23
əsasında satın ala bilər. Sonuncu halda əmlakın dəyəri sim-
volik xarakter daşıyır. Azərbaycan Respublikasının Vergi
Məcəlləsi məhz maliyyə lizinqini maliyyə xidmətlərinin bir
növü kimi göstərərək, aşağıdakı hallarda əmlak icarəsini
maliyyə lizinqi hesab edir:
a) lizinq müqaviləsi ilə icarə müddəti qurtardıqdan son-
ra əmlakın mülkiyyətə verilməsi nəzərdə tutulur, yaxud
icarə müddəti qurtardıqdan sonra icarəçi əmlakı müəyyən
edilmiş və ya qabaqcadan güman edilən qiymətlərlə almaq
hüququna malikdir, yaxud;
b) icarə müddəti icarəyə götürülən əmlakın istismar
müddətinin 75 faizindən artıqdır, yaxud;
c) icarə müddəti qurtardıqdan sonra əmlakın qalıq
dəyəri icarənin əvvəlinə onun bazar qiymətinin 20
faizindən azdır, yaxud;
d) icarə haqqının ödəniləcək məbləği əmlakın icarənin
əvvəlinə olan bazar qiymətinin ən azı 90 faizinə bərabərdir
və ya ondan artıqdır, yaxud;
e) icarəyə götürülən əmlak icarəçi üçün sifarişlə
hazırlanmışdır və icarə müddəti qurtardıqdan sonra
icarəçidən başqa heç kəs tərəfindən istifadə edilə bilməz.
Adı çəkilən qanuna əsasən d) bəndi aktivin istifadə
olunması müddətinin 3/4-ü qurtardıqdan sonra başlanan
icarəyə tətbiq edilmir.
Əqdin obyektinə görə daşınar və daşınmaz əmlakın
lizinqi fərqləndirilir. Daşınmaz əmlakın lizinqində liz-
inq verən lizinq alanın sifarişi (tapşırığı) ilə daşınmaz
əmlakı tikərək və ya alaraq, onu kommersiya və istehsalat
məqsədlərində istifadəsi üçün lizinqalana verir. Daşınar
əmlakla bağlı əqdlərdə olduğu kimi, müqavilə obyektin
amortizasiya dövrünə bərabər və ya ondan az müddətə
bağlanılır. Müqavilənin qüvvədə olduğu müddət ərzində
bütün risklər, xərclər və vergilər lizinq alan tərəfindən
ödənilir.
Lizinqə verilən əmlaka münasibətdə, həmin əmlaka
əlavə xidmətlə bağlı xərclərin çəkilməsini lizinqalanın öz
üzərinə götürdüyü təmiz lizinq və müqavilə obyektinin
istifadəsindən irəli gələn texniki xidmət və digər xərcləri
lizinqverənin öhdəsinə götürdüyü tam lizinq müqavilələri
fərqləndirilir.
Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi lizinq
müqaviləsinin subyektlərinə görə daxili və beynəlxalq liz-
inqi fərqləndirir. Məcəllənin 747-3-cü maddəsinə görə daxi-
li lizinq hər ikisi Azərbaycan Respublikasının rezidentləri
olan lizinq verən və lizinq alan arasında bağlanan
müqavilədir. Beynəlxalq lizinq həyata keçirildikdə lizinq
verən, yaxud lizinq alan (və ya onların hər ikisi) Azərbaycan
Respublikasının qeyri-rezidentləridir.
Lizinq alan və lizinq verən arasındakı münasibətlərin
xüsusiyyətlərindən irəli gələrək birbaşa və bilavasitə lizinq
fərqləndirilir. Birbaşa lizinqdə lizinq verən lizinq obyek-
tinin istehsalçısı və ya mülkiyyətçisi özü olur. Bilavasitə
lizinqdə isə əmlak icarəyə üçüncü tərəf vasitəsilə verilir.
Maliyyələşdirmə metoduna görə lizinq müddətli və
bərpa olunan (revolver) lizinqə bölünür. Birinci halda
əmlakın birdəfəlik icarəsi nəzərdə tutulur. Bərpa olunan
(revolver) lizinqdə isə müqavilənin ilk müddəti bitdikdən
sonra o yenidən davam etdirilir.
Təcrübədə lizinqin digər növləri də tətbiq olunur.
