Başlık Düzeni

QK cihazının sxematik quruluşu

Sayğac kimi Heyger-Müller sayğacından və ya son dövürlərdə geniş tətbiq edilən stintilyasiya sayğacından istifadə edilir. Sayğac qamma-kvantları qəbul edərək onu implus şəklində gücləndrciyə göndərir və oda öz növbəsində alınan siqnalı gücləndirərək yer üstü cihazlara ötürür

Heyger-Müller sayğacı

Son dövürlərdə QK-ın bir növü olan spektral qamma-karotajından da istifadə edilir ki, bu cihazlar vasitəsilə radioaktiv elementlərin şüalanma spektrəri təyin edilərək süxurun tərkibindəki radioaktiv elementin növü və miqdarı müəyyənləşdirilir.

Ölçü zamanı QK əyrilərinə quyu diameti, qoruyucu kəmər, sement həlqəsi əks təsir göstərirlər, yəni süxurdan şüalanan radioaktiv hissəciklərin intensivliyi azalır.

qaya meydana gəlməsinin təbii radioaktivliyi ilə yayılan qamma şüalarının spektrini və ya sayını və enerjisini ölçmək üçün bir üsuldur.

Spektral giriş

Spektral giriş

Bu radioaktiv izotopların hər biri MeV-də ölçülən xarakterik enerji səviyyəsi ilə qamma şüaları yayır. Bu qamma şüalarının miqdarı və enerjisi bir sintillametr ilə ölçülə bilər. Təbii qamma şüa radiasiyasına spektroskopik cavabın qeydləri ümumiyyətlə kaliumun (%), toriumun (ppm) və uranın (ppm) çəki hissəsini çəkən ümumi qamma şüa logı kimi təqdim olunur. Ağır fraksiyalar üçün ilkin standartlar üç izotopun məlum miqdarı olan geoloji birləşmələrdir. Təbii gamma ray spektroskopiyası qeydləri 1950-ci illərdən bəri öyrənilsə də, 1970-ci illərin əvvəllərində müntəzəm olaraq istifadə olunurdu.

Hər radioaktiv komponentlə əlaqəli xarakterik qamma şüası xətti:

Kalium

• Gamma şüa enerjisi 1.46 MeV

Torium seriyası

• Gamma şüa enerjisi 2.61 MeV

Uran

• Gamma şüa enerjisi 1.76 MeV

Spektral qamma şüa loglarından istifadə edilməsinin başqa bir nümunəsi, kaolinit və ya illit kimi müəyyən gil növlərini müəyyənləşdirməkdir. Bu, yağış mühitinin təfsiri üçün faydalı ola bilər, çünki kaolinit kaliumun filtrasiyası ilə tropik torpaqlarda feldispardan ibarət ola bilər; və aşağı kalium oxunuşları bir və ya daha çox paleosolun varlığını göstərə bilər. Xüsusi gil minerallarının müəyyənləşdirilməsi rezervuar süxurlarının effektiv məsaməliyini hesablamaq üçün də faydalıdır.

Karotaj diaqramlarının kəmiyyət interpretasiyasıdiaqramların yazılı rəqəm emalı nəticəsində layların gilliliyi,keçiriciliyi, məsaməliyi, mənşəyi, doyum xüsusiyyətləriümumiyyətlə, kollektorluğu və qeyri-kollektorluğu haqqındaməlumat almağı imkan verir.Süxurların kollektroluq xüsusiyyətlərini öyrəndikdədaima onların gilliliyi, yəni tərkiblərində pelit hissəciklərininfaizlə miqdarı təyin edilir.Kollektorlarda gil hissəcikləri ya səpələnmiş və ya danazik təbəqələr formasında ola bilər. Hər iki halda buhissəciklər çöküntülərin süzmə və tutum xüsusiyyətlərinəmənfi təsir göstərirlər.Bu baxımdan da kollektor layları tədqiq edərkənonların tərkibində gil fraksiyalarının faizlə miqdarınınöyrənilməsi vacibdir.

Gillilik dedikdə süxurun tərkibində 0,01 mm ölçülü

bərk mineral dənəciklərinin faizlə miqdarı nəzərdə tutulur.Süxurların gilliliyini xarakterizə etdikdə çəki, həcmi və nisbigillilik araşdırılır.Cəki gillilik gil materialının bərk fazasının süxurunümumi çəkisinə olan nisbətidir (Cg).Həcmi gillilik isə bərk faza həcminin süxurun ümumihəcminə olan nisbətidir ( Kg)Nisbi gillilik (, )-məsamə həcmindəki gil materialınınmiqdarını xarakterizə edir.

 

 

Laboratoriya işində qamma karotajı əyrisinin kəmiyyətinterpretasiyasının nəticələrinə görə layların həcmi, çəki vənisbi gilliliklərinin faizlə miqdarının təyini yolları verilmişdir.Qamma əsasən gilliliyin təyin edilməsiçökmə süxurların gilliliyi ilə onların radioaktivliyi arasındakıkorrelyasiyası əlaqəsinin olması ila izah olunur. Bu əlaqəkonkret tipli yataqlar ücün tərtib edilmiş l = f(Cg)asılılığından təyin edilir.Kollektotların çəki gilliliyin təyini məqsədilə ilknövbədə QK əyrisi üzərində seçilmiş kollektor laylar üçünqamma aktivliyi intensivliyin nisbi qiymətini təyin etməklazımdir.

 

NƏTİCƏ

Qamma kortajlı qeydiyyatı mövcud radio elementlərinin eyniləşdirilməsi və miqdarı haqqında məlumat verən mürəkkəb kəmiyyət uçotu texnikasına Geiger-Müller detektoru istifadə edərək təbii radioaktivliyin dərinlik dəyişikliyinin keyfiyyətcə qiymətləndirilməsindən inkişaf etmişdir.

Qabaqcıl məlumat toplama sistemlərinin (rəqəmsal qeyd sistemləri), yeni məlumatların işlənməsi metodlarının (rəqəmsal zaman seriyası analizinin həyata keçirilməsi - tərs filtrləmə), qamma şüasının spektral girişinin və müxtəlif və növlərin yaxşılaşdırılmasına səbəb olmuşdur.

Detektorlardan istifadə ölçmələri yaxşılaşdırmaq və yeni məlumatların işlənməsi texnikasını asanlaşdırmışdır.

Ədəbiyyat

• BRISTOW, Q., CONAWAY, J. G. and KILLEEN, P. G. (in press). Application of inverse filtering to gamma-ray logs: A case study, Geophysics.
• Gamma Ray Well Logging, L.G. Howell, A Forsch, Geophysics, 1939.
• Gamma Ray Well Logging, F.P. Kokesh, Oil and Gas Journal, 1951.
• Shaly Sand Evaluation Using Gamma Ray Spectrometry, G. Marett, P. Chevalier, P.Souhuite, J. Suau, SPWLA, 1976.  https://pubs.geoscienceworld.org/books/book/1891/chapter/107121149/Gamma-Ray-Log

Təşəkkürlər