Başkanlik sistemi Sümeyye Kemik



Yüklə 23,6 Kb.
tarix01.11.2017
ölçüsü23,6 Kb.
#8066

BAŞKANLIK SİSTEMİ

Sümeyye Kemik

Dumlupınar Üniversitesi

Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler

sumeyyekmk_@outlook.com

ÖZET


Başkanlık sistemi nedir,Türkiye Başkanlık Sistemine hazır mı,Başkanlık Sistemi Türkiye’ye ne gibi faydalar sağlar,Vatandaş Başkanlık Sistemi hakkında ne düşünüyor?Neden Başkanlık Sistemine geçmeliyiz ya da geçmemeliyiz?

GİRİŞ


Başkanlık Sistemi,devlet yönetiminde tek bir kişinin başkanlığında hükümet etme ve devleti yönetme esasına bağlı siyasal sistemdir.Yasamanın yürütmeyi fesetme hakkı yoktur.Yasama,yürütme ve yargı organları arasında kesin bir ayrıma ve dengeye dayanan hükümet sistemidir. Başkanlık Sistemi genellikle,ileri ülkelerde uygulanan,hızlı karar almayı sağlayan gelişmiş bir sistemdir.Ülkemizde her ne kadar bu sistem diktatörlükle eş değer bir sistem olarak görülsede aslında iç yüzü öyle değildir.Başkanlar seçimle iş başına gelir.Son günlerde çok tartışılan Başkanlık Sistemi’nin ne olduğunu incelemeye ve hangi ülkelerde yürürlükte olduğuna ve tarihsel gelişimine bakacağız. Başkanlık Sistemi’nin kısaca özellikleri şu şekilde sıralanır:

*Yürütme organı tek kişiliktir ve Başkan halk tarafından seçilir.

*Bazı ülkelerde Başkan,bazılarında ise Cumhurbaşkanı ya da Devlet başkanı adını alır.

*Başkan yasamayı fes edemez.Aynı kişi hem yasama hem de yürütmede görev alamaz.

*Başkan yasama işlerine karışamaz.Yasama,yürütme güçlerinin bir birinden ayrıldığı bu sistemde yasama yürütmeyi,yürütme de yasamayı fes edemez.

Başkanlık Sistemi’nin avantajları:

*Doğrudan yetki:Geçtiğimiz senelerde temelleri atılan ve Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesiyle ön hazırlığı yapılan Başkanlık Sistemi’inde,Başkan doğrudan halk tarafından seçilir ve Devlet Başkanın yaptığı icraatları meşru kılar.

*Hızlı kararalma:Başkanlık Sistemi’inde güçlü yetkilerle donatılmış bir Başkan kararları hızlı alır.

*İstikrar:Sabit bir görev süresi olan Başkan heran değişeblecek bir başkana kıyasla daha istikrarlı bir ortam temin edebilir.Parlementer Sistemde birden fazla Parti Meclistedir ve hükümetin koalisyon ile kurulmaya zorlandığı dönemlerde hükümeti oluşturan her hangi bir parti koalisyonu her an terketmekle tehdit edebilir.Bu da istikrarsızlığa ve sermaye kaçışına zemin hazırlar.Ülke bu şekilde çalkantılı bir süreçten geçerken hazırda bekleyen çevreler tarafından her zaman iç savaş gibi tehditlere maruz kalabilir.Pek çok siyaset bilimci Başkanlık Sisteminin zor durumlarda daha ayakta kalıcı olduğu ifade edilmektedir.

Başkanlık Sisteminin dezavantajları ise:

*Otoriter rejime olan eğilim:Fred Riggs gibi siyaset bilimcilere göre Başkanlık Sistemine geçmeye çalışan hemen hemen her ülkede bu sistem otoriter rejime dönüşmüştür.

*Kuvvetler Ayrılığı: Başkanlık Sisteminde Cumhurbaşkanı ve yasama meclisi iki parelel yapı şeklinde çalışır.Bu durum istenmeyen siyasi çıkmazlara neden olur.

