21
zəruri əlamətlərindən biridir. Hüquq ədəbiyyatında haqlı olaraq
qeyd edilir ki, prinsip nəzəriyyədən onunla fərqlənir ki, hüquqda
onun əsaslı və sistem kimi realizə edilməsi üçün mexanizm olur.
Belə mexanizmi olmayan müddəa sadəcə fiksiyadır
10
. Hüquqi
dövlətin əsas tələblərindən birini dövlətin vətəndaş qarşısında
məsuliyyət daşıması, ölkədə demokratik təsisatların rolunun
artması, dövlət orqanlarının fəaliyyətində özbaşınalığa yol
verilməməsi üçün vətəndaşların öz hüquq və mənafelərinə
toxunan aktlardan məhkəməyə müraciət etmək imkanının təsbit
edilməsi təşkil edir. Ədəbiyyatda haqlı qeyd olunur ki, inzibati
hakimiyyətin subyektlərinin fəaliyyəti hüquqi normalar vasitə-
silə müəyyən qaydaya salınmalı, onlar məhkəmə tərəfindən
yoxlanılmalı, ləğv edilmə imkanı yolu ilə vətəndaşların hüquq
və azadlıqları bərpa olunmalı, inzibati orqanın fəaliyyəti üzə-
rində məhkəmə nəzarəti təmin edilməlidir
11
. Hüquqi dövlətin
qurulması onun ayrılmaz institutu olan inzibati məhkəmə
icraatını inkişaf etdirmədən mümkün deyildir. Azərbaycan Pes-
publikasının Konstitusiya Məhkəməsinin qərarında da gös-
tərildiyi kimi, inzibati orqanların qəbul etdikləri inzibati aktların
və publik hüquq sahəsindəki digər fəaliyyətlərin üzərində məh-
kəmə nəzarətinin mövcudluğu hüquqi dövlətin əsas əlamətlə-
rindən
biridir
12
.
Məhz bu yanaşmaya müvafiq olaraq, qanunda maraqlı
şəxsin inzibati aktın mübahisələndirilməsi ilə əlaqədar olmayan
10
Əsgərov Z.A. Konstitusiya hüququ: Dərslik.Bakı: Bakı Universiteti nəşriyyatı,
2006, s. 122
11
Abdullayev A.O., Qədiməliyev A.R. İnzibati proses. Mühazirə kursu. Bakı: Qanun,
2012, s. 112
12
Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin
“İnzibati icraat haqqında”
Azərbaycan Respublikası Qanununun 2.0.1 və 2.0.2-ci maddələrinin şərh edilməsinə
dair”6 oktyabr 2012-ci il tarixli Qərarı / www.constcourt.gov.az
23
inzibati orqanların fəaliyyəti üzərində həyata keçirilən məhkəmə
nəzarətinin vahid adı formalaşmayıb. Müxtəlif ölkələrin qanun-
vericiliyində, elmi tədqiqatlarda o, “inzibati məhkəmə icraatı”,
“inzibati yargı”,“inzibati ədliyyə”, “inzibati mübahisələr üzrə
icraat” kimi müxtəlif cür adlandırılır. Məsələn, Rusiyada
“inzibati ədliyyə”, Türkiyədə isə “idari yarğı” terminindən
istifadə olunur. İnzibati məhkəmə icraatının adında olduğu kimi,
onun elmi anlayışına da münasibətdə vahid yanaşma mövcud
deyil, eyni zamanda demək olar ki, heç bir ölkə qanunveri-
ciliyində inzibati orqanların fəaliyyətinə məhkəmə nəzarəti
mexanizminin vahid leqal anlayışı müəyyən olunmayıb
17
.
Müasir dövrdə xarici ölkələrin inzibati hüquq doktri-
nalarında inzibati ədliyyənin məzmununa dair iki əsas yanaşma
formalaşmışdır. Həddindən artıq geniş yanaşmaya əsasən,
inzibati ədliyyə publik administrasiyanın müəyyən çərçivə
daxilində fəaliyyətini təmin edən müxtəlif təbiətə malik
institutların məcmusu və yaxud, pozitiv hüququn administrasiya
tərəfindən pozulmasının qarşısını almaq üçün istifadə edilən
təminatların və vasitələrin məcmusu kimi qiymətləndirilir
18
.
Qeyd etmək lazımdır ki, inzibati məhkəmə icraatının (inzibati
ədliyyənin) məzmununa belə geniş yanaşma ənənəvi olaraq
italyan hüquq doktrinası üçün
səciyyəvidir
19
.
İnzibati məhkəmə icraatının anlayışına daha dar anlamda
yanaşanlar isə inzibati ədliyyəni idarəetmə sahəsində publik
17
Фиалковская И.Д., Тоненкова О.А. Судебный контроль в сфере исполнительной власти:
понятие. признаки, место в системе административного права // Вестник Нижегородского
университета им. Н.И. Лобачевского., Сер. Право 2008, № 3, s. 208–212
18
Козлова Л.С. Институт административной юстиции в структуре административного
права // Административное право и процесс, 2006, № 1, с. 39; Колесов П.П. Формы
административного судопроизводства // Административное право Российской
Федерации. Сб.: Великий Новгород, 1999, с.104
19
Административное право зарубежных стран: Учебник.М.: Спарк, 2003, с.189