Bank-moliya va kredit sohasidag iiqtisodiy jinoyatlar va korrupsiyaga qarshi kurash Reja: Kirish


O‘zbekistonda Bank-moliya va kredit sohasidagi jinoyatlarga qarshi kurashish usullari



Yüklə 61,94 Kb.
səhifə4/6
tarix03.01.2023
ölçüsü61,94 Kb.
#98113
1   2   3   4   5   6
kurs ishi.com - Axror111

O‘zbekistonda Bank-moliya va kredit sohasidagi jinoyatlarga qarshi kurashish usullari

Moliyaviy jinoyatchilik bir necha o‘n yillar davomida global maydonda hal qiluvchi masala bo‘lib kelgan. Hukumat doimiy ravishda moliyaviy jinoyatlarning oldini olish va oldini olishning yangi usullarini izlamoqda va jinoyatchilar har doim oldinga chiqish uchun innovatsion taktikalarni ishlab chiqmoqdalar. Agar siz moliya yoki biznes sohalarida ishtirok etayotgan bo‘lsangiz, moliyaviy jinoyatlar nima ekanligini va uning qanday ishlashini tushunishingiz juda muhimdir.Moliyaviy jinoyat deganda mulkka nisbatan sodir etilgan jinoyat tushuniladi. Ushbu jinoyatlar deyarli har doim jinoyatchining shaxsiy manfaati uchun amalga oshiriladi va ularga tegishli bo‘lgan mulkka noqonuniy konversiya qilish kiradi. Moliyaviy jinoyatlar har xil shakllarda sodir bo‘lishi mumkin va ular butun dunyoda sodir bo‘ladi. Moliyaviy sektor duch keladigan eng keng tarqalgan jinoyatlardan biri - bu pullarni legallashtirish, terrorizmni moliyalashtirish, firibgarlik, soliqlarni to‘lashdan bo‘yin tovlash, pulni o‘g'irlash, qalbakilashtirish, qalbakilashtirish va shaxsni o‘g'irlash. Ushbu jinoyatlar har kuni amalga oshiriladi va dunyo bo‘ylab hukumatlar moliyaviy jinoyatchilarni doimiy ravishda yangilarini qidirishda ayblamoqda.
Bugungi kunda duch kelgan moliyaviy jinoyatlarning eng ko‘p tarqalgan ikki turi bu - pul yuvish va terrorizmni moliyalashtirish. "Terrorizmni moliyalashtirish" atamasi juda sodda bo‘lsa-da, pulni legallashtirishni tushunish ancha murakkab tushunchaga aylanishi mumkin. Aslida, pulni legallashtirish bu shunchaki jinoyatdan olingan foydani yashirishdir. Kartellar va mafiya guruhlari ommaviy axborot vositalaridagi eng taniqli pul yuvish vositalaridir, ammo pullarni legallashtirish uyushgan jinoyatchilik guruhlari doirasidan tashqariga ham tarqalishi mumkin va turli xil miqyoslarda sodir bo‘lishi mumkin.
Terrorchilarni pul bilan ta'minlab, ularni pul bilan ta'minlab beradigan jinoyatchilar odatda juda murakkab usullardan foydalanadilar, ya'ni ularni aniqlash va ushlash qiyin. Ushbu ikkala jinoyatlar ham ko‘pincha xalqaro xarakterga ega, chunki pul yuvish va terrorizmni moliyalashtiruvchilar o‘zlarining rejalarini amalga oshirish uchun chegaradan naqd pul olib o‘tishlari kerak. Ushbu jinoyatchilarning davlat va biznesda buzuq aloqalari bo‘lishi odatiy hol emas; bu moliya instituti xodimlari, buxgalterlar, davlat xizmatchilari va boshqa xizmat ko‘rsatuvchi provayderlarni o‘z ichiga olishi mumkin.