Geri qaytarılan lizinq (lease-back və ya back to back
lease). Bu növ lizinq maliyyə resurslarına ehtiyacı olan
müəssisələrin maliyyələşdirilməsinin ən sərfəli üsu-
lu sayıla bilər. Fikrimcə, geri qaytarılan növü lizinqin
maliyyə aləti kimi əsas mahiyyətini əks etdirən ən optimal
növüdür. Bu, ikitərəfli müqavilə olmaqla, əmlak sahibi
olan müəssisəyə həmin əmlakı lizinq şirkətinə sataraq, onu
yenidən icarəyə götürmək imkanı verir. Bu halda lizinq
alanın lizinq obyektindən istifadəsində fasilə yaranmır və
o öz fəaliyyətini həmin əmlakın lizinq verənə satışından
əldə edilən maliyyə vəsaiti hesabına davam və inkişaf
etdirmiş olur. Bütün proses – həm alqı-satqı, həm də icarə
münasibətləri eyni müqavilə ilə tənzimlənir. Geri qaytarılan
lizinq əməliyyatı müəssisənin balansının azalmasına təsir
edir, belə ki, əmlakın mülkiyyətçisi dəyişir.
Lizinqin digər bir növü də “dabl din”-dir. Beynəlxalq
sferada tətbiq olunan bu növ iki və daha artıq ölkədə vergi
güzəştlərindən daha səmərəli istifadəni nəzərdə tutur.
Misal üçün, keçən əsrin 80-ci illərinin əvvəlində ABŞ və
Böyük Britaniya arasında bir sıra təyyarələrin alınması
“dabl din” vasitəsilə aparıldı. Belə ki, Böyük Britaniyada
icarəyə verənin əmlaka mülkiyyət, ABŞ-da isə yalnız sahib-
lik hüququ olduqda, o, vergi güzəştlərindən daha səmərəli
istifadə edə bilər. Bu səbəbdən də Böyük Britaniyadakı
lizinq şirkəti təyyarələri ABŞ-dan alaraq yenidən ABŞ-ın
lizinq şirkətlərinə, onlar da öz növbəsində təyyarələri yerli
aviakompaniyalara icarəyə verirdilər.
Son dövrlər istehsalçı və lizinq şirkətləri arasında
“satışa yardım” (“sales aid”) adlanan razılaşmalar bağlanır.
Bu razılaşmalara əsasən istehsalçı müəssisə lizinq şirkəti
vasitəsilə müştərilərə öz məhsullarının tədarükünün li-
zinq vasitəsilə maliyyələşdirilməsini (müvafiq olaraq da
lizinq şirkəti lizinqini)təklif edir. Bununla da lizinq şirkəti
tədarükçülərin ticarət şəbəkəsindən istifadə edərək öz
bizneslərini genişləndirirlər.
Müəssisələrin lizinq şirkətləri ilə uzunmüddətli və
sıx əməkdaşlığı nəticəsində tərəflər arasında “lizinq
xətti”-nin (lease-line) açılmasına dair razılaşma imzalana
bilər. Bu razılaşma bank sferasında tətbiq olunan kredit
xəttinin analoqudur və lizinq alana hər dəfə yeni müqavilə
bağlamadan əlavə avadanlıqları lizinqə götürmək imkanı
verir.
Sublizinq – lizinq əməliyyatlarının xüsusi növüdür.
Bu zaman əvvəllər lizinq verəndən lizinq müqaviləsi üzrə
alınmış lizinq müqaviləsinin obyektini lizinq müqaviləsi
üzrə lizinq alan üçüncü şəxslərə (sublizinq müqaviləsi üzrə
lizinq alana) haqq ödənilməklə və sublizinq müqaviləsinin
şərtlərinə uyğun müddətə sahibliyə və istifadəyə verir (AR
MM, maddə 747-4). Sublizinq sublizinq müqaviləsi ilə
rəsmiləşdirilir və bu zaman hökmən lizinq verənin yazılı
razılığı tələb olunur. Bu növ müqavilələrdə, adətən, sub-
lizinq verənin müflisləşməsi halında lizinq haqqının sub-
lizinq alan tərəfindən birbaşa lizinq verənə ödənilməsi
nəzərdə tutulur.
Bəzən lizinq verənin lizinq əməliyyatlarını həyata
№1 | ИЙУН
2012