. 18.
Уголовный Кодекс Норвегии. Перевод с норвежского А.В.Жмения. Санкт-Петербург: 2003, 375 с. 19.
Хабриева Т.Я. Научно-правовые проблемы противодействия коррупции //Журнал россииского права,-2012, № 7, с, 7 20.
Building integrity and reducing corrupttion in defence / A Compendium of best practices. Geneva centre for the democratic control f armed forces. Geneva, 2010, p. 3-13 21.
Buscagila Eduardo and Dijk van Jan. Controlling organized crime and corruption in the public sector // Forum on crime and society. Vol. 3, № 1 and 2, December, 2003. p. 3-9 22.
23.
Heike Fuller. Corruption prevention at the Federal Foreign Office, http: // www. auswaertiges-amt.de 24.
Hofman S. Lessons and questions to combat bribery and corruption under international law. Washington, 2001, p. 7-8 25.
Klitgaard R. Introduction: subverting corruption //Global Crime. 2006. № 7, pp. 299- 307 26.
Organized crime, corruption and the vulnerability of defence and security forces // Transparency international UK, 2011, p. 14-17 27.
Susan Rose-Acherman, Tina Soreide. International Handboook on the economics of corruption, Volume two. 2011, 624p. 28.
The United Nations Convention against Corruption as a way of life. Edited by Nikos Passas and Dimitri Vlassis. Milan. ISPAC, 2007. 268 p.
ИНТЕРЕСОВ ЛИЧНОМУ ЗЛОУПОТРЕБЛЕНИЮ ВО ВЛАСТНЫХ ОТНОШЕНИЯХ С.С.СУЛТАНОВ РЕЗЮМЕ
Статья посвящена правовой оценке классификации признаков, образующих понятие коррупции как преступления, являющегося одной из серьезных проблем политической системы. В статье исследуются направления исторического развития коррупции, вопросы борьбы с коррупцией в отдельных государствах. В сравнительной форме анализируется законодательство развитых государств в современный период. В оценке этого преступления исследуются международные договорные нормы в отношении внутреннего законодательства. Отмечаются пробелы в законодательстве Азербай- джанской Республики и делаются предложения в целях их устранения.
личные интересы, антикоррупционное законодательство, борьба с коррупцией, незакон- ное превосходство 65
CORRUPTION AS A PHENOMENON OF EXPOSURE OF THE PUBLIC INTERESTS TO THE PERSONAL ABUSE IN POWER RELATIONS S.S.SULTANOV SUMMARY
The article is devoted to the legal assessment of the classification of signs, forming the concept of corruption as a crime, which is one of the major problems of the political system. The article investigates the historical development trends of corruption, the fight against corruption in various countries. The article includes the comparative analysis of the legislations of modern developed countries. International treaty provisions are researched in relation to domestic legislation during the legal assessment of this crime. Gaps in the legislation of the Republic of Azerbaijan are noted and proposals were made to eliminate them.
66 Yüklə 117,71 Kb. Dostları ilə paylaş:
|