Hozirgi paytda mansabdor shaxslarning moliyaviy jinoyatchilikka qarshi kurashishdagi asosiy usuli - bu texnologiyalar yordamida keng qamrovli monitoring. Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirishga qarshi kurashish texnologiyasi ushbu jinoyatchilarni qo‘lga olishni osonlashtirdi, chunki bu moliyaviy mutaxassislarga hisoblar va operatsiyalar to‘g'risidagi ma'lumotlarni tezda to‘plash, tartibga solish va ko‘rib chiqish imkonini beradi. Muvofiqlik dasturi hozirda moliyaviy institutlar va korxonalar tomonidan samaradorligi va foydalanish qulayligi tufayli o‘z mijozlariga e'tibor berish uchun keng qo‘llaniladi. Comply Advantage kabi platformalar moliyaviy jinoyatlar xavfi yuqori bo‘lgan siyosiy ochilgan shaxslar va boshqa shaxslarning ro‘yxatlarini sinab ko‘rishadi va ular to‘g'risida ma'lumotni uyushgan va keng qamrovli tarzda to‘plashadi.
Mustaqillik yillarida nisbatan qisqa davrda jahonning eng ilg‘or andozalariga mos keladigan, har qanday tashqi va ichki bo‘htonlarga bardosh bera oladigan, mamlakatimizni rivojlangan davlatlar qatoriga kirishi uchun mustahkam asos vazifasini o‘taydigan zamonaviy moliya va bank tizimi yaratildi. Biroq bunga erishish oson bo‘lmadi, mamlakat rahbariyati va mutaxassislarimiz qanchalik og‘ir vaziyatda mehnat qilib, biri biridan murakkab sinovlardan o‘tganini ko‘pchilik bilmasligi mumkin. Buni chuqurroq his etish, anglash uchun yaqin o‘tmishdagi voqea-hodisalarni eslashga to‘g‘ri keladi.Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev raisligida 22 noyabr kuni bank tizimini isloh qilish va banklarning moliyaviy barqarorligini mustahkamlash, hududlar va tadbirkorlikni rivojlantirishda tijorat banklari rolini oshirish masalalariga bagʻishlangan videoselektor yigʻilishi boʻlib oʻtdi.
Kredit ishlab chiqarish va infratuzilmani rivojlantirish, tadbirkorlik faoliyatini qoʻllab-quvvatlashda zarur manba hisoblanadi. Boʻsh mablagʻlarni jalb qilib, ularni kredit sifatida tadbirkor va investorlarga taqdim etadigan tijorat banklari iqtisodiy jarayonlarda muhim oʻrin tutadi.Bu borada koʻrilgan tizimli choralar natijasida oxirgi ikki yilda banklar tomonidan investitsiya loyihalarini kreditlash koʻlami sezilarli darajada kengayib, kredit portfeli hajmi 3,2 barobar oshdi. Hududlarni rivojlantirish dasturlari doirasida 6 ming 400 ta loyiha uchun 27 trillion soʻmlik kredit ajratildi. Jumladan, Toshkent, Samarqand, Buxoro, Jizzax, Surxondaryo viloyatlarida va Qoraqalpogʻiston Respublikasida kredit mablagʻlari ajratilgan ayrim investitsiya loyihalari haligacha boshlanmagani tanqid qilindi.Uy-joy fondini taʼmirlash va turar joy binolarini barpo etishga qaytarish manbalari va imkoniyatlari toʻliq oʻrganilmasdan kredit ajratilishi natijasida umidsiz qarzlar koʻpaymoqda. Masalan, xususiy uy-joy mulkdorlari shirkatlari va koʻp qavatli uy-joylar qurilishi boʻyicha katta miqdorda muammoli kreditlar mavjud. Ulardan eng koʻpi – Toshkent shahrida 32 milliard soʻm, Qashqadaryo