Bakixanovun
Yüklə 279,25 Kb. Pdf görüntüsü
|
18 bu əsərini «переложение» («çevirmə»; «uyğunlaşdırma») adlandırması faktını qeyd edir, lakin bunula belə ədibin kitaba bir sıra əlavələr etdiyini, ixtisara yol verdiyini vurğulayır (77, 76). «Riyazül-qüds»ün fəsilləri və əlyazması haqqında da qısaca məlumat verən Ə.Əhmədov əsərin A.Bakıxanovun həyatının Quba dövrünə aid olduğunu və onun yerli şiə təəssübkeşləri üçün yazıldığını da qeyd edir (77,76-77). A.Bakıxanovun fars dilində yazdığı əsərlərini dilimizə çevirən və şair-yazıçının «Seçilmiş əsərləri» kitabını nəşr etdirən görkəmli ədəbiyyatşünas Məmmədağa Sultanov da həmin kitaba yazdığı ön sözdə sənətkarın digər əsərləri ilə yanaşı, «Riyazül-qüds» haqqında da qısa məlumat vermişdir. Əsərin «əsasən mərsiyə xarakteri daşıdığını» qeyd edən M.Sultanov kitabdakı lirik şeirlərin dinlə əlaqəsi olmadığını da vurğulayaraq yazır: «Bu əsərdə («Riyazül-qüds»də - M.N.) sənətkarlıqla qələmə alınmış şeir parçalarından aydın olur ki, A.Bakıxanov lap gənc yaşlarından ana dilində şeir yazmağa başlamış və bu şeirlərin bir qismini sonralar «Riyazül-qüds»ə daxil etmişdir» (15, 6). Ədəbiyyatşünas alim həmçinin A.Bakıxanovun bu əsərində Vaiz Kaşifinin «Rövzətüş-şühəda», Məhəmməd Füzulinin «Hədiqətüs- süəda» və Məhəmməd Bağır Məclisinin «Cəlaül-üyun» əsərlərinin təsiri oluğunu da göstərir. Göründüyü kimi, «Riyazül-qüds»də yuxarıda adları çəkilən üç əsərin təsiri olması məsələsində M.Sultanovla prof. F.Qasımzadənin fikirləri tam üst-üstə düşür. Bununla belə, M.Sultanov prof. F.Qasımzadədən fərqli olaraq, «Riyazül-qüds»də onun tərcümə olması ilə bağlı müəllif qeydinə ümumiyyətlə toxunmur. M.Sultanov təcrübəli əlyazmaşünas alimdir və təbii ki, «Riyazül-qüds»ün əlyazması ilə tanış olmamış deyilmiş. A.Bakıxanovun «Seçilnıiş əsərləri»nin sonuna M.Sultanovun bu kitabdan da bəzi şeir nümunələrini daxil etməsi bunu əyani şəkildə sübut edir. Bu baxımdan M.Sultanovun «Riyazül-qüds»də A.Bakıxanovun 19 onu tərcümə adlarıdırması ilə bağlı qeydlərini görməməsi və ya ona diqqət yetirməməsi, bizcə, inandırıcı və ağlabatan deyil. Belə olduqda bəs təcrübəli ədəbiyyatşünas, həm də görkəmli mütərcim bu məsələyə nə üçün öz münasibətini bildirməmişdir? Fikrimizcə, bu məsələnin iki səbəbi ola bilər. Birincisi, M.Sultanovun klassik Azərbaycan tərcümə nümunələri ilə bağlı məqalələri göstərir ki, ədəbiy- yatşünas alim orta yüzilliklərdə dilimizə çevrilmiş əsərlərə sırf müasir tərcümə nəzəriyyəsinin tələbləri baxımından yanaşmış , klassik tərcümələrlə onların orijinalları arasında tam uyğunluq axtarmışdır (68, 182-190; 69, 68-89). Məsələn, M.Sultanov Füzulinin «Hədiqətüs-süəda» əsərinə həsr etdiyi bir məqaləsində sözügedən əsəri tərcümə deyil, orijinal sayır və bu fikrinə başlıca dəlil-sübut kimi kitabdakı şeirlərin Füzuli qələminin məhsulu olduğunu göstərir (68, 182-190). Ədəbiyyatşünas alim həmçinin bu məsələdə «Hədiqətüs-süəda» ilə onun farsca orijinalı sayılan Kaşifinin «Rövzətüş-şühəda» əsərlərinin