Bakixanovun
Yüklə 279,25 Kb. Pdf görüntüsü
|
15 «Kənzül-məsaib» adlanır. Qumri bu əsərində Kərbəla faciəsini nəzmlə qələmə almışdır. Əbülhəsən Racinin də Kərbəla vaqiəsi mövzusunda yazdığı əsərləri nəzmlədir. XIX yüzilliyin şairlərindən Məhəmməd Əmin Dilsuz Təbrizi və Hacı Rza Sərraf Təbrizinin yaradıcılığında da Kərbəla faciəsinin nəzmlə təsviri əsas yer tutur (34, 106-111). F.Köçərli XIX yüzillikdə Azərbaycan ədəbiyyatında imam Hüseyn (ə.) müsibətinə dair çoxlu növhə və mərsiyə yazılmasını yerli camaatın bu qəbildən olan əsərlərə daha çox rəğbət göstərməsi ilə izah edir (36, II, 326). Abbasqulu ağa Bakıxanovun gənclik illəri də belə bir mühitdə keçmişdir və heç şübhəsiz ki, «Riyazül-qüds»ün məhz həmin vaxtlar ortaya çıxmasında bu amilin mühüm rolu olmuşdur. 1.2. «Riyazül-qüds» haqqındakı məlumatlara baxış A.Bakıxanovun «Riyazül-qüds» əsəri dini məzmun daşıdığına görə indiyədək, demək olar ki, öyrənilməmişdir. Bununla belə, şair-yazıçının bədii irsi araşdırılarkən, təbii ki, onun bu əsərinə də toxunulmuş, haqqında qısaca da olsa, bilgilər verilmişdir. «Riyazül-qüds» haqqında ilk qısa məlumata Azərbaycanda elmi ədəbiyyatşünaslığın əsasını qoyan Firidun bəy Köçərlinin «Azərbaycan ədəbiyyatı» adlı məşhur kitabında rast gəlirik. F.Köçərli burada Abbasqulu ağa Bakıxanov Qüdsi haqqındakı dəyərli məlumatında sənətkarın əsərləri sırasında birinci olaraq «Riyazül-qüds»ün adını çəkir və onun türk dilində olduğunu göstərir. Görkəmli ədəbiyyatşünas alim həmçinin əsərin məzmunu ilə bağlı yazır: « Bu kitabın mündəricatı əhli- beyti-rəsulüllah səlləllahü təala əleyhi və səlləmin vəqayei xüsusundadır» (36,1, 293). Cənubi Azərbaycanın görkəmli ədəbiyyatşünaslarından 16 Məhəmmədəli Tərbiyətin «Danişməndani-Azərbaycan» və Əziz Dövlətabadinin «Qafqazın farsca yazan şairləri» kitablarında da «Riyazül-qüds» haqqında verilən qısaca bilgilərdə əsərdə on dörd məsumun əhvalından bəhs edilməsi göstərilir (70, 72; 22, 39). Tanınmış ingilis alimi Ç.Storinin «Fars ədəbiyyatı» adlı məşhur tədqiqatında da Abbasqulu ağa Bakıxanov haqqındakı məlumatda «Riyazül-qüds»ün adı çəkilərək onun 14 müqəddəs şəxsiyyət haqqında yazılmış bir kitab olması göstərilir. Qeyd edək ki, bu kitabda «Riyazül-qüds» yanlış olaraq fars dilində yazılmış bir əsər kimi təqdim edilir (88, II, 1279). «Riyazül-qüds» haqqında nisbətən daha geniş məlumatı isə ilk dəfə prof. Feyzulla Qasımzadə vermişdir. Görkəmli ədəbiyyatşünas 1956-cı ildə nəşr olunmuş «Abbasqulu ağa Bakıxanov Qüdsi» kitabında şair-yazıçının bədii yaradıcılığını təhlil edərkən «Riyazül-qüds»ün də adını çəkərək, kitabın yazılma tarixini (1820) göstərir və onun «məhərrəmlik təziyədarlığı ilə əlaqədar yazılmış dini bir əsər» olduğunu qeyd edir (37, 102). Burada həmçinin «Riyazül-qüds»ün «Qubada təziyə məclisi tərtib