viloyatida 27 milliard soʻm, Andijon viloyatida qariyb 20 milliard soʻm va Buxoro viloyatida 14 milliard soʻmdir.11 Davlatimiz rahbari muammoli kreditlarni qaytarish banklarning imkoniyatlarini yanada kengaytirishini, ularni undirish boʻyicha banklar,qarzdor korxonalar, kompaniya va uyushmalar, hududlar rahbarlari birgalikda ish olib borishi zarurligini taʼkidladi.Banklarning kredit uchun resurslar jamlashdagi faolligi ham yetarli emas. Aholi va yuridik shaxslarning boʻsh mablagʻlarini bank depozitlariga, birinchi navbatda, muddatli va jamgʻarib boriladigan depozitlarga jalb qilish banklarning moliyaviy barqarorligini mustahkamlash imkonini beradi.Prezidentimiz tijorat banklari tomonidan xalqaro moliya institutlari kredit liniyalarini yanada koʻproq jalb etish va ularni toʻliq oʻzlashtirishni faollashtirish lozimligini qayd etdi.Tijorat banklari ustav kapitali asosan davlat ulushi hisobiga oshirilib, xususiy sektor mablagʻlari deyarli yoʻnaltirilmagani jiddiy tanqid qilindi.Oʻtgan ikki yilda davlat tomonidan banklarning kapitaliga qariyb 1 milliard dollar miqdorida mablagʻlar ajratilgan. Koʻrilayotgan chora-tadbirlarga qaramasdan davlat ulushiga ega deyarli barcha banklar, jumladan, “Qishloq qurilish bank”, “Oʻzsanoatqurilishbank”, “Asaka” bank, “Agrobank”, “Mikrokreditbank”, “Aloqabank” va “Ipoteka-bank” ustav kapitalida jismoniy va yuridik shaxslarning aksiyalari ulushi keskin kamaygan. Shuning uchun xususiy sektor mablagʻlarini banklarning ustav kapitaliga faol jalb etish kerakligi taʼkidlandi.Yigʻilishda tijorat banklarining kuzatuv kengashlari banklarning strategik rivojlanish yoʻnalishlarini belgilash va faoliyatini yaxshilash boʻyicha kutilganidek ishlamayotganiga eʼtibor qaratilib, Markaziy bank, Iqtisodiyot vazirligi davlat tasarrufidagi banklarning kuzatuv kengashlari faoliyatini tanqidiy oʻrgangan holda, ular tarkibini tubdan qayta koʻrib chiqishi va samaradorligini oshirishi boʻyicha koʻrsatma berildi. Mamlakatimiz moliya muassasalari faoliyatini takomillashtirish uchun xorijdan yuqori malakali mutaxassislarni jalb etish vazifasi qoʻyildi.Davlatimiz rahbari tadbirkorlikni rivojlantirish, aholini ish bilan taʼminlash maqsadida mikrokreditlar hajmini keskin oshirish, ularni ajratish tartibini soddalashtirish zarurligini taʼkidladi.Yigʻilishda muhokama qilingan masalalar yuzasidan mutasaddilarning axborotlari eshitildi.
Xalqaro moliya korporatsiyasining kredit hisobotlarini rivojlantirish bo‘yicha eksperti Fabritsio, Jahon bankining maslahatchisi va yetakchi iqtisodchisi Stefka Slavova, Yevropa tiklanish va taraqqiyot bankining O‘zbekistondagi vakolatxonasi rahbari Alkis Drakinos, Respublika “Kredit-axborot tahliliy markazi” kredit byurosi direktori Muzaffar Salomov O‘zbekiston jahon hamjamiyati, xususan, yirik investorlar uchun jozibador mamlakatga aylangani, bu o‘z navbatida iqtisodiyotning barcha sohasida investitsiyalar oqimining kirib kelishiga imkon berayotganini alohida ta’kidladi.