ad baxımından fərqli olmasını birincinin orijinallığına dəlil-sübutları sırasında qeyd edir (68, 182-190). Bu baxımdan «Riyazül-qüds» və «Cəlaül-üyun» da eyni vəziyyətdədir, yəni birinci əsərdə olan şeir parçalarının çoxu A.Bakıxanovun öz qələminin məhsuludur («Cəlaül-üyun»da, ümumiyyətlə, şeir nümunələri yoxdur) və bu iki əsərin adları arasında da heç bir uyğunluq görmək mümkün deyil. Bu mənada M.Sultanov, görünür, A.Bakıxanovun sözügedən məsələ ilə bağlı qeydini ciddi və əhəmiyyətli bir arqument kimi qəbul etməmişdir. İkincisi və ən başlıcası isə, M.Sultanov da prof. F.Qasımzadə kimi «Riyazül-qüds» haqqında sırf ümumi məlumat səciyyəsi daşıyan bilgilər verməklə kifayətlənmiş və əsəri təhlil etməyi qarşısına bir məqsəd olaraq qoymamışdır. Ədəbiyyatşünas alim Hidayət Əfəndiyev də «Azərbaycan bədii nəsrinin tarixindən» kitabında «Riyazül-qüds»dən qısaca bəhs etmişdir (23, 83-85). H.Əfəndiyevin də bu əsər haqqındakı fikirləri ümumi səciyyə daşıyır və əsasən onun 20 mövzu və məzmununa, eləcə də dil-üslub xüsusiyyətlərinə aiddir. Tədqiqatçı alim «Riyazül-qüds»də Füzuli üslubu və dilinin dərin təsiri olduğunu qeyd edərək yazır ki, A.Bakıxanovun bu əsərini «hətta Füzulinin «Hədiqətüs- süəda»sına nəzirə adlandırmaq olar». (23, 84) Bununla belə, H.Əfəndiyev bu iki əsər arasındakı bağlılıq və yaxınlıqdan bəhs edərkən məzmunla yanaşı, onların nəsrlə nəzmin növ- bələşməsi şəklində qələmə alındığını qeyd etməklə kifayətlənir və bu məsələnin konkret cizgiləri üzərində dayanmır. H.Əfəndiyevin «Riyazül-qüds» haqqındakı fıkirlərində dövrün tələbinə, ideoloji qəliblərə uyğun məqamlar, notlar da açıq-aşkar özünü göstərir. Məsələn, onun fıkrincə, A.Bakıxanov «Riyazül- qüds»də «öz qarşısına yüksək ictimai ideya qoymamış, ancaq dini təbliğat qayəsini izləmişdir» (23, 84). Doktor Cavad Heyət də «Azərbaycan ədəbiyyatına bir baxış» kitabında Abbasqulu ağa Bakıxanov haqqındakı oçerkində müəllifın əsərləri sırasında «Riyazül-qüds»ün də adını çəkərək onu «Füzulinin «Hədiqətüs-süəda»sına türkcə nəzirə» adlandırır (34, 129). Və nəhayət, bu yaxınlarda nəşr olunmuş «Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi» kitabının IV cildindəki Abbasqulu ağa Bakıxanov haqqındakı oçerkdə müəllifin «Riyazül-qüds» əsərinə də müəyyən yer ayrılmışdır (12,109-111). Burada «Riyazül- qüds» ün yuxarıda adları çəkilən üç əsərin («Rövzətüş-şühəda», «Cəlaül-üyun», «Hədiqətüs-süəda») təsiri altında qələmə alındığı göstərilir (12,10) və kitabın məzmunu, quruluşu və dili ilə bağlı qısa bilgilər verilir , lakin onun tərcümə və ya iqtibas olması haqqında heç nə deyilmir. Təqdirəlayiq haldır ki, Nadir Məmmədovun müəllifi olduğu bu oçerkdə A.Bakıxanovun bütün həyatı boyu dinə möhkəm inam bəsləməsi, ömrünü bir dindar kimi başa vurması və bütün əsərlərində islamın yüksək mənəvi-əxlaqi ideyalarını ardıcıl surətdə təbliğ etməsi vurğulanır (12,114) Türkiyədə nəşr olunan bəzi kitablarda da A.Bakıxanovun Yüklə 279,25 Kb. Dostları ilə paylaş:
|