Bakixanovun
Yüklə 279,25 Kb. Pdf görüntüsü
|
21 «Riyazül-qüds» əsəri haqqında ümumi səciyyə daşıyan bioqrafik məlumatlar verilmişdir (99, 543-544). Beləliklə, A.Bakıxanovun «Riyazül-qüds» əsəri haqqında Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında mövcud olan bilgi və fikirləri ümumiləşdirdikdə belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, onlar sırf təqdimat və ümumi məlumat səciyyəsi daşımışdır. Təəccüblüdür ki, «Riyazül-qüds» haqqında məlumat verən tədqiqatçılardan heç biri (F.Qasımzadə istisnadır) indiyədək bu əsərin tərcümə səciyyəsi daşımasını qeyd etməmişdir. Fikrimizcə, bu məsələ, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, ilk növbədə onunla bağlıdır ki, «Riyazül-qüds» dövrün ideologiyasından irəli gələn yasaq və qadağalara görə uzun müddət, ümumiyyətlə, müəyyən mənada «toxunulmaz» qalmış, konkret tədqiqat obyekti olmamışdır. Buna sübut olaraq təkcə belə bir faktı qeyd etmək kifayətdir ki, əsər haqqında yalnız son illərdə bu sətirlərin müəllifinin bir neçə məqaləsi nəşr olunmuşdur (59; 60; 61). 1.3. «Riyazül-qüds»ün əlyazması haqqında Abbasqulu ağa Bakıxanovun «Riyazül-qüds» əsərinin hələlik elm aləminə yalnız bir əlyazma nüsxəsi mə- lumdur ki, bu da Azərbaycan Milli Elmlər Akade- miyasının Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnsti- tutunda saxlanılır. D-140/7472 şifrli bu əlyazma 1258/1842-ci ildə, yəni əsər yazılandan 22 il sonra - A.Bakıxanovun sağlığında köçürülmüşdür. Əlyazmanm sonunda ənənəyə görə katibin adı qeyd olunmuşdur: Haqverdi bin Məşhədi Ocaqverdi Qarabaği (91a). Əlyazmanm harada köçürülməsi qeyd olunmasa da, katibin nisbəsinə (Qarabaği) əsasən onun Şimali Azərbaycanda, daha doğrusu, Qarabağ bölgəsində köçürülməsi qənaətinə gəlmək olar. 22 Əlyazmada əsas mətnin xətti incə kalliqrafik nəstəliqdir. Ərəbcə mətnlər nisbətən iri və gözəl nəsx xətti ilə köçürülmüşdür. Başlıqlar, eləcə də «nəzm», «şeir», «qitə» və s. bu kimi sözlər («binom»lar) qırmızı boya ilə yazılaraq seçdirilmişdir. Ərəb dilində olan söz, ifadə və cümlələrin isə yuxarısından qırmızı xətt çəkilmişdir. Mətn bütövlükdə haşiyəyə alınmışdır. Əlyazmanın həcmi 91 vərəq, ölçüsü 32x20 sm, kağızı Avropa istehsallı, krem rənglidir. Hər səhifədəki sətirlərin sayı 21, haşiyənin ölçüsü 24x13 sm-dir. Əlyazma qəhvəyi rəngli dəri cildə tutulmuşdur. Prof. F.Qasımzadənin, eləcə də H.Əfəndiyev və Ə.Əhmədovun «Riyazül-qüds» haqqındakı qeydlərində də məhz bu əlyazmanın şifri göstərilir. M.Sultanov isə, təəssüf ki, «Riyazül-qüds»dən bəhs edərkən əsərin hansı əlyazma nüsxəsindən istifadə etdiyini göstərmir. Beləliklə, aydın olur ki, «Riyazül-qüds»ün sözügedən Bakı nüsxəsindən başqa, digər əlyazması əldə yoxdur. Bununla belə, əsərin Bakı nüsxəsinin özü sübut edir ki, onun digər nüsxələri də vaxtilə olubmuş, çünki katib