Mutaxassislar fikricha, iqtisodiy rivojlanishda xalqaro ilg‘or tajribalardan unumli foydalanish muhimdir. Bu borada O‘zbekistonda yaxshi tajriba shakllangan. Pirovardida O‘zbekiston “Doing Business”ning so‘nggi hisobotiga ko‘ra, iqtisodiyotni yaxshilashning 5 bosqichi bo‘yicha eng yaxshi 10 mamlakat safiga kirdi. Mutaxassislar taqdim etgan tahlillar O‘zbekistonda moliya bozorining likvidligi talab darajasida emasligini ko‘rsatadi. Ikkilamchi bozorning mavjud holati va aholi boshqa qimmatli qog‘ozlar bozori ishtirokchilarining moliya bozoridagi faoliyatini susaytirmoqda. Iqtisodiyotning real sektori va moliya bozoridagi uzilishlar sababli korxonalarga investitsiya mablag‘larini jalb qilish uchun moliya bozorining zamonaviy vositalaridan foydalanishda qiyinchiliklarga duch kelinyapti. Uy xo‘jaliklarining moliya bozoriga kirib borishi orqali ularning korporativ qimmatli qog‘ozlar bozoridagi salmog‘ini oshirish masalasi yechimini kutayotgan dolzarb muammolardan biri bo‘lib qolmoqda.12
To‘g‘ri, rivojlangan mamlakatlarda davlat tashqi qarzi miqdori yuqori bo‘lishi oddiy hol hisoblanadi. Lekin bir paytning o‘zida qarzi katta davlatdan boshqa davlatlar ham qarzdor bo‘lishi mumkin. Yosh, mustaqil davlatlar esa asosan boshqa davlatlardan qarz olishadi. Negaki, rivojlanayotgan davlatlarning aksariyati boshqa davlatga qarz berishga yoki investitsiya kiritishga hali qodir bo‘lmaydi. Shu bois rivojlanayotgan davlat tashqi qarzining ko‘payib ketishi uning moliyaviy holatini keskin yomonlashtiradi. Chunki davlat olingan qarzni foizi bilan qaytarish uchun yanada ko‘proq xarajat qilishga majbur bo‘ladi.
Xorijdan «beg‘araz» yordamni rosa olgan va olayotgan, Vatani hamda xalqini, hatto kelajak avlodni qarz botqog‘iga botirib qo‘ygan rahbarlar buni bilishmadi yoki bilishni istashmadi. Xalqining kelajagini emas, faqat prezidentlik kursisini o‘ylagan rahbarlar boshqargan mamlakatlarda tashqi davlat qarzi ularning YaIM miqdoridan oshib ketayapti. O‘zbekiston esa mustaqillikka erishgandan boshlab jahonda tashqi davlat qarzi darajasi eng kam davlatlar qatoridan mustahkam o‘rin oldi.Tashqi davlat qarzi mamlakatimiz YaIMning asosan 7-12 foizi atrofida (juda og‘ir yillardagina u sal oshishi mumkin) muqim ushlab turildi. Jon boshiga hisoblaganda esa bu ko‘rsatkich juda ham kam — 100-150 AQSh dollariga to‘g‘ri keladi.


XULOSA
Jahon tajribasidan kelib chiqqan xolda bank-moliya tizimini barqarorligini ta’minlash, xalqaro standartlar talablari asosida banklarning likvidliligi va moliyaviy barqarorligini oshirish, tijorat banklarining investitsiyaviy faolligini kuchaytirish, investitsiya loyihalarini moliyalashtirishda kredit tashkilotlari ishtirokini yanada kengaytirish, zamonaviy bozor va moliya infratuzilmasini rivojlantirish,shuningdek banklar va boshqa moliya-kredit tashkilotlari tomonidan ko‘rsatilayotgan xizmatlarning ko‘lamini kengaytirish va sifatini oshirish hamda zamon talablari va xalqaro normalarga muvofiq holda moliya-bank faoliyatining me’yoriy-huquqiy bazasini yanada takomillashtirish uchun imkon yaratadi.
Rivojlanishning dastlabki bosqichida tijorat banklari ommaviy tarqatildi qonuniylikni oshirish va shakllantirish amaliyoti kreditlar olish orqali kapital. Faoliyat bunday tijorat banklari yuqori o‘sish sur’atlari bilan bog’liq omonatchilar va barqarorlik uchun xavf oshiradi, chunki butun kredit tizimi-bankrotlik azob.Tijorat banklari quyidagilarga qiziqish bildirmoqda-mijozlarning pul mablag’larini jalb qilish. Bu shundayba’zi hollarda etishmasligi omillaridan biri ochilish qonuniyligi ustidan samarali nazorat hisob.
