24
birləşdirən neft kəmərlərinin ümumi uzunluğu 230 km idi. Bu
kəmərlərdə ildə 1mln. t neft nəql edilirdi.
1880-ci ildə məşhur kimyaçı-alim D.İ.Mendeleyev Bakı neftinin
dünya bazarlarına çıxarılmasını təmin etmək üçün Bakı-Batum neft
kəmərinin çəkilməsini təklif edir. 1883-cü ildə Bakı-Batum dəmir
yolu tikilib istifadəyə verilir ki, bu da neft və neft məhsullarının
Avropa ölkələrinə ixrac edilməsində mühüm əhəmiyyətə malik idi.
1883-cü ildən Rotşild Bakıda maliyyə-kredit əməliyyatlarına və
neftin satışı ilə məşğul olmağa başlayır. 1886-cı ildə Rotşildin
Xəzər-Qara dəniz neft şirkəti yaradıldı. 1890-cı ildə Rotşildin bankı
Bakı neftinin ixracının 42%-nə nəzarət edirdi. 1901-ci ildə
Azərbaycanda 11 mln. t neft hasil edilmişdir ki, bu da dünya neft
hasilatının 50%-dən çoxunu təşkil edirdi. Bu kəmərin uzunluğu 833
km, d.-200 mm olub.
Azərbaycanda neft sənayesi
milliləşdirilənədək 109 səhmdar
cəmiyyəti fəaliyyət göstərirdi.
Onlardan 72-si rus kapitalına
(240 mln. rubl) və 37-si isə
ingilis kapitalına (100 mln. funt-
sterlinq) məxsus idi. Nobel
qardaşlarının neft sənayesinə
qoyduqları kapital 30 mln. rubl təşkil edirdi. O dövrün ən varlı neft
sənayesi sahibkarlarından olan mesenat İsa bəy Hacinskinin “Hacı-
Çeleken” neft şirkətinin neft sənayesinə kapital qoyuluşu 1,25 mln.
funt-sterlinq təşkil edirdi. Neft sənayesinin milliləşdirilməsi
ərəfəsində Azərbaycanda 270 neft istehsal edən müəssisə, neft
quyularının qazılması ilə məşğul olan 49 orta və kiçik firmalar,
neftin emalı ilə məşğul olan 25 firma, 100-dən artıq mexaniki
sexlər, təmir emalatxanaları və s. fəaliyyət göstərirdilər. Bu
mərhələnin sonuncu illərində neft sənayesində ağır vəziyyət
yaranmışdı (müharibə, inqilabi hərəkat və s. nəticəsində) və neft
hasilatı kəskin surətdə azalmışdır.
25
II mərhələ 1920-ci ildə Azərbaycanda
neft sənayesinin milliləşdirilməsindən
sonra başlayır və 1949-cu ildə açıq
dənizdə “Neft Daşları” yatağının kəşfi
dövrünü əhatə edir. 1921-ci ildə neft
hasilatı azalaraq 2,4 mln. tona enir. II
mərhələdə axtarış-kəşfiyyat işlərinin
genişləndirilməsi ilə əlaqədar Azər-
baycanda bir sıra yeni neft yataqları
(xüsusilə Qala, Buzovna-Maştağa və s.)
aşkar edilib istismara verilir və neft
hasilatı 1941-ci ildə 23,6 mln. tona
çatdırılır ki, bu da o dövrdə SSRİ-nin neft hasilatının 76%-ni təşkil
edir. Bununla əlaqədar S.A.Vəzirov “Azneftkombinatın” rəisi,
R.H.İsmayılov (“Azneftzavodlar” birliyinin rəisi), B.Q.Babazadə
(“Əzizbəyovneftin” baş geoloqu), R.Rəhimov (qazma ustası),
Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adına layiq görülən ilk neftçilər
olmuşlar. 1941-1945-ci illərdə müharibə dövründə neft
avadanlıqlarının və neftçi mütəxəssislərin SSRİ-nin şərq
rayonlarına (Tatarıstan, Türkmənistan, Başqırdıstan və s.)
köçürülməsi ilə əlaqədar Azərbaycanda neft hasilatı 11,1 mln. tona
düşür.
7 noyabr 1949-cu ildə Neft Daşlarında 942 m dərinlikli 1№-li
quyu (Qala lay dəstəsindən) gündə 100 t hasilatla istismara daxil
oldu və dənizdə neftçıxarmanın əsasını qoydu. Yataq üzrə ilk
geoloq Ağa Qurban Əliyev olmuşdur.
III mərhələ 1950-ci ildə “Neft Daşları” yatağının istismara
verilməsi, Azərbaycanda dəniz neft sənayesinin inkişafı ilə başlanır
və bu 1969-cu ilə kimi davam edir. Bu mərhələdə dəniz geoloji-
kəşfiyyat işləri genişlənir, bir sıra neft və qaz yataqları aşkar edilib
istismara verilir (Qum-dəniz, Səngəçal-Duvannı-dəniz-Xərə-Zirə
a.-sı, Bahar, Bulla-dəniz, Darvin küpəsi, Palçıq pilpiləsi və s.),
dəniz qazma işlərinin (o cümlədən axtarış - kəşfiyyat qazmasının),
hidrotexniki
neft
qurğularının
tikilməsinin
texnika
və
26
texnologiyası, dənizdə neftçıxarmanın infrastrukturu inkişaf
etdirilir.
Bu mərhələdə quru sahələr-
ində də bir sıra yeni neft və qaz-
kondensat yataqları aşkar edilib
istismara verilmişdir (Kirovdağ,
Mişovdağ, Kürsəngə, Qarabağlı,
Qalmaz, Qaradağ və s.). Bu
dövrdə əsasən “Neft Daşları”nın
və digər yataqların intensiv
surətdə işlənilməsi və istismarı
həyata keçirilmişdir. Dünya təcrübəsində ilk dəfə açıq dənizdə
estakada dirəkləri üzərində dəniz mədəni tikildi. Burada kompleks
mühəndis və elmi-texniki tədbirlərin tətbiqi nəticəsində külli
miqdarda kapital qoyuluşuna, metala qənaət edilərək yüksək əmək
məhsuldarlığına, neftin hər bir tonunun maya dəyərinin aşağı
düşməsinə nail olunmuşdur.
IV mərhələ 1969-cu ildən başlayaraq Azərbaycanın xalq
təsərrüfatının bütün sahələri kimi neft və qaz sənayesinin də yüksək
dinamik inkişaf mərhələsinə qədəm qoyması ilə səciyyələnir və bu
da ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin Azərbaycana
rəhbərliyinin birinci dövrünə təsadüf edir. Bu dövrdə Azərbaycanın
neft və qaz sənayesinin xüsusilə dəniz
neftinin hasilatının inkişaf tarixində yeni
mərhələ başlayır. 1970-ci ildə “Xəzər-
dənizneft” İstehsalat Birliyi (İB) yarandı
və SSRİ Neft Sənayesi Nazirliyi Xəzərdə
Azərbaycan neftçilərinin dəniz şəraitində
iş aparmaq təcrübəsini nəzərə alaraq
Xəzərin bütün sektorlarında (həmin ildən
Xəzər sektorlara bölündü) geoloji-
kəşfiyyat, qazma, işlənmə, istismar və
digər işlərin aparılmasını Azərbaycan
neftçilərinə həvalə etdi.
Dostları ilə paylaş: |