Baku Law Journal indd

14

Bakы 

HUQUQ

 

Jurnalы

Yekun

Göründüyü  kimi,  bu  məqalədə  səhmdarlar 

müqaviləsinin  Azərbaycan  hüququnda  mümkünlüyü 

barədə sual qoyulmur. Bu institutun istifadəsinin müm-

künlüyünün əsası kimi müqavilə azadlığı prinsipi çıxış 

edir. Bu növ müqavilənin əsas problemi onun tərkibinin 

hüdudlarının müəyyən edilməsidir.

Qanunvericilikdə bu növ müqavilə barədə konkret 

norma olmasa da, bu müqaviləyə səhmdarlar arasında 

əlavə  əqd  münasibətlərinin  qurulması  prizmasından 

baxmaq  lazımdır. Bununla tərəflər öz aralarında əlavə 

hüquq  və  öhdəliklər,  həmçinin  mövcud  hüquqlarının 

məhdudlaşdırılması bərədə razılaşırlar.

Məlumdur ki, bir çox ölkələrdə səhmdarlar arasında 

münasibətlər  və  üçüncü  şəxslərlə  münasibətlər  təsis 

sənədləri  ilə  tənzimlənir.  Lakin  biznesin  inkişafı 

nəticəsində  münasibətlərin  əlavə  mexanizmlərlə 

tənzimlənməsinə  ehtiyac  yaranır  və  səhmdarlar 

müqaviləsi institutu bu tələblərə cavab verə bilən alət 

kimi çıxış edir.

Beləliklə, 

səhmdar 

razılaşmalarına 

şirkətin 

mülkiyyəti  və  idarəetməsi  ilə  bağlı  təsis  sənədlərinə 

əlavə kimi də baxmaq olar. Səhmdar razılaşması korpo-

rativ mübahisələrin həlli üçün çox münasib bir alətdir 

və beynəlxalq təcrübədə də ondan geniş istifadə onun 

uğurlu tənzimləmə mexanizmi olduğunu təsdiqləyir.

7

Lakin  artıq  qeyd  olunduğu  kimi,  Azərbaycanda 

nə qanunvericilikdə, nə də məhkəmə təcrübəsində bu 

müqavilələrin  tətbiq  edilməsi  ilə  bağlı  məsələlər  həll 

olunmadığından  (hüquqi  müəyyənlik  olmadığından) 

bu  institutdan  istifadə  zəifdir.  Biznes  və  iqtisadiy-

yat  inkişaf  etdikcə  müxtəlif  müasir  və  iştirakçıların 

maraqlarına uyğun institutlardan istifadə artacaq, lakin 

yerli korporativ qanunvericiliyin bu tələblərə cavab verə 

bilməməsi və kifayət qədər çevik olmaması səbəbindən 

tərəflər  riskləri  azaltmaq  üçün  müxtəlif  dolayı  yol-

lardan istifadə edərək həmin mexanizmləri xarici yuris-

diksiyaya çıxara bilərlər. Beləliklə, bu növ müqavilədən 

istifadə halları artırılmalı və inkişaf etdirilməlidir.

Məlumdur ki, dinamik və inkişafa istiqamətlənmiş 

mühitdə qanunvericilik hər şeyi detalları ilə tənzimləyə 

bilməz.  Bu  səbəbdən,  tənzimlənməyən  məsələləri 

səhmdarlar  özləri  həll  etməli  və  şirkətlərinin  necə 

idarə  olunmasını  özləri  müəyyən  etməlidirlər.  Belə 

olan  halda  qanunvericiliyin  və  məhkəmələrin  rolu  bu 

müqavilənin hüquqi əsaslarını möhkəmləndirməkdən, 

aşkar  ziddiyyətləri  həll  etmək  və  yaranan  qeyri-

müəyyənlikləri aydınlaşdırmaqdan ibarət olmalıdır.

Korporativ münasibətlərin tənzimlənməsində təklif 

olunan  dəyişikliklər  dövriyyə  iştirakçılarına  korpora-

tiv  hüquq  sahəsində  öz  şəxsi  hüquqi  münasibətlərini 

tənzimləmələri  üçün  geniş  hüquqi  imkanlar  yaradır. 

