Bariş BƏYİN Əhvalati panika pozuntusu

67
Sən indi buradasan, çünki qanımda həddindən artıq adrenalin var”. 
Panika tutması haqqında nə qədər çox məlumatınız olarsa, onun sizə 
mənfi təsir etmək ehtimalı da o qədər azalacaq. Panika tutmasını bir 
növ “sizə hücum etməyə hazır bir düşmən kimi’ təsəvvür edin. O düş-
mən hücum üçün daim sizi təqib edərək zəif anınızı gözləyir. Hücum 
edəndə sizin güclü olduğunuzu görsə, geri çəkiləcək.
Panika tutmalarını yatırtmaq üçün etdiyiniz cəhdlər o demək deyil 
ki, siz ona nəzarət edirsiniz. Əvvəla onu hərtərəfli tanımaq və aşkar et-
mək lazımdır. Başda çətin olsa da, onun haqqında çoxlu məlumat əldə 
edib tanımaq və sonra onun varlığını qəbul etmək vacibdir. Əvvəldə 
siz ondan qorxdunuz, mane olmağa çalışdınız, qaçmağa cəhd etdiniz. 
Halbuki panika tutmasını tanıdıqca onu qəbul etməyi də öyrənməli 
olacaqsınız. Tanıdıqca qorxunuzun tədricən azaldığının şahidi ola-
caqsınız. Beləliklə panika tutmalarının adrenalinin yüksək miqdarı ilə 
əlaqədar olduğunu qəbul edər və müqavimət göstərməzsiniz. Siz ona 
təzyiq göstərmək cəhdinin artıq faydasız olduğunu, hətta vahimənizi 
daha da artırdığını, lakin sizə zərər verməyəcəyini bilirsiniz. Nə qədər 
xoşunuza gəlməsə də bu belədir! 
Bu həftə mənim danışmaq istədiklərim bunlar idi. Gələn həftə 
konkret olaraq panika tutmalarını müzakirə edib bunların üzərində 
işləyəcəyik. Əsas məlumatlar bunlardır. Bu həftə ilə bağlı hər hansı su-
alınız varmı?”
İkisi də başlarıyla “yox” dedilər. 
Elə isə psixoloqumuza məlumat verim, siz də çıxanda bioloji əks 
əlaqə üçün bir vaxt müəyyənləşdirin.
***
Gələn həftə həkimlə görüşdən əvvəl o saata biloloji əks–əlaqə 
üçün qəbula yazıldılar. Evə qayıdanda yolda: “Müsbət və mənfi xüsu-
siyyətlərin siyahısını tutaram”, – dedi. 
– Məncə də, bu yaxşı olar, – deyə Zeynəb xanım yoldaşına dönüb 
dedi. – Barış əzizim, bir az fikirli kimisən. Nəsə olub? 
– Bəlkə elə də mühüm deyil, amma ağlımdan çıxmır. Üç həftə 
oldu, amma panika tutmaları ilə bağlı işə təzə–təzə başlayacağıq. Sən-
cə gecikmirik?
PANİKA TUTMASI ALDADIR

---

PANİKA POZUNTUSU
68
– Başda mənə də elə gəldi ki, gecikirik. Ancaq bir az götür-goy et-
dim, gec deyil. Həkim bu prosesin vaxt aldığını demişdi. İndiyə qədər 
həm panika tutmaları, həm də səninlə bağlı məlumatlar əldə etdik. 
Məncə bu yaxşı oldu. Belə baxanda adi məlumatlardır, bunlarda nə 
var ki, deyə biləcəyimiz şeylərdir, amma nədənsə bu günə qədər onla-
ra elə də fikir verməmişik.
– Bəlkə də haqlısan, – dedi Barış bəy. Ancaq elə bil tam qane ol-
mamışdı. 
– Bir dərman verib yola sala bilərdi. Elə etmədi, bu, yaxşı oldu. 
Həm də adi qaydadan daha çox vaxt ayırır bizə. 
Zeynəb xanım Barış bəyin qoluna girdi, üzündə rahat bir ifadə var 
idi.