Haqverdi Qarabaği hazırladığı əlyazmanı, təbii ki, kitabın digər bir nüsxəsindən köçürmüşdür. A.Bakıxanovun bəzi əsərlərinin əlyazmalarının Sankt-Peterburq şəhərindəki mövcud əlyazma mərkəzlərində saxlanıldığını nəzərə alaraq, biz həmin şəhərdəki müvafiq kitabxanaların əlyazma kataloqlarını nəzərdən keçirdik, lakin «Riyazül-qüds»ün orada olması haqqında heç bir qeydə rast gəlmədik. İran əlyazma mərkəzlərinin kataloqlarına müraciətimiz də nəticəsiz qaldı. Bu məsələ ilə bağlı qeyd edək ki, ümumiyyətlə, Kərbəla vaqiəsi mövzusunda qələmə alınan əsərlər içərisində əlyazmaları ən çox yayılan M.Füzulinin «Hədiqətüs-süəda» əsəridir. Bu əsərin dünya əlyazma xəzinələrində 200-dən çox əlyazması mövcuddur. Eyni məzmunlu və eyni əsrdə qələmə alınmış Nişatinin «Şühədanamə» tərcüməsi isə yeganə əlyazması şəklində günümüzə qədər gəlib çatmışdır (Azərbaycan MEA M.Füzuli 23 adına Əlyazmalar İnstitutu: M-259). Fikrimizcə, bu məsələdə dahi Füzulinin bir şair olaraq özünün məşhurluğu və qüdrətli qələminin ecazkarlığı, bənzərsiz sehri mühüm rol oynamışdır. Düzdür, A.Bakıxanovun «Riyazül-qüds» əsəri də yüksək sənətkarlıq xüsusiyyətləri ilə seçilir, ancaq bununla belə, təbii ki, «Hədiqətüs-süəda» səviyyəsinə yüksələ bilmir. «Riyazül-qüds»ün günümüzə qədər yalnız bir əlyazma nüsxəsi şəklində çatmasının bir neçə səbəbi ola bilər. Birincisi, «Riyazül-qüds» A.Bakıxanovun ilk əsərlərindən sayılır, şair onu 26 yaşında olarkən qələmə almışdır və bu vaxt o, hələ bir şair kimi püxtələşməmişdi, məşhur deyildi, az tanınırdı. İkincisi, «Riyazül-qüds»ün əsasını təşkil edən nəsr hissəsinin dili olduqca qəlizdir, adi Azərbaycan-türk oxucusu üçün çətin anlaşılan ərəb və fars sözləri, uzun silsiləli, “nəfəskəsici” (akad. T.Hacıyev) izafət tərkibləri ilə yüklənmişdir. Üçüncüsü isə, F.Köçərlinin yazdığı kimi, XIX əsrdə Azərbaycanda imam Hüseynin (ə.) Kərbəla müsibəti mövzusunda növhə və mərsiyələr daha geniş yayılmışdır (36, II, 326). «Riyazül- qüds»ün əsas hissəsi isə, qeyd olunduğu kimi, nəsrlədir. Bütün bunları nəzərə aldıqda A.Bakıxanovun «Riyazül-qüds» əsərinin əlyazmasının bu qədər az yayılmasını, daha doğrusu, hələlik yeganə əlyazma nüsxəsi şəklində olmasını təbii qəbul etmək lazım gəlir. Əlyazmanın səciyyəvi qrafik-orfoqrafik xüsusiy- yətləri sırasında başlıca olaraq aşağıdakıları qeyd etmək olar: 1. Yalnız türk dilləri üçün, o cümlədən Azərbaycan-türk dili üçün səciyyəvi olan və xüsusi fonetik-semantik funksiya daşıyan «sağır nun» (kar n) səsi əlyazmada yalnız كن nun+kaf diqrafı ilə ifadə olunmuşdur. Məlum olduğu kimi, bu səs yalnız söz ortasında və söz sonunda işlənir: ركنص soŋra (7b), رزكنب bəŋzər (l1b), ىلكنوك köŋli (llb), اكنب baŋa (30b),كنب biŋ (63b), كنوزيق qızuŋ (68b) və s. Qeyd edək ki, orta yüzilliklərə aid Azərbaycan Yüklə 279,25 Kb. Dostları ilə paylaş:
|