Bariş BƏYİN Əhvalati panika pozuntusu

35
simptomları bu şəkildə ortaya çıxır. Panika tutması başlandığı zaman nəfəs 
alma sürətlənir, bunun nəticəsində həyəcan artır, artan həyəcan nəfəs alma-
nı sürətləndirir; nəticədə hiper ventilyasiya–panika halqası yaranır. Belə bir 
vəziyyətdə fiziki əlamətlərin səhv dərk olunması vahimə və panikanı artırar. 
– Belə çıxır ki, məndə olan bu əlamətlər xəstəliklə deyil, nəfəs almaqla 
əlaqədardır? – deyə Barış bəy təəccüblə soruşdu. 
– Bir tərəfdən elədir, lakin hər əlaməti demək olmaz. Panika pozuntusu 
sizi hiyləgərcəsinə aldadır. Daha sonra bu mövzuya yenidən qayıdıb başa 
salacağam. Sonda bunu demək istəyirəm ki, yuxu apnesi (yuxuda nəfəs al-
manın dayanması) gecə baş verən panika tutmalari ilə bağlı ola bilər.
Zeynəb xanım:
– Həkim, vaxtınızı çox aldıq. Müalicə ilə bağlı da məlumat verərsiniz? – 
deyə soruşdu. 
– Zeynəb xanım, sizə bu mövzunu bu qədər ətraflı izah etməyimin 
səbəbi də məhz budur. Panika pozuntusunun öhdəsindən gəlmək üçün 
mümkün qədər çox məlumatlı olmalısınız. Bir başqa səbəb odur ki, gələ-
cəkdə sizin də başqalarına köməyiniz dəyə bilər. Barış bəy, sizin məndən 
gözləntiləriniz nədir?
Barış bəy: 
– Tez bir zamanda tutmaların keçməsi. Tutma halının bir daha baş 
verməməsi. Əvvəlki normal həyatıma geri dönmək, ailəmlə adi qayda-
da yaşamaq, işimlə məşğul olmaq, – deyə cavab verdi. – Müalicə oluna 
bilərəmmi, bunlar müalicə ilə tamamilə keçib gedərmi? Müalicə necə 
olacaq? Dərmandan istifadə edəcəyəmmi?
– Panika pozuntusu müalicə edilən bir nasazlıqdır. Burada məsuliyyət 
tək həkimin üzərinə düşmür, sizin də köməyiniz lazım olacaq. Hətta Zey-
nəb xanımın da. Burada ən yaxşı nəticə verən müalicə metodu medikamen-
toz müalicə ilə yanaşı koqnitiv terapiyanın da tətbiq olunmasıdır. İndi sizin 
üçün ayrılan vaxtdan çox kənara çıxdığımız üçün təfərrüatlara varmıram, 
dərman barədə gələcək görüşümüzdə məlumat verəcəyəm. 
– İndi hər hansı dərman verəcəksinizmi? – deyə Zeynəb xanım soruş-
du. Digər tərəfdən isə həkimin vaxtını çox aldıqları üçün özünü narahat hiss 
edirdi. 
– Bəli, elə də ciddi kənar təsiri olmayan bir dərman yazacağam. Hər 
səhər bir həb qəbul edəcəksiniz. Dərman panika tutmasını aradan qaldıra-
caq, lakin daimi bir yaxşılaşma üçün dərmanla yanaşı, əlavə terapiyalar da 
PANİKA TUTMASI, PANİKA POZUNTUSU

