Bazar seraitinde aqrar sektorun huquqi tenzimlenmesi meseleleri
Yüklə 7,85 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ümumi N əz əriyy
10 edən bu cərəyan aqrar sektorun və yeni yaranan sənaye müəssisələrinin sənayeləşmə tam başa çatanadək dövlət tərəfindən xüsusilə yüksək gömrük rüsumları vasitəsilə qorunmasını irəli sürmüşdür. lk dəfə olaraq Fridrix List aqrar sektorun bir sıra özünəməxsus xüsusiyyətlərindən çıxış edərək onun xüsusi himayəyə ehtiyacı olduğunu da qeyd etmişdir 7 . Klassik iqtisadi nəzəriyyəni tənqid çərçivəsində meydana gələn nəzəriyyələrdən biri, elmi əsasını Karl Marksın qoyduğu sosialist iqtisadi düşüncə məktəbi isə aqrar sektorun iqtisadi inkişafdakı rolunu qeyd etməklə yanaşı bütün sahələrdə olduğu kimi bu sektorda da dövlət və kollektiv mülkiyyətə əsaslanan təsərrüfatçılıq formalarının qurulması və istehsal qərarlarının dövlət tərəfindən mərkəzi qaydada həyata keçirilən planlaşdırma mexanizmi əsasında verilməsini nəzərdə tuturdu. Klassik iqtisadi məktəbin davamı kimi, bir növ sənaye kapitalizminin ideoloji gücünün tamamlanaraq XX əsrə gətirilib çıxarılmasında böyük rol oynayan Neo-klassik iqtisadi məktəb tələb və təklif, rəqabət, inhisarlar, iqtisadi tarazlıq, istehlakçı psixologiyası, məhsulların faydalılığı kimi əsasən mikroiqtisadi məsələlər üzərində iqtisadi-riyazi təhlillər apararaq azad bazar iqtisadiyyatının elmi şə kildə ə saslandırlmasında böyük rol oynamışdır. Azad bazar mexanizmini müdafiə edən neoklassiklər itisadiyyatda dövlətin rolunu bir növ “gözətçi” kimi görürdülər. Lakin bu məktəbin son üzvlərindən biri hesab olunan Artur Piqou azad bazarın ütünlüyünü qəbul etməklə yanaşı o dövrün dərin sosial-iqtisadi böhranlarından çıxış edərək qeyd etmişdir ki, şəxsi mənafe heç də həmişə sosial mənafe ilə uzlaşmır, istənilən fəaliyyətin marjinal xüsusi faydası heç də həmişə marijnal sosial faydaya bərabər olmur, buna görə dövlət araya girərək müxtəlif iqtisadi siyasət rıçaqlarından istifadə etməklə bu kənarlaşmanı minimuma endirməlidir. 8 Piqou bu fikirləri ilə sonradan böyük bir nəzəriyyə yaratmış Keynesə çox təsir göstərmişdir. 7 Fridrix List (1789-1846) 1841-ci ildə yazdığı “ qtisadi siyasətin milli sistemi” adlı əsərində göstərir ki, aşağıdakı xüsusiyyətlərinə görə yalnız aqrar sektora bağlı iqtisadiyyat öz potensialından tam istifadə edə bilməz və dövlətin bu sahədə iqtisadiyata müdaxiləsi zəruridir: 1) Aqrar sektorda istehsal böyük miqyasda təbii və iqlim şərtlərindən asılıdır; 2) Təbii mühüt və istehsal ərazilərinin geniş olması burada yüksək texnika və texnologiyanın tətbiqinə az əlverişlidir; 3) stehsal faktorlarının məhsuldarlığı aşağı və istehsal müddəti uzundur; 4) Faiz dərəcələri yüksəkdir; 5) Məhsulların saxlanması çətindir; 6) Məhsulların daşınması həm çətin, həm də bahalıdır, çünki çox asanlıqla xarab ola bilirlər; 7) stifadə olunan resursların dəyərinin tam şəkildə müəyyən oluna bilməməsi istehsal xərclərini də dəqiq müəyyən etməyə imkan vermir; 8) Kənd təsərrüfatı məhsullarının bazar qiymətlərində dalğalanma yüksəkdir; (bax: Doç. Dr Arif Ersoy, “ ktisadi teoriler ve düşüncelerin gelişme tarihi”, II Baskı, zmir, 1990, səhfə: 204 - 5); 8 Arthur Cecil Pigou (1877-1959) bu fikirlərini 1920-ci ildə yazdığı məşhur “Rifah qtisadiyyatı” (The Economics of Welfare) əsərində kənd təsərrüfatından verdiyi bir nümunə ilə ifadə etmişdir. Həmin misalda göstərir ki, torpağı icarəyə 11 1936-ci ildə qısa olaraq “Ümumi Nəzəriyyə” adı ilə məşhur olan kitabını yazmaqla Con Meynard Keynes özünə qədər hakim olan nəzəriyyələrə alternativ böyük bir nəzəriyyə yaratmışdır. Həmin dövrdə kapitalist dünyasını düşdüyü böhrandan neo- klassiklərin göstərdiyi kimi əvvəl-axır bazar mexanizminin özünün çıxaracağı fikrini qəbul etməyərək, dövlətin aktiv siyasət yeridərək iqtisadiyyatın tələb cəbhəsini stimullaşdırmalı olduğunu irəli sürmüşdür. Öz fikirləri ilə bir növ iqtisadiyyata dövlət müdaxiləsinin elmi əsaslarını hazırlayan Keynes hal-hazırda aqar sektor da daxil olmaqla iqtisadiyyatın bütün sahələrinin inkişaf etdirilməsində mühüm rol oynayan pul- kredit və büdcə-maliyyə siyasətinin dövlət idarəetməsində geniş şəkildə istifadə edilməsini təmin etmişdir. II Dünya müharibəsindən sonra inkişaf strategiyalarının hazırlanması çərçivəsində formalaşan inkişaf iqtisadiyyatının qarşısında duran əsas məsələlərdən biri də ölkələrin inkişaf strategiyalarında “lokomotiv sektor”un (engine sector) seçilməsi problemi olmuşdur. Bu elə bir sektor olmalı idi ki, inkişaf edərək bütövlükdə iqtisadiyyatı öz arxasınca apara bilsin. Əksər iqtisadçıların bunun sənaye sektoru olduğunu müdafiə etməsi və iqtisadi siyasətdə də sənayeləşməyə üstünlük verilməsi, sənayeli ölkələri ə sasən xammalla təmin edən koloniyaların müstəqillik əldə edərək kolonializmdən qalan aqrar təsərrüfata nifrət ruhunda inkişafa qədəm qoyma çəhdləri, yeni xidmətlər sektorunun sürətlə inkişaf etməsi, aqrar sektorun EÖ-də elmi-texniki tərəqqinin xeyli dərəcədə təsirinə düşərək məşğulluqdakı payının kəskin azalması kimi amillər onun dünya təsərrüfatında rolunu xeyli zəiflətmiş, lakin strateji əhəmiyyəti nəzərə alınaraq dövlətlərin xüsusi himayəsi altında dünya iqtisadiyyatından, onun tənzimləmə tədbirlərindən kənarda inkişaf etmişdir. Bu qapalı inkişaf demək olar ki, ÜTT-nin Uruqvay Raundu çərçivəsində 1995-ci ildə qəbul olunan Kənd Təsərrüfatı çoxtərəfli sazişinin (Agreement on Agriculture) qəbul olunduğu dövrə qədər davam etmiş, məhz götürərək əkən əkinci torpaq sahibinə qalar deyə ona yüksək kapital qoymayacaqdır, bu isə milli gəlirin artımı baxımından uzunmüddətdə mənfi nəticələr yaradacaqdır (Doç. Dr Arif Ersoy, “ ktisadi teoriler ve düşüncelerin gelişme tarihi”, II Baskı, zmir, 1990, səhfə: 260). Ümumiyyətlə ümumiqtisadi rifahın artırılmasını irəli sürən Piqou bunu 3 kriteriya ilə ölçürdü: 1) Milli gəlir səviyyəsi; 2) Milli gəlirin fərdlər arasında bölüşdürülməsi səviyyəsi; 3) qtisadi stabillik səviyyəsi (Henry W. Spiegel , “The Growth of Economic Thought”, Duke University Press, Durhan, North Carolina, 1971, səhfə: 572); Yüklə 7,85 Kb. Dostları ilə paylaş:
|