*Liderlik Değişimine Engeller:Devlet Başkanı görev süresi dolmadan görevden alınamaz.Parlementer sistemde ise beğenilmeyen liderler güven oyu yoklamasıyla kolayca görevden alınırlar.

ŞİMDİ DE BAŞKANLIK SİSTEMİNİN TARİHSEL GELİŞİMİNE BAKALIM

Başkanlık Sistemi 1787 tarihli ABD Anayasasının kabul ettiği bir hükümet şeklidir.Sistem Parlementer sistemin aksine tarihi bir gelişimin ürünü değildir.Heterojen yapının zorlanması ile ortya çıkan Başkanlık Sistem,prensipleri uzun tartışmalar sonucu ortaya konulmuş olan ve bir doktrin şekli verildikten sonra uygulanmış bir sistemdir(Memiş,2007:s174).

Başkanlık Sistemi 1787 Mayısında toplanan kurucu meclisin uzun tartışmaları sonucunda ortaya çıkmıştır.17.yy’da İngiltere’de Stuart Ailesi iş başına gelince İngiltere ve sömürgelerinden ABD’ye büyük bir insan göçü başladı.Bu göçler sonucu 17.yy’ın ilk senelerinde tütünü ile ünlenen Virginia isimli İngiliz kolonisi kuruldu.Bunu sırasıyla bugünkü eyelet sisteminin temelini oluşturan on üç adet koloni takip etti.Bu gün ise Başkanlık Sistemini uygulayan ülkeler şunlardır:ABD,Afganistan,Arjantin,Azerbeycan,Belarus,Bolivya,Brezilya,Dominik Cumhuriyeti,Endonezya,Ermenistan,Ekvator,El Salvador,Filipinler,Guatemala,Güney Kore,Haiti,Hounduras,İran,Kazakistan,Kenya,Kıbrıs,Kolombiya,Kosta Rika,Liberya,Meksika vs

2.KISIM

TÜRKİYE‘DE BAŞKANLIK VE YARI BAŞKANLIK TARTIŞMALARI



Türkiye’de son yıllarda yoğunlaşan “Başkanlık“,“Yarı Başkanlık“ sistemi gibi hükümet arayışları 1960’lı yıllardan beri siyasal gündemi meşgul etmektedir. Başkanlık Sistemi tartışmaları ilk defa ciddi bir biçimde Turgut Özal‘ın Cumhurbaşkanlığı döneminde kamu oyunun gündemine girdi.Başbakanlığı döneminde sıklıkla Cumhurbaşkanının yetkilerinin fazlalığından şikayet eden Özal kendisi Cumhurbaşkanı olduktan sonra bu düşüncesi değişti.Özal’dan sonra Başkanlık Sistemi tekrar Süleyman Demirel Döneminde gündeme geldiysede pek yankı bulmadı.Uzunca bir aradan sonra Ak Parti iktidarı döneminde Başbakan Erdoğan tarafından 21 Nisan 2003 tarihinde ve mütakiben geçtiğimiz günlerde tekrar siyasi gündeme taşındı.Temel çıkış noktası ise mevcut parlementer sistemin yürütme organının elini güçsüzleştirmesi savıdır(İ.Aydın Ü USAM,Aristotales Politika).

