Bariş BƏYİN Əhvalati panika pozuntusu

109
aparmaq, bunları müsbət düşüncələrlə dəyişdirmək başlıqları altında 
qruplaşdıra bilərik. İndi növbəylə bunlara diqqət yetirək. 
Mənfi düşüncələri tanımaq
– İlkin mərhələlərdə bəzi adamlar fikirlərlə panika tutması arasın-
da bir rabitə qura bilmirlər. Ümumiyyətlə, nə barədə fikirləşməyinizə 
siz qərar verirsiniz və onu fikirləşirsiniz. Burada mühüm olan bəzi fi-
kirlərin sizin iradənizdən kənar olaraq beyninizə gəldiyini başa düş-
məkdir. Bu fikirlər avtomatik olaraq və sürətlə beynimizə daxil olur. 
Əslində bu qeyri–ixtiyari fikirlər hamıda olur, lakin bəzən tamamilə 
bunun fərqində olmuruq. Bu fikirlər çox sürətlə yarandığı üçün siz 
nə baş verdiyini heç başa düşmədən panika tutması keçirə bilərsiniz. 
Daha əvvəl bir panika tutmasının baş verdiyi yer və ya vəziyyət sizdə 
narahatlıq yarada bilər. Bu gözləmə vahiməsidir və sizin panika tut-
ması keçirmə riskinizi artırır. Siz panika tutması keçirəndə “Mən belə 
olacağını bilirdim”, – deyə fikirləşirsiniz. Bu fikir oxşar yerlərdə panika 
tutmasının olacağına dair qənaətinizi daha güçləndirir. 
Düşüncə mövzusu ilə bağlı vacib şey, bunların nə olduğunu bilib 
başa düşmək və sonra bu barədə fikirləşdiyiniz məqamı tutmaqdır. 
Davranışlarınıza hansı fikirlərin təsir etdiyini başa düşən kimi siz araş-
dırmaya başlayacaqsınız: 
Necə başladı? 
Nə üçün belə bir fikir ortaya çıxdı? 
Bu həqiqətdirmi? 
Siz diqqətinizi o an yaranan əlamətlərə yönəldirsınız və düşüncələ-
riniz bu istiqamətdə formalaşmağa başlayır. Somatik əlamətlər ortaya 
çıxır. Bu nəticə daha çox onunla əlaqədardır ki, biz əlimizdəki məlu-
matları səhv yozuruq. Barış bəy, siz bu cür səhv fikirlərə düşdünüz-
mü?”
– Bəli, – dedi Barış bəy. – Ttəxminən iki həftə əvvəl gəzinti məşqin-
də bir az sürətlə getdim, bir müddət sonra nəfəs alıb-verməyimin 
sürətləndiyini və ürəyimin də tez-tez döyündüyünü hiss etdim. O an 
dərhal ağlıma “panika tutması başlayır” fikri gəldi. Bir az oturub din-
cəldikdən sonra keçib getdi, yüngülləşdim. Halbuki panika tutması 
NEQATİV FİKİRLƏŞMƏ TƏRZİNİZİ DƏYİŞDİRİN