edən şiə təziyədarlarının tapşırığı üzrə» yazılması da göstərilir (37, 102). F.Qasım- zadənin «Riyazül-qüds» haqqındakı ümumi səciyyə daşıyan qeydlərində bir ziddiyyətli məqam da diqqəti cəlb edir. Belə ki, o: «Əsərini yazarkən şair (A.Bakıxanov - M.N.) XV əsrdə yaşamış Hüseyn Kaşifinin «Rövzətüş-şühəda», Füzulinin «Hədiqətüs-süəda», Məhəmmədbağır Məclisinin «Cəlaül- üyun» əsərlərindən istifadə etmişdir» cümləsinin ardınca yazır: «Müəllifin (A.Bakıxanovun - M.N.) öz qeydinə görə bu əsər «Cəlaül-üyun»dan tərcümə və iqtibasdır» (37, 102). Göründüyü kimi, F.Qasımzadə əvvəlcə A.Bakıxanovun «Riyazül-qüds»də müxtəlif əsərlərdən istifadə etdiyini göstərir və onun orijinal əsər olmasına əsla şübhə ilə yanaşmır. Daha sonra isə o, kitabın özündə əsərin «tərcümə və iqtibas» adlarıdırıldığını qeyd edir. Bununla 17 belə, tədqiqatçı alim nədənsə A.Bakıxanovun bu qeydinə öz münasibətini bildirmir, daha doğrusu, onun üstündən yan keçir və əsər haqqındakı sonrakı qeydlərində bu kitabın «mühafizəkar ədəbiyyata xidmət etdiyini» vurğulamaqla kifayətlənir (37, 103- 104). F.Qasımzadənin «Riyazül-qüds» haqqındakı yuxarıdakı qeydlərinin çoxu eynilə Azərbaycan SSR Elmlər Akade- miyasının 1960-cı ildə nəşr etdiyi «Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi» kitabının II cildindəki «Abbasqulu ağa Bakıxanov» oçerkində də verilmişdir ki, onun da müəllifi elə görkəmli ədəbiyyatşünas alimin özüdür. Bununla belə, burada «Riyazül-qüds»ün A.Bakıxanovun özü tərəfindən «tərcümə və iqtibas» adlarıdırılması faktı qeyd olunmur (11, 75). Fikrimizcə, bu məsələni ilk növbədə «Riyazül-qüds» haqqında burada verilən məlumatın daha qısa həcmli olması ilə (cəmi bir abzasdır) izah etmək olar. Hər halda prof. F.Qasımza- də sözügedən kitabında «Riyazül-qüds»ün A.Bakıxanovun özü tərəfindən «tərcümə və iqtibas» adlandırılması faktını qeyd etsə də, ona qətiyyən əhəmiyyət verməmişdir ki, bunun da başlıca səbəbini tədqiqatçı alimin qarşısına belə bir məqsəd qoymamasında və əsər haqqındakı məlumatının ümumi və tanışlıq səciyyəsi daşımasında görmək mümkündür. Yeri gəlmişkən bu məsələ ilə bağlı bəri başdan onu da qeyd edək ki, aşağıda görəcəyimiz kimi, A.Bakıxanov «Riyazül-qüds»də öz əsərini «iqtibas» yox, «tərcümə» adlandırır. Təbii ki, «tərcümə» və «iqtibas» anlayışlarının bir- biri ilə müəyyən bağlılığı olsa da, onları tam eyniləşdirmək olmaz (bax: 77; 82; 83). Hər halda fakt odur ki, F.Qasımzadə sözügedən kitabında ilk dəfə olaraq A.Bakıxanovun «Riyazül- qüds»dəki yuxarıdakı qeydinə diqqət yetirmiş, lakin nədənsə onu əhəmiyyətli və vacib saymayaraq, ümumiyyətlə və bu məsələ üzərində dayanmağı lazım bilməmişdir. A.Bakıxanovun həyat və yaradıcılığını ətraflı araşdırmış Ənvər Əhmədov da «Riyazül-qüds»ün əlyazmasında müəllifin Yüklə 279,25 Kb. Dostları ilə paylaş:
|