Baku Law Journal indd
Yüklə 6,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
9
№4 | OKTYABR 2013 və ya swoplar qeyd olunmur, ümumilikdə bu, onların birja və ya mərkəzi klirinq vasitəsilə ticarət aparılan standartlaşdırılmış sövdələşmələr olmaması mənasını daşıyır. Buna baxmayaraq, belə törəmə məhsulların tənzimlənməsi Azərbaycan Respublikasının digər qanunlarında öz əksini tapır. Forward müqavilələri bir tərəfin gələcəkdə təqdim olunma üçün müəyyən edilmiş məbləğdə müəyyən edilmiş qiymətli kağızları almaq istədiyi, digər tərəfin isə bunu satmaq istədiyi forvardın yerləşdirilməsi və ya qiymətli kağızların gələcəkdə təqdim olunması üçün birjadan kənar olan müqavilələrdir. Bunlar müəyyən edilmiş tarixdə və vaxtda və müəyyən edilmiş mübadilə qiyməti müqabilində bir valyutanı digəri ilə mübadilə etmə müqavilələridir. Valyutanın təqdim olunması swop (iki və ya daha az biznes günü) və ya forvard (iki biznes günündən çox) ola bilər. Swop müqaviləsi gələcəkdə satılması zəmanəti ilə məhsulun və ya maliyyə alətlərinin müvəqqəti alınması üzrə müqavilədir. Faiz norması swoplarından, əsasən, aktivlər və öhdəliklər vəziyyətindən yaranan faiz normasını idarə etmək üçün istifadə edilir.
Klirinqə gəldikdə, məcəllənin müddəaları daxilində klirinq fəaliyyəti qiymətli kağızlar ilə əməliyyatların iştirakçısı olan tərəflərin qarşılıqlı öhdəliklərinin müəyyən olunmasında peşəkar fəaliyyət kimi xarakterizə edilir və bura da məlumatın toplanması, yoxlanılması, üzləşdirilməsi, mühasibat işi üzrə sənədlərin hazırlanması, tərəflərin öhdəliklərinin qarşılıqlı kompensasiyası və icrasının təmin olunması daxildir. Məcəlləyə əsasən klirinq təşkilatlarından qiymətli kağızlar ilə əməliyyatlar üzrə öhdəliklərin yerinə yetirilməmə riskini azaltmaq üçün zəmanət fondları yaratmaq tələb olunur. Zəmanətin minimal məbləği əməliyyatların təminat verilməmiş hissəsindən az olmamalıdır. Birja vasitəsilə ticarət aparmanın üstün cəhətləri məcəllənin qiymətli kağızlar ilə əməliyyatların aparılması, qiymətin müəyyən edilməsi və əməliyyatlar üçün vacib ola bilən məlumatın yayılması üzrə lazım olan şərtləri təmin etmək üçün birjalara dair tələblərindən irəli gəlir. Fyuçerslə əlaqədar əməliyyatlar çərçivəsində po- zuntu aşkar edən zaman klirinq təşkilatları əməliyyatın icrasını dayandıra bilər. Azərbaycanın qiymətli kağızlar bazarında xa- rici iştiraka gəldikdə, xarici investorlar adətən azərbaycanlılar tərəfindən buraxılmış qiymətli kağızlar əldə edə bilərlər. Məcəllənin müddəalarına əsasən fond birjaları Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti formasında təsis edilir və üzvləri üçün qiymətli kağızlar üzrə ticarəti təşkil etmək və onların icrasını təmin etmək məqsədi daşıyır. Fond birjalarının üzvləri isə qiymətli kağızlar ilə ticarətdə birbaşa iştirak hüququ olan brokerlər və dilerlərdir. Fond birjaları əlavə olaraq, qiymətli kağızlar ilə ticarət daxilində məlumatın şəffaflığını təmin etmək üçündür. Onlar üzvlərinin siyahısı, Nizamnamə, qay- dalar, bazarda dövr edən qiymətli kağızlar, eləcə də qiymətli kağızlarla əməliyyatlar barədə məlumatı açıqlaya bilərlər. Mərkəzi klirinq təşkilatının və ya fond birjaların vasitəsilə törəmə qiymətli kağızların həyata keçirilməsinin üstün cəhətləri: • Əməliyyatda iştirak edən hər bir tərəf bütün əməliyyatlara zəmanət verən Birja olduğundan əks tərəfin riski kifayət qədər azalır; • Digər tərəfə nisbətən Birja vasitəsilə daha fərqli risk; • Tənzimləyicilər üçün daha çox şəffaflıq və nəticədə isə daha çox məlumatın mövcudluğu; • Daha səmərəli qiymət əmələ gəlməsi; • Banklar üçün likvidlik qabiliyyətinin artması.
Qiymətli kağızlarla kredit maliyyələşdirilməsi “gi- zli” bank sisteminin bir hissəsi kimi təhlil edilir. “Gi- zli bank sistemi” geniş şəkildə “adi bank sistemindən kənarda müəssisə və fəaliyyətləri cəlb etməklə kredit sistemi vasitəsilə kapitalın cəlb edilməsi” kimi təsvir edilə bilər. Belə müəssisə və fəaliyyətlər krediti özləri və ya ödəmə müddəti və ya likvidlik köçürən “şəbəkə” vasitəsilə təmin edir və adi bank sistemində kreditdən istifadəni təşkil edir. 3 Qeyri-bank kanalları vasitəsilə kreditin verilməsi üstün cəhətlərə malik ola bilər. Məsələn, gizli bank sistemi bazar iştirakçılarını və korporasiyaları alternativ maliyyə və likvidlik mənbələri ilə təmin edə bilər. Lakin substandart girov böhranın göstərdiyi kimi? gizli bank sistemi həm birbaşa, həm də adi bank sistemi ilə qarşılıqlı əlaqədar olmaqla, sistem riskinin mənbəyi ola bilər. Bazel III müddəalarına əsasən qiymətli kağızlar ilə maliyyələşməyə dair əməliyyatlar repo müqavilələri, əks-repo müqavilələri, qiymətli kağızları borc vermə və götürmə kimi əməliyyatlardır və burada sövdələşmələrin dəyəri bazarın qiymətlərindən asılıdır. Mülki Məcəllənin müddəalarına müvafiq olaraq, əməliyyatlarda qiymətli kağızların ticarəti aparıla, eləcə də onlar girov kimi istifadə oluna bilər. Məcəllədə bazarı qiymətli kağızlar üzrə kredit əməliyyatları və repo müqavilələri ilə təmin etməklə müvafiq əməliyyatların tam siyahısı nəzərdə tutulmur. Repo əməliyyatlarına dair qaydalar çərçivəsində repo dedikdə investisiya qiymətli kağızlarının qa- 3 Financial Stability Board, Shadow Banking: Strengthening Oversight and Regulation, 27 October 2011. Yüklə 6,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|