Daha  çox  imperativ  normalar  əsasında  qurulan  yer-

li  korporativ  hüquq  müqavilə  azadlığı  prinsipinin 

(daha  dəqiq,  “korporativ”  müqavilə  azadlığı)  mərkəz 

nöqtəsi ola bilər. Başqa sözlə, korporativ münasibətləri 

tənzimləyən  normalar  yenidən  baxılaraq  impera-

tiv  sahədən  çıxarılaraq  dispozitiv  sahənin  üstünlük 

təşkil etdiyi sahəyə aid edilməlidir. Beləliklə, qanunun 

istənilən  norması  yalnız  oriyentir  verməlidir  və  əgər 

müqavilədə  zəif  tərəfin  müdafiəsi  üçün  heç  bir  ciddi 

siyasi-hüquqi  mülahizələr  yoxdursa,  istənilən  norma 

“digər qaydalara” yol verməlidir.

Baxmayaraq  ki,  mətndə,  əsasən,  “səhmdarlar”  ter-

mini  istifadə  olunur,  bu  institut  məhdud  məsuliyyətli 

cəmiyyətlərin iştirakçıları tərəfindən də uğurla istifadə 

oluna bilər.

7 

Shareholders’ Agreements. Muth & FitzGerald. 5th ed. Sweet & Maxwell

---

15

  

  №1  |  ИЙУН 

2012

Bizi birlяшdirяn 

dяyяrlяr:

- Tяhlцkяsizlik

- Keyfiyyяtcillik

- Dцrцstlцk

- Yenilikчilik

- Qяnaяtcillik

Azərbaycan, Bakı şəh., 

Ə. Rəcəbli küç., ev 40, AZ1052

Tel.:      [phone]

Faks:    ([phone]

E-mail: [e-mail] 

URL:  

www.socar-aqs.com

İnteqrə olunmuş qazma və quyu xidmətləri

---

16

Bakы 

HUQUQ

 

Jurnalы

Bütün  bunlarla  yanaşı,  MM  milli  hüquq  sistemi-

mizin  ən  zəif  qanunlarından  biridir.  Əvvəla,  MM-

də  ciddi  sistemsizlik  mövcuddur.  Digər  tərəfdən, 

onun  müddəalarının  böyük  bir  qismi  nəinki  hüquqi 

cəhətdən,  hətt a  elementar  dilçilik  nöqteyi-nəzərindən 

də anlaşılmazdır. Nəhayət, MM öz əsas funksiyasını – 

özəl münasibətləri dispozitiv əsaslarla yerinə yetirmək 

vəzifəsini doğrultmur. Belə ki, 1500-ə yaxın maddədən 

və minlərlə müddəadan ibarət olan MM-də heç 300 dis-

pozitiv müddəa yoxdur, normaların böyük əksəriyyəti 

imperativ xarakter daşıyır.

Buna  görə  də  cəmiyyətimizdə  çox  zaman  mülki-

hüquqi münasibətlər MM-yə əsasən deyil, onun əksinə 

tənzimlənir. Bağlanılan müqavilələrdə adətən heç MM-

yə  istinad  belə  edilmir.  Dediklərimizə  bariz  nümunə 

borc (kredit) müqaviləsidir.

Borc mцqavilяsinin anlayышы vя 

yeri arasыnda uyьunsuzluq

Bu əqd növü 8 maddədən ibarət olan MM-nin “Borc” 

adlanan 37-ci fəsli ilə tənzimlənir. Bu fəslin, hətt a MM-

dəki yeri də uğursuzdur. Çünki ondan əvvəlki fəsillər 

“Əmlak  kirayəsi”  (33-cü  fəsil),  “İcarə”  (34-cü  fəsil), 

“Françayzinq” (35-ci fəsil) və “Əvəzsiz istifadə” (36-cı 

fəsil),  ondan  sonrakı  fəsil  isə  “Lizinq”dir  (38-ci  fəsil). 

Sanki qanunverici borc müqaviləsini əşyanın istifadəyə 

verilməsi öhdəlik növünə aid etmişdir.

Halbuki  MM-nin  739.1-ci  maddəsinə  əsasən  borc 

müqaviləsinə  görə  borc  verən  pula  və  ya  digər  əvəz 

edilən  əşyalara  mülkiyyət  hüququnu  borc  alana 

keçirməyi  öhdəsinə  götürür,  borc  alan  isə  aldıqlarını 

müvafi q olaraq pul və ya eyni keyfi yyətdə və miqdarda 

olan eyni növlü əşyalar şəklində borc verənə qaytarmağı 

öhdəsinə götürür.

Borc vermяkdяn imtina яsaslarыnыn 

sяbяbsiz mяhdudlaшdыrыlыmasы

Maraqlıdır  ki,  bütövlükdə  MM-nin  37-ci  fəsli  Al-

maniya Mülki Qanunnaməsinin (bundan sonra “AMQ”) 

resepsiyası  olsa  da,  739-cu  maddədəki  anlayış  Rusiya 

Federasiyasının  Mülki  Məcəlləsindən  (807-ci  maddə) 

götürülüb. Yeganə fərq ondan ibarətdir ki, bizim MM-

yə  görə  borc  verən  əşyanı  vermir,  verməyi  öhdəsinə 

götürür. Başqa sözlə, bizdə borc müqaviləsi konsensual 

xarakter  daşıyır.  Yəni  o,  mühüm  şərtlərə  dair  razılıq 

əldə edildiyi halda bağlanılmış hesab edilir.

Borc  müqaviləsi  konsensual  olduğu  üçün  yaranan 

ilk  sual  budur:  borc  verən  borcu  verməkdən  imtina 

edə bilərmi? MM-də buna dair iki maddə mövcuddur. 

MM-nin  745-ci  maddəsinə  görə  əgər  müqavilə  üzrə 

digər iştirakçının əmlak vəziyyəti əhəmiyyətli dərəcədə 

pisləşərsə  və  bunun  nəticəsində  borcun  qaytarılması 

təhlükəyə məruz qala bilərsə, borc verən borc verəcəyini 

öhdəsinə götürdüyü bildirişi borc verəcəyini vəd etdi-

yi əşyanı və ya məbləği verənədək və ya ödəyənədək 

ləğv  edə  bilər.  MM-nin  746-cı  maddəsinə  əsasən  isə 

borc vermək vəd edildikdə vəd edən borc verməkdən o 

halda imtina edə bilər ki, digər tərəfi n əmlak vəziyyəti 

borcun  qaytarılması  üçün  təhlükə  törədəcək  dərəcədə 

pisləşmiş olsun.

Sanki  bu  maddələr  biri-birini  təkrarlayır.  Lakin 

əslində  birinci  halda  müqavilə  üzrə  verilən  vəd,  ikin-

ci  halda  isə  birtərəfl i  qaydada  verilən  vəddən  söhbət 

gedir.  Bu  müddəa  AMQ-dən  (§490)  götürülüb.  Lakin 

orada  yalnız  birtərəfl i  qaydada  verilən  vəd  nəzərdə 

tutulmuşdur. Niyə? Çünki müqavilədə tərəfl ər vəddən 

imtinanın başqa əsaslarını da nəzərdə tuta bilər.

Bizim MM-nin hər iki halda imperativ yanaşmasının 

nəticəsi isə ondan ibarətdir ki, tərəfl ər, hətt a müqavilədə 

belə  borcun  verilməsindən  imtinanın  başqa  əsaslarını 

nəzərdə tuta bilməzlər. Bu isə mülki hüququn dispozi-

tiv əsaslarına xələl gətirir.

Borc, kredit, bank krediti: yersiz чoxluq

MM-nin  739.2-ci  maddəsinə  əsasən  borc  müqavi-

ləsinin  predmeti  hər  hansı  pul  məbləği  olduqda,  o, 

kredit müqaviləsi adlandırılır. Bu yanaşmanın məqsədi 

bəlli  deyil.  Əvvəla,  reallıqda  heç  vaxt  kommersiya 

məqsədi daşımayan borc kredit adlandırılmır. Məsələn, 

Яkrяm Hяsяnov

“ИJSkonsult” Hцquq Firmasыnыn Partnyoru

Kredit mцqavilяsi: 

qanunvericilik vя tяcrцbя

Məlum olduğu kimi, qanunvericilik sistemimizin həcminə görə ən iri qanunu Azərbaycan 

Respublikasının Mülki Məcəlləsidir (bundan sonra “MM”). Ötən ilin fevral ayında qüvvəyə 

minmiş “Normativ hüquqi aktlar haqqında” Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Qa-

nunu MM-ni hüquqi qüvvəsinə görə digər qanunlardan üstün etmişdir.

---