3.KISIM


TÜRKİYE’DE YARI BAŞKANLIK SİSTEMİ TARTIŞMALARI

21 Ekim 2007 tarihinde yapılan oylama sonucunda anayasamıza Cumhurbaşkanımızın halk tarafından seçilmesi düzenlemesi getirilmiştir.Halk oyu ile seçilme usulünün olağan parlementer sistemlere kıyasla güçlü bir Cumhurbaşkanına sahip olan Türkiye’yi yarı başkanlık hattına oturtacağı kesindir.Çümkü Türk parlementer sistemini yarı başkanlık sisteminden ayıran bariz özellik bu ana yasa değişikliğiyle giderimekte ve yürütmenin birinci kanalına gerekli meşrutiyet desteği verilmektedir.Gerçekten mevcut anayasal sistemde Cunhurbaşkanının yetkilerini genel olarak değerlendirdiğimizde sistemin yarı başkanlık sistemine yakın olduğu görülmektedir.Ne var ki 1982 anayasasına göre,Cumhurbaşkanının refaranduma başvurma ,çeşitli kurumlara atamalar yapma ve olağan üstü hal KHK’sı çıkartmak gibi pek çok yetkisi vardır.Son olarak ta yarı başkanlık sisteminde hükümet istikrarının olması için Devlet Başkanı ile Başbakan arasında siyasal uyumun olması gerekir,başka bir değişle benzer siyasal görüşte olmalılar.Ancak bunun her zaman gerçekleşmesi mümkün olmayacağı için sistem krizleri yaşanır(Gazi Ü.Hukuk Fakültesi Dergisi XX.Y.2016 sa1).En iyi uygulayan ülke Fransa’dır.Burkina Faso,Cezayir,Cibuti,Gürcistan,Suriye örnek verileblir.

4.KISIM

PARLEMENTER SİSTEM



Parlemeter hükümet sistemi yasama ve yürütme kuvvetlerinin birbirinden yumuşak şekilde ayrıldığı hükümet sistemidir.Parlementer sistemde kişi hem yasamada hem de yürütmede görev alır.Yasama,yürütme organları arasında güç birliği vardır.Hükümet,yasama organının çalışmalarına katılabilir.Başlıca örnekleri:İngiltere,Almanya,İtalya ve Türkiyedir.Güçlü yanları:

*Tıkanıklıkların çözüm yolu vardır.

*Parlementer sistem esnektir(Güvensizlik oyu ile sistemdeki tıkanıklıklar çözülür).

*Kutuplaşmaya yol açmaz.Devlet Başkanının uzlaştırıcı rolü vardır.

Zayıf yanları:

*Parlementer sistem istikrarsız hükümetlere yol açar.

*Düşük nitelikli demokrasiye yol açar.

Sonuç olarak Parlementer sistem terkedilmesi gereken bir sistem midir?Kanımızca bu soruya evet ya da hayır demek mümkün değildir.Türkiye’de ki durum ise Parlementer sistemn daha ziyade zayıf yanlarının baskın çıktığını söyleyebiliriz.Türkiye’de 1970-1980 yıllarında on yıllık dönemde on üç hükümet görev yapmıştır(Kemal Gözler).

5.KISIM

SONUÇ


*Başkanlık sistemi rasyonel aklın ürünüdür.

*Sert güçler ayrımına dayanır,yasam yetkisi parlementoya,yürütme yetkisi Başkana aittir.

*Başkan,seçmenlerce genel oyla belli bir süre için seçilir.

*Parlementoya karşı siyasal sorumluluğu yoktur.

*Yasama yürütmeye,yürütme de yasamaya karışmaz.Organik ayrılık vardır.

*Yasama yürütme arasında denetim denge vardır.Başkanın yaptığı atamaların(Bakanlar,Federal Yüksek Mahkeme Üyeleri) Senato tarafından onaylanması gerekir.

*Başkanın hazırladığı bütçe kongrenin onayına tabidir.Başkanın Veto yetkisi vardır,kongreyi olağan üstü toplantıya çağırır.

*Başkanın cezai sorumluluğu istisnai bir durumdur.Böyle bir durumda yargılanan Başkanın görev süresi sona erer.

*Başkanlık Sistemi özellikle bölünmüş toplumlarda birleştirici işlev görebilir.Hükümet istikrarsızlığını önler.Temsilde adalet ve yönetimde istikrar amaçlarını birlikte gerçekleştirir.

Öncelikle şu saptamayı yapmak gerekir:Ülkemizde hükümet sistemi tartışması hükümet sistemini aşan bir niteliğe sahiptir.Parlementer sistemden kaynaklı kurumsal ve işlevsel bir sorun olup olmadığını anlamak için saf parlementer sistemin uygulanmaya başladığı 1961 yılından günümüze kadar kurulan hükümetlere bakmak gerekir.1960 darbesi yapılmış sonrasında 1961’de genel seçimlerde tek parti iktidarı çıkmamıştır.