---

PANİKA POZUNTUSU
110
olsaydı, bir neçə dəqiqədə keçməzdi. İndi fikrimə gəldi, asanlıqla deyə 
bilərəm ki, o andaki fiziki əlamətləri səhv başa düşmüşdüm.
– Əgər yanınızda bir dostunuz olsaydı, böyük ehtimalla o da özün-
də bəzi dəyişikliklərin olduğunu sezəcək, lakin bunların bir panika 
tutmasının əlamətləri olduğunu fikirləşməyəcəkdi. 
Zeynəb xanım:
– Bu cür neqativ düşüncələrə panika tutması keçirməyənlərdə də 
təsadüf olunurmu? – deyə soruşdu. 
– Neqativ düşüncələr və səhv yozmaq hərdən bir hamıda ola bilər. 
Gündəlik həyatda yorğunluq, yuxusuzluq, stress kimi tez-tez qarşımı-
za çıxan adi hallarda da buna rast gəlmək mümkündür. Bir psixi po-
zuntu və ya fiziki xəstəlik də belə bir vəziyyətə səbəb ola bilər. Neqativ 
fikirlər və mənfi məna yükləməyə meylliliyimiz əsasən şəxsi xarakte-
rimizə, aldığımız tərbiyəyə, yaxın ətrafımızdakı insanların gözləntilə-
rinə, mədəniyyətin və yaşadığımız cəmiyyətin təsirlərinə bağlıdır. Pa-
nika tutması keçirənlərin fərqi ondadır ki, onlar neqativ fikirləşməyə 
və məna verməyə daha meylli olurlar və ya asanlıqla belə bir vəziyyətə 
düşürlər.
Neqativ fikirlərin faydasız, hətta zərərli cəhəti bunların həddindən 
artıq ümumi xarakter almasıdır. Məsələn, bir adam A süpermarketin-
də bir panika tutması keçirəndə A süpermarketinin digər şöbələrində 
də tutma olacağına dair ümumi bir fikrə gələ bilər. Nəticədə A süper-
marketinin heç bir şöbəsinə getmək istəməz. Belə bir düşünmə şəkli 
çıxılmaz bir vəziyyətə səbəb ola bilər. 
A. Ellis bəzi düşünmə formalarını qruplara bölüb.
Həkim Barış bəyə baxaraq: 
– İndi sayacağım düşünmə formalarından hansılarının sizdə oldu-
ğunu müəyyənləşdirməyə çalışın: 
– Qara–ağ düşünmə: Bir hadisəni ya müsbət, ya da mənfi; bir və-
ziyyəti uğurlu ya da uğursuz bir hal kimi qiymətləndirmə formasında 
fikirləşmək. Qara və ağ var, arada boz rəng və ya bir təsnifat yoxdur. 
– Ümumiləşdirmək: Bir vəziyyətin nəticəsinə əsaslanıb başqa 
bənzər vəziyyətlərin də eyni şəkildə nəticələnəcəyini düşünmək. Bir 
vəziyyət mənfi nəticə verərsə, ona bənzər bütün hallarda da mənfi nə-

---

111
ticələrin olacağı şəklində düşünmə. 
– Ancaq neqativ barədə fikirləşmək: Bir hadisənin və ya vəziyyətin 
ancaq mənfi tərəfini fikirləşmək və ya mənfi cəhətlərini şişirtmək. 
– Uğursuzluğa həddindən artıq çox fikir verib uğurlara lazım oldu-
ğundan az qiymət vermək. 
– Qeyri–real gözləntilər bəsləmək: Həddindən artıq ümidlərə qa-
pılmaq və hər hansı səhvi özünə qətiyyətlə bağışlamamaq, buna dözə 
bilməmək. 
– Başqalarının hisslərinin məsuliyyətini öz üzərinə almaq: Mənim 
problemimə görə ailəm narahat oldu, kimi fikirlər. 
– Qənaətə gəlmək: Heç bir əsas olmadan başqalarının nə fikirləş-
diyi barədə bir nəticəyə və qənaətə gəlmək. Məsələn, “Panika tutma-
larım olduğuna görə başqaları mənim əhəmiyyətsiz bir adam olduğu-
mu fikirləşirlər” kimi. 
Siz fərqində olmadan bu cür mənfi düşüncələriniz ola bilər. Barış 
bəy, bu düşünmə formalarından sizə uyğun gələn varmı? “
Barış bəy bir az fikirləşdi: 
– Bəli, bir neçəsi mənə uyğun gəlir. Ən başda qeyd etdiyiniz qara–
ağ düşünmək, başqalarının hisslərinin məsuliyyətini öz üzərinə almaq 
və mənfi hallara daha çox fikir vermək. Düşünürəm ki, bunlar məndə 
aydın şəkildə hiss olunur.
Zeynəb xanım müdaxilə etdi:
– Uğur və uğursuzluğa verilən qiymət barədə də problemlər olur. 
– Bəli, – dedi Barış bəy. 
– Bu düşünmə formaları sizdə vərdiş halında ola bilər, asanlıqla və 
sürətlə beyninizə gələrək sizə təsir göstərir; əlbəttə ki, panika tutma-
sına da.
Həkim bir neçə saniyə gözlədikdən sonra davam etdi: 
Neqativ fikirlərlə mübarizə 
– Bu gün müzakirə edəcəyimiz ikinci mövzu bu fikirlərə qarşı mü-
barizədir. İndi buna keçid alaq. Barış bəy, siz neqativ düşünmə forma-
larınızı müəyyən etdiniz. İndi bu düşüncələrlə necə mübarizə apara 
biləcəyinizə baxaq. Neqativ fikirlərlə mübarizənin üç yolu vardır: 
NEQATİV FİKİRLƏŞMƏ TƏRZİNİZİ DƏYİŞDİRİN

---