---

PANİKA POZUNTUSU
36
aparmalı olacağıq.
Barış bəy həkimin onlara vaxt ayırmasından, göstərdiyi diqqətdən razı 
qalmışdı: 
– Növbəti dəfə nə vaxt gəlməliyik? 
– Mənim fikrimcə, həftədə bir dəfə psixoterapiya seansına gəlməlisiniz. 
Bu, təxminən iki-iki ay yarım davam edər, sonra vəziyyətinizə görə qərar 
verərik, daha gec–gec gələrsiniz.
Zeynəb xanım yerində qurcalandı, bir az narahat olmuşdu: 
– Həkim, hər həftə sizə ödəniş etməkdə çətinlik çəkəcəyik, – dedi. – 
Təəssüf ki, indi belə bizim üçün çətin oldu. 
Həkim çox fikirləşmədən çıxış yolunu söylədi: 
– Bir dəfə gələndə ödəniş edərsiniz, o birində etməzsiniz. Qəbul vax-
tınızı iş gününün sonuna salarıq, normadan daha uzun çəkərsə, vaxtla 
problemimizin olmaması üçün. Bu müalicənin faydalı olması üçün mütə-
madi gəlməlisiniz. Belə bir variant sizin üçün də əlverişlidirmi? 
PANİKA TUTMASININ SİMPTOMLARI 
(DSM–IV–TR, Amerika Psixiatriya Dərnəyi, 2000)
DSM–IV–TR– görə panika tutmasının simptomları bunlardır:
Aşağıdakı simptomlardan dördünün (və ya daha çoxunun) qəflətən 
başladığı və 10 dəqiqə ərzində ən yüksek səviyyəyə çatdığı ayrı bir şiddətli 
qorxu və yaxud narahatlığın olduğu mərhələ: 
 1. Ürəyin tez-tez döyünməsi, ürək döyüntülərinin hiss olunması və ya 
nəbzin tezliyinin artması, 
 2. Tərləmə, 
 3. Titrəmə və ya əsmə, 
 4. Tez-tez nəfəs alıb-vermə (nəfəs darlığı) və ya boğulurmuş kimi hisslər, 
 5. Nəfəsin kəsilməsi hissi, 
 6. Döş qəfəsində ağrı və ya narahatlığın olması hissi, 
 7. Ürək bulanma və ya qarında ağrı hissi, 
 8. Baş gicəllənməsi, sərsəmlik, müvazinətin itirilməsi və ya bayılma 
hissləri, 
 9. Derealizasiya (reallıq hissinin itirilməsi) və ya depersonalizasiya 
(özünü və ətraf aləmi qavramada çətinlik çəkmə)
10. Özünü idarə edə bilməmə və ya havalanma/dəli olma qorxusu, 
11. Ölüm qorxusu, 
12. Paresteziyalar (Keyimə və ya gizilti hissləri)
13. Ürpəşmə, bədənə soyuqluq və ya istilik gəlməsi

---

37
PANİKA POZUNTUSU
(DSM–IV–TR, Amerika Psixiatriya Dərnəyi, 2000)
DSM–IV–TR–ə görə panika pozğunluğu diaqnozu üçün kriteriyalar bun-
lardır:
Aşağıdakı simptomların ikisi də olmalıdır:
1. Təkrarlanan, gözlənilməz panika tutmaları, 
2. Panika tutmalarından ən azı birindən sonra, bir ay ərzində (və ya daha 
uzun bir müddətdə) aşağıdakılardan biri (və ya daha çoxu) baş verir, 
a. Başqa tutmaların baş verəcəyi ilə bağlı daim təlaş içində olmaq, 
b. Bir tutmanın təsirləri və ya nəticələri ilə əlaqədar narahatlıq hiss etmə 
(məsələn, özünüidarəni itirmə, ürək infarktı keçirmə, havalanma), 
c. Tutmalarla əlaqədar olaraq davranışda mühüm dəyişiklik olması.
AQORAFOBİYA
(DSM–IV–TR, Amerika Psixiatriya Dərnəyi, 2000)
DSM–IV–TR–ə görə aqorafobiyanın əlamətləri bunlardır:
Bir panika tutması baş verdiyində yardım alma imkanının olmadığı və ya 
bundan qaçmağın çətin olduğu hallarda və ya məkanlarda olmaq səbəbi ilə 
əlaqədar vahimə hissi, 
Bu vəziyyətlərdən çıxmaq olar, yaxud bir panika tutması baş verəcəyinə 
dair vahimənin və ya müəyyən bir problemin olacağı hissi ilə bu hallara döz-
mək mümkündür. Xəstənin yanında bir nəfərin olması zərurəti yaranır.
 
2013–cü ilin may ayında tətbiq olunan DSM–5’də panika tutması ile 
aqorafobiya bir-birindən tamamilə ayrı tutularaq bunların iki müxtəlif 
pozğunluq olduğu qəbul edilib. 
– Ola bilər, –deyə Barış bəy bildirdi. Nəyin bahasına olursa, bu tutma-
lardan canını qurtarmaq istəyirdi. 
– Elə isə gələn həftə eyni saatda sizi gözləyirəm, – dedi həkim. Masa-
sının çəkməcəsindən bir vərəq götürdü. – Buyurun, bu, panika tutması 
əlamətlərinin siyahısıdır, –deyib kağızı verdi. – Bu kartda da cib telefo-
numun nömrəsi var. Lazım olanda və ya bir sual yarandıqda zəng edə 
bilərsiniz.
Barış bəylə Zeynəb xanım təşəkkür edib çıxdılar. Küçəyə çıxanda Ba-
rış bəy: 
PANİKA TUTMASI, PANİKA POZUNTUSU

---