Markaziy bank tomonidan o‘tkazilgan materiallar O‘zbekiston tijorat banki faoliyatini tekshiradi cherkov qo‘pol qoidabuzarliklarni ko‘rsatadi hisob ochish qoidalari va ular bilan tuzilgan yuridik shaxslar tomonidan operatsiyalar. Xususan, irqni kashf qilishning ko‘plab faktlari aniqlandi xatto ularning to‘g’ri yuridik holda hisob ro‘yxatga olish.Kredit bo‘yicha jinoyatlarni tasniflashbank sohasida amalga oshirilishi mumkin maqsadlarga qarab turli asoslanadi.
Mamlakatimizda iqtisodiy islohotlar amalga oshirilishi borasida mulkiymunosabatlari rivojlanib, davlat mulki yildan yilga kamayib, uning o‘rnini xususiysoxa – kichik biznes sub’ektlari egallab bormoqda. Bundan tashqari hozirgi kundamamlakatimz yalpi ichki maxsulotining 48 foizdan ortiqrog’i kichik biznessub’ektlari zimmasiga to‘g’ri keladi. Shunday ekan respublikamizdagi tijoratbanklarning saloxiyati, daromadliligi, likvidliligi xuddi shu soha rivoji bilanbog’liqdir.Bundan tashqari, kreditlash, jamg‘arma-depozit, pul o‘tkazmalari, hisob-kassa amaliyoti, sug‘urtalash, inkassatsiya, moliyaviy kafolatlash va valyuta oldi-sotdisi kabi moliyaviy xizmatlar ko‘rsatish yurtimizda lozim darajada, yoinki, xalqaro standartlar asosida yo‘lga qo‘yilmagan. Iqtisodiy rivojlangan davlatlar tajribasida keng qo‘llaniladigan birja, lizing, reytinglash, qayta sug‘urtalash, brokerlik, mulkni baholash, moliyaviy maslahat berish, moliyaviy resurslarni ishonchli boshqarish kabi xizmatlarni ko‘rsatish kutilgan natijalarni bermayapti.
Biz bank tizimini shakllantirish jarayonida ham stixiyali bozor munosabatlaridan foydalanmadik. Endigina mustaqillikka erishgan Hamdo‘stlik davlatlarining o‘sha davrdagi o‘ta og‘ir moliyaviy sharoitini ko‘rib, ularga «yordam» bermoqchi bo‘lgan davlatlar, xalqaro moliya va kredit tashkilotlari ko‘p bo‘ldi.
O‘z qaddini o‘zi rostlayotgan O‘zbekistonga ham bu masalada yordam berish niyatida bo‘lganlar oz emasdi. Biroq ularning hammasining ham niyatlarini xolis, deb bo‘lmasdi. Bu narsani o‘z vaqtida to‘g‘ri anglab olgan va to‘g‘ri xulosa chiqargan davlat rahbarigina o‘z xalqining kelajagini o‘zgalar qo‘liga topshirmaslik yo‘lini tanlaydi.
Zamonaviy iqtisodiy muxit tijorat banklari faoliyatida mavjudmuammolarning oldini olib, mamlakatimizda bank ishini samaradorligini oshirishasosida xalqaro bank amaliyotiga mos keluvchi bank tizimini yaratishni taqazobetadi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida kichik biznes alohida o‘rin tutadi. Unirivojlantirishda mikrokredit tashkilotlarining hissasi juda katta. Aksar rivojlangandavlatlar iqtisodiy taraqqiyotining asosi bo‘lib hisoblanadi. Shuning uchunmikrokredit tashkilotlariga e’tibor ancha katta va ularning rivoji mamlakatiqtisodiyotining asosiy ustunlaridan biridir.

Yüklə 61,94 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə