Bariş BƏYİN Əhvalati panika pozuntusu

PANİKA POZUNTUSU
96
necə yozmağınızla sıx bağlıdır. Məsələn, yaşadığınız başgicəllənməsi 
və ya ürəyinizin çırpınması kimi fiziki əlamətlər “Ya ... isə?” kimi sizi 
qorxudan bir fikir, qorxu hissi, yayınma davranışı o an hər hansı ha-
disə ilə əlaqədardır, yoxsa səbəb panika tutmasının simptomlarıdır? 
Siz heç dərinə getmədən panika tutmasının əlamətləri olduğunu fi-
kiləşəcəksiniz. Bundan sonra avtomatik olaraq birinci dəfəki əlamət-
lərdən daha şiddətli bir halla qarşılaşacaqsınız. Bir çox adamlar panika 
tutmaları ilə onların fikirləri arasında bir əlaqə olduğunu hiss ediblər. 
Onlar daha çox “Ya ... isə” formasında fikirləşir və qorxurlar ki, daim 
bir panika tutması yaşayacaqlar. “Fikirləşməsəm, panika tutması ol-
maz”, deyə düşünüb özlərini qorumağa və panikadan qaçmağa çalışır-
lar. Belə davranışı bir qaçış kimi qiymətləndirmək olar və bu yanaşma 
panika tutmasını gecikidirməkdən başqa heç bir işə yaramır. Belə və-
ziyyətlərdə tez-tez öz-özüylə danışma halları müşahidə olunur: 
“Artıq onun haqqında fikriləşməkdən əl çək!’ 
“Yenə o barədə düşünürsən!” formasındakı fikir və təlqinlərin elə 
də köməyi olmaz. Bununla əlaqədar çox məşhur bir nümunə var: 
İndi sizdən bir şey istəyəcəyəm. On saniyə ərzində fil barədə fikir-
ləşməyin”.
Fəlakət kimi yozmaq 
Dərk etmək
Fiziki hisslər 
Vahimə
Hiperventilyasıya
Təsir edən amil
Karbon qazının 
səviiyəsinin azalması
Panika halqası (Emmelkamp və başq. 1994)

---

97
Həkim dayandı, gözlədi. Saatına baxdı, təxminən on saniyə vaxt 
keçmişdi. İkisindən də: 
– Bu on saniyədə nə oldu, nə barədə düşündünüz? – deyə soruşdu. 
Barış bəy gülərək: 
– Siz düşünməyin dediniz, amma mən elə ancaq fil haqqında fikir-
ləşdim, – dedi. 
Zeynəb xanım da: 
– Mən fikriləşməməyə çalışdıqca daha çox düşündüm, heç ağlım-
dan çıxmadı, – dedi. 
– Mənim izah etməyə çalışdığım da elə budur”, – dedi həkim. – Siz 
fikirləşməməyə çalışdıqca sanki onu özünüzə xatırladırsınız, daha çox 
fikirləşirsiniz. Panik tutmalarının bir xüsusiyyəti də odur ki, daxiliniz-
də və ətrafınızda baş verənlər barədə qeyri–real, səhv, qorxulu fikirlə-
rinizlə onun arasında birbaşa əlaqə olur. Əgər siz öz-özünüzlə mənfi 
və qorxulu şəkildə danışmasanız, özünüzü qorumağa çalışmasanız, 
panika tutması da keçirməzsınız. Panika tutmalarına nəzarət etmək 
üçün müxtəlif metodlar vardır. Siz müntəzəm olaraq bu hərəkətləri 
yerinə yetirsəniz vahimə və panika tutmalarına nəzarət edə biləcəksi-
niz. Buraya qədər sizə məntiqsiz gələn bir şey oldumu? – deyə həkim 
soruşdu. 
Barış bəy: 
–”Ya ... isə?” şəkilndə fikirləşməyə başlayanda, mən də özümə 
‘Bunu düşünmə! Düşünməkdən əl çək!’ kimi fikirlər təlqin edirdim. 
Bunu etməməliydim? – deyə soruşdu. 
– Barış bəy, panika tutmasını bir düşmən kimi düşünə biləcəyinizi 
demişdim, – deyə həkim bidirdi. – Düşmən daim sizin zəif olduğu-
nuz anı gözləyir və ən zəif anınızda sizə hücum edir. Elə olduğu halda: 
“Mən səni tanıyıram. Sən qanımdaki adrenalinin miqdarı artdığı üçün 
baş verirsən və məni aldatmağa çalışırsan. Mənə zərər verə bilməyə-
cəyini də bilirəm. Sən məni məğlub edə bilməyəcəksən“, – deyə fikir-
ləşə bilərsiniz. Bundan sonra müzakirə edəcəyimiz şeyləri də tətbiq 
etsəniz, gələcəkdə ona daha tutarlı bir cavab verə bilərsiniz: “Səndən 
qorxmuram, mən səndən daha qüclüyəm. Əvvəllər bunları edərək 
sənə qalib gəlimişdim, indi də qalib gələcəyəm”. Bəzən sadəcə “bunun 
PANİKA TUTMASINA NƏZARƏT EDƏ BİLƏRSİNİZ