BAŞKANLIK SİSTEMİ SORUNLARIMIZA NE KADAR ÇARE OLABİLİR

*Yürütme erkinin parçalanması sona erer.

*Vesayetçi yönetim anlayışının tasviyesine yardımcı olur ama tek başına yetmez.

*Hükümet istikrarsızlığını ortadan kaldırır.

*Verimsizlik sorununun çözümüne yardımcı olur.

*Parlementoyu merkezi bir siyasal kurum haline dönüştürür.Daha işlevsel konuma gelmesini sağlayabilir.

*Yönetmeyen demokrasiyi yöneten demokrasiye dönüştürür.

*Temsilde adaletin hükümet istikrarı ile birlikte gerçekleşmesini sağlayabilir.Siyasal Partileri ideolojik keskinlikten pragmatizme yönlendirir.

BAŞKANLIK SİSTEMİ ÜLKEMİZDE ABD’DEKİ KADAR SORUNSUZ İŞLERMİ?

Bu soruya cevap verebilmek için kısa bir Türkiye ve ABD karşılaştırması yapmak gerkir.

Amerika’nın devletleşme süresi ile modern Türkiye’nin devletleşme süresi oldukça farklıdır.

Amerikan yönetim sistemi halkın temsilcileri ve sivil aydınlatın öncülüğünde Adem-i Merkeziyetçi bir yapıda,uzlaşmacı bir şekilde,toplumsal bir sözleşme ile aşağıdan yukarıya doğru anayasayla inşaa edilmişken;Türkiye’deki yönetim sistemi bürokrat-aydınların öncülüğünde merkeziyetçi bir yapıda yukarıdan aşağı doğuru bürokrasi üzerine inşaa edilmiştir.Halk sürece katılmadığı gibi uzlaşma‘da aramamıştır.

İki ülkenin tarihi tecrübeleri oldukça farklıdır

Amerikalılar birleşerek bir devlet kurmuşlardır.Türkeye ise parçalanan bir imparatorluktan kurulmuştur.

İki ülkenin bireye bakışı farklıdır

Amerika daha çok bireye ve halka güvenip iktidara şüpheyle yaklaşırken,Türkiye bürokrasiye güvenip halka şüpheyle yaklaşmıştır.Dolayısıyla siyasal kültür farklılığı vardır.

Bu karşılaştırmalar bize şunu göstermektedir:

Ülkemizde Başkanlık Sisteminin sorunsuz işleyebilmesi için hükümet sistemi değişikliğinin yanında bazı değişikliklerin de yapılması gerekir.Bunlar:Seçim sistemi değişikliği,siyasal partiler yasası değişikliği ve seçmen siyasal sistem içerisinde daha aktif hale gelmeli ve yerel demokrasiler güçlendirilmelidir.



Sonu olarak,Başkanlık Sistemi bazı olumlu sonuçlar yaratabilir.Ancak sistem dışı beklentiler olmamalıdır.Başkanlık Sistemine geçersek,ekonomik istikrar bir daha bozulmaz ya da ülkedeki bir takım sorunlar çözülür gibi iddalar fazla gerçekçi sorunlar doğru olmaz.Başkanlık Sistemini tartışmak aslında ülkemiz açısından doğru ve çoğulcu siyasal kurumların neler olduğu tartışmasına dönüştürülebilirse önem kazanır.Çünkü çoğulcu ekonomik kurumlar,çoğulcu siyasal kurumlarla inşaa edilir(Prf.Dr.Ahmet Karadağ).Buna karşın Başkanlık Sistemine geçiş tartışmalarının bir tabu olmaması gerekir.Demokrasi sadece Parlementer Sistemle de ölçülemez. Başkanlık Sistemi de demokratik altarnatiftir.Kaidelerine dikkat edildiği sürece(Atılım Ü.Siyasi ve Ekonomik Araştırmalar Laborutuvarı,Türkiye ve Başkanlık Sistemi).
Yüklə 23,6 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə