Baxşiyeva nəRMİN ƏNVƏr qizi hüquq üzrə fəlsəfə doktoru İNZİbati HÜquqi MÜbahiSƏLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
132 məhkəmə icraatının öz mahiyyətilə uyğunsuzluq təşkil edir. Belə ki, inzibati məhkəmə icraatı inzibati icraat qaydalarının inzibati orqanlar tərəfindən pozulması ilə əlaqədar yaranan mübahisələrin baxılıb həll olunmasını nəzərdə tutur. İnzibati orqanlar isə yalnız dövlət idarəetmə orqanlarından ibarət deyil və onların qəbul etdiyi inzibati aktlar yalnız inzibati hüquqa deyil, ümumi (publik) hüquq sahəsinə aid konkret məsələni tənzimləməyə yönəlir. Dövlətin idarəetmə fəaliyyətinin inzibati mübahisələrin hamısı üçün predmet sahə kimi müəyyən olun- ması inzibati orqanların kifayət qədər geniş dairəsinin inzibati aktları, hərəkətləri və ya hərəkətsizliyi nəticəsində pozulan hü- quq və maraqların əsasında yaranan mübahisələrin bu kateqo- riyadan kənarda qalmasına səbəb ola bilər. Hüquqi, idarəetmə və bəzən də siyasi xarakter kəsb edən inzibati mübahisə ölkədəki idarəçilik formasından, dövlət quruluşundan, siyasi rejimdən və bəzən hətta, əhalinin mentali- tetindən asılı olan məzmuna malik olur. İnzibati hüquqi müba- hisə maddi - prosessual xarakterə malik olan, kompleks ümumi (publik) hüquq münasibəti olub, inzibati orqanın mütləq iştirakı ilə meydana çıxır və inzibati prosessual qanunvericiliyə uyğun qaydada inzibati məhkəmə icraatı çərçivəsində baxılıb həll olunur. Həm maddi, həm də prosessual hüququn xüsusiyyətləri onun üçün səciyyəvidir. İnzibati hüquq münasibətinin müvafiq dövlət idarəetmə orqanı və ya dövlət hakimiyyət səlahiyyət- lərinin digər daşıyıcısının mütləq iştirakı ilə meydana çıx- ması 197 , tərəflər arasında tabeçiliyin olması, təşkilati xarakter 197 Елистратов А.И. Основные начала административного права. М., 1917 // Российское полицейское (административное) право: Конец ΧΙΧ – начало XX века: Хрестоматия. Воронеж, 1999, с. 449 133 daşıması 198 və s. kimi xüsusiyyətləri, inzibati prosessual müna- sibətlərin isə dövlət idarəetməsi sferasında yaranması 199 , hüquqi əhəmiyyətli prosessual hərəkətləri və hüquqi hadisələri əhatə edən hüquqi tərkibə malik olması 200 və s. kimi xüsusiyyətləri onun inzibati hüquqdan irəli gələn xüsusiyyətləri olsa da, in- zibati hüquqi mübahisəni yalnız inzibati münasibətlərlə məh- dudlaşdırmaq olmaz. Qeyd edək ki, inzibati mübahisənin maddi və prosessual əlamətləri arasında dəqiq sədd yoxdur. İnzibati hüquq münasi- bətlərinin narazı tərəfi öz narazılığını formal hərəkətlərlə ifadə etdikdə artıq maddi münasibətlərdən prosessual münasibətlərə keçid baş verir və bu zaman münasibətlərin xüsusi növü kimi “mübahisəli hüquq münasibətləri” meydana çıxır. İnzibati aktdan, inzibati orqanın hərəkət və ya hərəkət- sizliyindən şikayət hüququ maddi hüquq normasında təsbit olunur, özünün sonrakı inkişafını isə inzibati prosesdə tapır. Maddi və prosessual inzibati hüquq arasında birləşdirici həlqə rolunda çıxış edən inzibati hüquqi mübahisənin ikili təbiətinin ilkin şərti məhz bu məqamdan irəli gəlir. Yuxarıda qeyd olunanları ümumiləşdirərək inzibati müba- hisəni aşağıdakı əlamətlərlə xarakterizə etmək olar: 1. İnzibati mübahisələrin predmetini həm subyektiv ümumi hüquqlar, vəzifələr və azadlıqlar, həm də qanunla qorunan mənafelər təşkil edir; 198 Rzayev Ə.H. Dövlət nəzarəti: nəzəriyyə və praktika. Bakı: Elm, 2008, s. 133 199 Сорокин В.Д. Административно-процессуальное право. М.: Юрид. лит., 1972, с. 95 200 Панова И.В. Актуальные проблемы административного процесса в РФ. Ав- тореф. дисс. … докт. юр. наук. Екатеринбург, 2000, с. 16 134 2. İnzibati mübahisənin əsasında həm fərdi, həm də ictimai maraqlar dura bilər; 3. İnzibati mübahisə qeyri - bərabər tərəflər arasında ya- ransa da, sonradan hüquqi bərabərlik müstəvisində baxılıb həll olunur; 4. İnzibati mübahisənin növü, hansı münasibətlərdən mey- dana çıxması onun predmetinin müəyyənləşdirilməsi üçün əsas- dır; 5. Bəzi hallarda hüquqtətbiqedici və prosessual münasi- bətlər inzibati mübahisənin vasitəsilə ifadə edilir; 6. İnzibati mübahisə maddi və prosessual hüquq münasi- bətləri arasında əlaqələndirici həlqə kimi çıxış edir; 7. İnzibati mübahisələr iddia ərizəsində ifadə olunur və məhkəmədə inzibati prosessual qaydalara əsasən baxılıb həll olunur; 8. İnzibati mübahisələrə baxılarkən spesifik prosessual müdafiə vasitələrindən istifadə olunur; 9. İnzibati mübahisələr ikili (maddi-hüquqi və prosessual) xarakter kəsb edir; 10. Inzibati orqanlar ilə mübahisə etmək imkanı hüquqi dövlətin vətəndaşlarının hüquqlarının, azadlıqlarının və qanuni maraqlarının təmin olunmasının etibarlı zəmanəti kimi çıxış edir; 11. İnzibati hüquqi mübahisənin əsasını öz hüquqi qüv- vəsinə görə mübahisəli vəziyyətin müxtəlif şəraitlərini ifadə edən faktiki hallar və məhkəməyə iddia ilə müraciət olunması təşkil edir; 12. İnzibati mübahisənin əsasını təşkil edən aktı qəbul edən qurum inzibati orqan olmalıdır; 135 13. İnzibati orqanın vətəndaşla, hüquqi və fiziki şəxslə girdiyi münasibət inzibati və ya (publik) ümumi hüquq müna- sibəti olmalıdır; 14. Bu münasibət konkret hadisə ilə bağlı olmalı, konkret fiziki və hüquqi şəxsə ünvanlanmalıdır; 15. İnzibati mübahisənin subyekti kimi vətəndaşla inzibati orqanların hüquqi cəhətdən bərabərliyi nəzəri və normativ-hü- quqi əsaslara malikdir; 16. Bu münasibətdən mübahisəli hüquqi nəticə yaranma- lıdır və s. İnzibati mübahisələrin yaranma səbəbi inzibati aktlar və hərəkətlərdir (hərəkətsizlikdir). Qeyd edək ki, həm inzibati, həm də inzibati prosessual hüququn vacib anlayışlarından biri olan inzibati akta dair elmdə müxtəlif fikirlər formalaşmışdır. Elmi ədəbiyyatlarda inzibati akt “idarəetmə aktı” və ya “idarəetmənin hüquqi aktı” kimi müxtəlif cür adlandırılır. Azərbaycan alimi A.O.Abdullayev inzibati aktı qüvvədə olan qanunvericiliyə əsasən, icra hakimiyyətinin səlahiyyətli sub- yektləri tərəfindən öz səlahiyyətləri çərçivəsində qəbul edilən və icrası təmin olunan akt kimi qiymətləndirir 201 . S.Ə. Kərimov və G.M. Vəliyeva göstərirlər ki, inzibati akt ancaq birtərəfli qay- dada verilən nizamasalma normasıdır 202 . Türk alimləri A.Ş.Gözübüyük və T.O.Turgut yazırlar ki, inzibati hüquqda ən geniş yayılmış akt forması olan inzibati aktlar birtərəfli iradəni ifadə edir və hüquqi nəticə yaratmağa yönəlir 203 . Başqa türk alimləri də oxşar mövqedən çıxış edirlər. 201 Abdullayev A.O. İnzibati hüquq. Dərs vəsaiti. Bakı: Qanun, 2005, s. 214 202 Kərimov S.Ə., Vəliyeva G.M. «İnzibati icraat haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanunu. Kommentariya. Bakı: Hüquq ədəbiyyatı, 2006, s. 53 203 Gözübüyük A.Ş., Turgut T. İdare Hukuku. Cilt 1. Genel Esaslar. Güncelleştirilmiş 3. Bası. Ankara: Turhan Kitabevi, 2004, s. 404 Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|