---

PANİKA POZUNTUSU
98
axırında onsuz da ölüm yoxdur”, deyib panika tutmasını ciddi qəbul 
etməyə də bilərsiniz. Lakin heç bir şey etməyib ancaq əhəmiyyət ver-
məmək onu məğlub etmək üçün kifayət değil. Bundan əvvəl danış-
dıqlarımızı və gələcəkdə danışacağımız şeyləri tətbiq edərək uğurlu 
nəticəyə nail ola bilərsiniz. 
Həkim bir az fasilə verdi: 
– Bu məlumatlardan sonra artıq panika tutmalarına nəzarətlə bağlı 
üsullara keçə bilərik, – dedi. 
Barış bəy razılaşdı. 
– Panika tutmalarında düzgün, normal nəfəs almaq çox vacibdir. 
Əvvəllər danışmışdıq ki, sürətli, səthi nəfəs almaq panika tutmaları 
zamanı tez-tez müşahidə olunan bir əlamətdir, bu qandakı oksigen 
və karbon qazının səviyyəsini dəyişdirərək bəzi simptomların yaran-
masına səbəb olur. Buna görə də təbii tənəffüs barədə danışmaq daha 
düzgün olar. Təbii nəfəs alıb vermək eynilə körpələrin nəfəs alıb ver-
məsi kimidir. Körpələr dünyaya gəldiklərində onlara necə nəfəs alıb 
və ya verəcəklərini deməyə ehtiyac olmur. Özbaşlarına ən doğru şəkil-
də nəfəs alıb verirlər. O yaşlarda hamımız belə edirik. Onlar hər nəfəs 
alıb verəndə kiçik qarınları təbii şəkildə hərəkətə gəlib qabarır və enir. 
Gündəlik həyatdakı stresslər öz təsirini göstərənə qədər bu təbii tənəf-
füs davam edir. Ümumiyyətlə isə döş tənəffüsünə yetkinlik yaşlarında 
keçirlər. 
Stress altında olan insanlar sürətli, qısa, səthi nəfəs alıb verirlər; 
tənəffüsləri qeyri–ritmik ola bilər. Belə bir vəziyyətlə üzləşən adam 
özünü gərgin, boğulurmuş kimi hiss edir. Sanki havası çatmır, nəfəsi 
daralır. Daha sürətli nəfəs almağa çalışır, əvvəldə qeyd etdiyimiz kimi, 
bu da qandakı karbon qazının səviyyəsini azaldır, fiziki simptomların 
müşahidə olunmasına gətirib çıxarır. Bu səbəblə panika tutmalarına 
nəzarət edilməsində düzgün nəfəs almaq və ya nəfəs almağı normal-
laşdırmaq ən mühüm addımdır.
Həkim bir az dayanıb üzünü Barış bəyə tutaraq: 
– Barış bəy, tutmalar zamanı necə tənəffüs etdiyinizi xatırlayırsı-
nızmı? – soruşdu. 
– Tutma zamanı mənə elə gəlirdi ki, sanki nəfəs ala bilmirəm, ha-

---