---

69
6
Panika tutmasını tezləşdirən amillər və panika pozuntu-
su ilə bağlı işin başlanması
Həkim keçən həftə danışdıqlarından qisaca bəhs edib bioloji əks–
əlaqə ilə bağlı qaldığı yerdən danışmağa başladı:
– Bioloji əks–əlaqə proseduru oldumu?
– Bəli, keçən həftə sizinlə görüşdən sonra bu gün üçün bir az bun-
dan əvvələ yazılmışdıq, –deyə cavab verdi. 
– Təəssüratlarınız necədir?
– İzah etdiyiniz kimi oldu. Həyəcan, ürəyin döyünmə sürəti kimi 
hallarla əlaqədar olaraq kompüter ekranında rəngli şəkillər, qrafiklər 
gördük; səslər eşitdik. Psixoloq xanım fiziki əlamətlərin necə və nə 
zaman yarandığını göstərdi. Bunları idarəetmə yollarını öyrənəcəyik.
– Yaxşı, bizim müalicəmizlə yanaşı onu da davam etdirmək fayda-
lı olar. Keçən həftə panika tutmalarının əlamətlərini müzakirə etdik. 
Bu həftə onlarla necə işləyə biləcəyimizi araşdıracağıq, daha doğrusu, 
işləməyə başlayacağıq. Panika tutmalarını idarə etmək və ya aradan 
qaldırmaq üçün çox müxtəlif üsullardan istifadə edilir. Bəzi xəstələr 
bu cür üsullardan və ya onların təsirindən xəbərsiz olurlar. Bəziləri də 
dərhal nəticə ala bilmədiklərini görəndə səylərinin mənasız olduğunu 
fikirləşib bu üsulların tətbiqini dayandıra bilərlər.
– Çətin olduğu üçün dayandıranlar da oldumu? – deyə Barış bəy 
soruşdu. 
– Çətin olduğunu demək elə də düzgün çıxmaz. Bu müalicənin 
fərqi odur ki, müalicə alan adam da aktiv olmalıdır. Klassik passiv 
xəstə olmaq yerinə xəstənin də fəal olduğu bir ünsiyyət forması yara-
dılmalıdır. Belə olduğu halda xəstənin də üzərinə məsuliyyət düşür. 
Cəmiyyətimizdə xəstələr, ümumiyyətlə, məsuliyyət altına girmək 
istəmirlər. Bir başqa amil də odur ki, nəticə almaq vaxt tələb edir. Bu 
müalicədə və özünə kömək metodunda ən vacib məqamlardan biri, 
panika tutmalarını aradan qaldırmaq üçün effektli imkanlar, bacarıq-
lar əldə etməkdir. Bir az səbir və iştirakla hər kəs bunları öyrənə bilər.
Zeynəb xanım: 
PANİKA TUTMASINI TEZLƏŞDİRƏN AMİLLƏR VƏ PANİKA 
POZUNTUSU İLƏ BAĞLI İŞİN BAŞLANMASI

---

PANİKA POZUNTUSU
70
Bu müalicə metodu panika pozuntusuna aid xüsusi bir metoddur, 
yoxsa ümumi bir yanaşmadır? – deyə soruşdu. 
Koqnitiv–davranış metodlarından demək olar ki, hər bir psixi 
pozuntu zamanı istifadə edilə bilər. Pozuntunun növünə, insandakı 
simptomlarına və şəxsi xarakterinə əsasən fərqli şəkildə tərtib edilmə-
lidir. Burada müzakirə edəcəyimiz metod panika pozuntusuna uyğun-
laşdırılmış olan formadır.
Silov və Manikavaşaqara (1997) görə, bu yanaşma aqorafobi geniş 
məkan qorxusunun olub-olmamasına baxmayaraq dörd qrupda fay-
dalı olur: 
1. Hələ də panika tutmaları keçirən və bu tutmalarla mübarizə 
aparmaq üçün spesifik bacarıqlar əldə etmək istəyən insanlar: Həmin 
insanlar panika tutmalarını araşdırıb daha çox məlumat əldə edirlər. 
Daim bir yaxşılaşmanın təmin olunmasını istəyirlər. 
2. Daha əvvəl panika pozuntusu keçirib gələcəkdə ola biləcək pa-
nika tutmalarının qarşısını almaq üçün lazımi metodları öyrənmək 
istəyən adamlar: Belə adamlar son vaxtlar ərzində hər hansı tutma baş 
verməsə də bir tutmanın ilkin əlamətlərinə qarşı daha diqqətli davra-
nırlar. Onlar qabaqlayıcı metodları öyrəndikləri zaman özlərini daha 
arxayın hiss edirlər. 
3. Vahimə ilə mübarizənin əsas prinsiplərini bilən, lakin bunu 
müəyyən bir çərçivədə, müəyyən bir proqram halında tətbiq edə bil-
məyən adamlar: Bu   insanların vəziyyətləri tam olaraq öyrənilmədiyi 
üçün həmin bacarıqların tətbiqi istədiyimiz nəticəni verə bilməz. 
4. Panik pozuntusunu tam mənasıyla anlamaq və öyrənmək istəyən 
xəstənin yaxınları və dostları: Xəstənin qohumları və dostları adətən 
xəstəyə dəstək olmaq, kömək etmək istəyirlər. Halbuki nə edəcəklə-
rini, necə dəstək olacaqlarını bilmədiklərini hiss edirlər. Buradakı ad-
dımları bilmək onların bu qüsurunu aradan qaldıracaq. 
Siz özünüzü hansı qrupa aid edirsiniz? 
Barış bəy: 
– Mən birinci qrupa aidəm, həyat yoldaşım da dördüncü qrupa, 
– dedi. 
– Düzdür, bu addımları öyrənmək başqalarına kömək baxımından 

---