10
I FƏSİL
MÜASİR HÜQUQİ DÖVLƏTDƏ İNZİBATİ HÜQUQİ
MÜBAHİSƏLƏR ÜZRƏ İNZİBATİ MƏHKƏMƏ
İCRAATININ MAHİYYƏTİ VƏ ROLU
1.1. Hüquqi dövlətdə inzibati hüquqi mübahisələr üzrə
məhkəmə icraatının mahiyyəti və xüsusiyyətləri
Çoxəsrlik tarixi olan “dövlət-vətəndaş münasibətləri” si-
yasi-hüquqi fikrin mühüm institutlarından olmaqla yanaşı, hü-
quqi dövlətin də fundamental əsaslarından biridir. Demokratik,
hüquqi dövlət üçün mühüm əhəmiyyətə malik olan, vətən-
daşların dövlətə etimadının formalaşmaşına təsir göstərən “və-
təndaş - dövlət” münasibətlərinin əsasında vətəndaşların haki-
miyyətə təsir etmək imkanı durur. Dünya tarixi təcrübəsi gös-
tərir ki, dövlətlə vətəndaş cəmiyyətinin münasibətlərində heç
vaxt tam ahəngdarlıq mövcud olmayıb. Dövləti təmsil edən,
hakimiyyət səlahiyyətlərinə malik olan məmurla vətəndaş ara-
sında maraqların toqquşması demək olar ki, hər bir dövrdə möv-
cud olub. Bu toqquşmanın obyektiv əsası da vardır. Belə ki,
ictimai maraqların ifadəçisi olan dövlət həm də qrup maraqlarını
ifadə edir. “İctimai maraq” demokratik, hüquqi dövlətin qəti və
son məqsədini təşkil edir
2
. Ictimai maraqla qrup maraqları isə
heç də həmişə ayrı-ayrı fərdlərin qanunla qorunan maraqları və
hüquqları ilə üst-üstə düşmür. Buna görə də vətəndaşın haki-
miyyət və dövlət qurumları ilə qarşılıqlı münasibətləri bir
2
Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin “İnzibati icraat haqqında”
Azərbaycan Respublikası Qanununun 2.0.1 və 2.0.2-ci maddələrinin şərh edilməsinə
dair “6 oktyabr 2012-ci il tarixli Qərarı /www.constcourt.gov.az
11
problem kimi həmişə tədqiqatçıların diqqətini özünə cəlb edib.
Hələ
Hüqo Qrotsi, Jan Jak Russo və
bir çox digər mütəfəkkirlər
dövlətin cəmiyyətə, vətəndaşların maraqlarına müdaxilə səla-
hiyyətlərinin məhdudlaşdırılması vasitələri barədə müxtəlif
fikirlər irəli sürmüşlər. Müasir hüquqi dövlətin vacib prin-
siplərindən biri olan hakimiyyət səlahiyyətlərinin, fəaliyyət
üslublarının, icraat qaydalarının vahid şəkildə tənzimlənməsi
fikri hələ XVI əsrdən etibarən Feyerbaxın, Didyenin və Mon-
teskyönün əsərlərində bu və ya digər formada öz ifadəsini
tapmışdır. Hazırda isə inzibati orqanlarda icraat qaydalarının
vahid qanun səviyyəsində nizama salınmasının əhəmiyyəti
demokratik hüquqi dövlətlərdə artıq birmənalı şəkildə qəbul
olunmuşdur
3
.
Məlum olduğu kimi, 1991-ci ildə Azərbaycan Respublikası
öz dövlət müstəqillyini bərpa etsə də, SSRİ-dən miras qalmış
hüquq və məhkəmə sistemi demokratik cəmiyyət quruculuğuna,
hüquq və azadlıqların səmərəli müdafiə mexanizminin yaradıl-
masına, azad və müstəqil məhkəmə sisteminin formalaşdırıl-
masına imkan vermirdi. Cəmiyyətin gələcək inkişafı məhkəmə-
hüquq sahəsində islahatların həyata keçirilməsini, mütərəqqi və
demokratik dəyərlərə əsaslanan hüquq və məhkəmə sisteminin,
milli qanunvericilik bazasının formalaşdırılmasını tələb edirdi.
Bütün bunlar isə yeni hüquqi dövlət quruculuğu konsepsiyasının
zəruriliyini üzə çıxarırdı.
Beləliklə, məhz ictimai-siyasi quruluşun, dövlətin mahiy-
yətinin dəyişməsinin nəticəsində inzibati islahatlara zərurət
meydana çıxdı ki, bu da mövcud sosial-iqtisadi münasibətlərə
3
Kərimov S.Ə.,Vəliyeva G.M.” İnzibati icraat haqqında” Azərbaycan Respub-
likasının Qanunu. Kommentariya. Bakı: Hüquq ədəbiyyatı, 2006, s. 17