Bəhruz Kəngərli nadir istedada malik bir insandır. O, Azərbaycan xalqının
Yüklə 37,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- B.Kəngərli. “Apollonun büstü”. 1913.
77
R sml r
B.Kəngərli. “Apollonun büstü”. 1913. 78 R sml r əhatə edir. Bu da ilk növbədə Bəhruz bəyin rəsmetməyə ciddi münasibətini əks etdirir. Əgər bu yerdə sulu boya texnikasının onun yaradıcılığında önəmli yer tutduğunu və bu texnikada ərsəyə gətirilən əsərlərin arzulanan estetikasının əldə olunmasında inamlı xətlərin vacibliyini nəzərə alsaq, onda azərbaycanlı rəssamın Tilis məkanında bu sahəyə xüsusi diqqət yetirməsinin səbəbini başa düşmək olar. Yaxşı haldır ki, gənc rəssamın müxtəlif kurslarda oxuduğu zaman çəkdiyi tədris rəsmləri bizim günə gəlib çatıb. Bu yerdə bu işlərin dəyərini azaltmaqdan uzaq olmaqla demək istəyirik ki, onlar nə qədər məşhur rəssamın gözlərinin işığı, əllərinin hərarəti ilə ərsəyə gətirilsələr də, cəlbedicilik baxımından mənzərə, natürmort və müasirlərinin portretləri ilə müqayisədə alıcılar üçün cəlbedici olmamış, elə məhz bu səbəbdən də uzun müddət ailəsində qalmış, sonda isə həmin işlər muzey üçün alınmışdır... Onların bədii-texniki tutumunu şərh etməli olsaq, onda ilk növbədə tədris rəsmlərinin iri ölçülü olduğunu vurğulamalıyıq. Bu işlərin rəssamın yaradıcılığında ən böyük formatlı olmaları birmənalıdır. Hamısı da eyni texnikada – kömürlə çəkilmişdir. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi onlarda həm canlı naturaçılar, həm də məşhur antik heykəllərin gips surətləri təsvir olunmuşlar. Bununla belə, qeyd etməliyik ki, onun belə iriölçülü portretlərinin bizim dövrə gəlib çatanı onun tədrislə əlaqəsi olmayan “Avtoportret”idir (1911). Kömürlə çəkilmiş bu portretin (41x31 sm) yaradılmasında gənc rəssam güzgüdən yox, hazır fotoportretdən istifadə etmişdir. O, bunu portretin arxasında əsəri 1918-ci ildə dostu N.Sultanova hədiyyə edərkən xüsusu vurğulamışdır. Ancaq portretin daşıdığı bədii tutuma, cizgi oynaqlığına və tonallığın əldə olunmasına rəğmən demək olar ki, Bəhruz bəy onu ustalıqla foto anlamından çıxarmağa nail olmuşdur. Odur ki, Tilisdə oxumağının ikinci ilində gənc rəssamın ərsəyə gətirdiyi bu portreti onun ilk yaradıcı uğuru saymaq olar. Bu əsər həm də onun arxasında Bəhruz bəyin doğum tarixini öz əli ilə (1 may 1892-ci il) yazması baxımından da maraq doğurur... Rəssamın tədrislə bağlı portret işləri əsasən 1913-1915-ci illəri əhatə edir. Bunun səbəbini müxtəlif cür izah etmək mümkündür. Adətən rəssamlıq məktəblərinin başlanğıc kurslarında tələbələrə natürmortlarla yanaşı, gips modellərin çəkilməsi tapşırılır. Bu mənada demək olar ki, bu işlər bəlkə də 1910- cu ildən Tilis rəssamlıq məktəbində oxumağa başlayan Bəhruz bəyin yuxarı kurslarda çəkdiyi portretlərdir. Amma bizim dövrə onun ilk kurslarda çəkdiyi tədris rəsmlərinin gəlib çatmaması da istisna deyil. Rəssamın yuxarı kurslarda da rəsmetmə sahəsində bilik və bacarığını təkmilləşdirmək məqsədilə gips portretlər çəkməkdə davam etməsi də təəccüblü görünməməlidir. Bu yerdə deyək ki, Bəhruz bəyin Tilisdə çəkdiyi istisna olunmayan natürmortlarının bizim dövrə gəlib çatmaması da maraqlı məsələdir. Onun qaralama və eskizlər toplanmış albomunda cəmisi bir qısamüddətli qaralamanın olması da dediklərimizi təsdiqləyir. Onun yaradıcılığında yer almış bir-neçə əşya təsviri də yalnız 1921- ci ilə aiddir... Rəssamın tələbəlik illərini əhatə edən portretlərini onun yaradıcılığının çox uğurlu mərhələlərindən biri saymaq olar. Doğrudan da onun cəmisi bir-neçə il ərzində yaratdığı “Apollonun başı” (1913), “Baş əzələləri” 79
R sml r
(1913), “Gipsdən hazırlanmış baş” (1913), “Antik heykəl” (1913), “Laokoon” (1914), “Antik iqur” (1910-cu illər), “Antik heykəl” (1914), “Apollonun büstü” (1915) və s. portretlərini Azərbaycan təsviri sənətinə şan- şöhrət gətirə biləcək qraika nümunələri hesab etmək olar. Gips modellərə xas forma-biçimi, onların axıcı keçidlərini yüksək ustalıqla gerçəkləşdirməyi bacaran gənc rəssam sözün əsl mənasında qraik incilər yaratmağa nail olmuşdur. Qənaətimizcə, oların kütləvi şəkildə çap olunub respublikamızın ali və orta təhsil ocaqlarında tədris vəsaiti kimi istifadə olunması çox məntiqli olardı. Bu mənada Bəhruz bəy Kəngərli həm də milli rəssamlığımızda özünəməxsus bir rəsmetmə məktəbinin əsasını qoymuşdur, desək, yanılmarıq. Rəssam tələbəlik illərində özünün tədricən əldə etdiyi güclü rəsmetmə bacarığını həmin dövrdə işlədiyi canlı portretlərdə də nümayiş etdirmişdir. Bu mənada Bəhruz bəyin kömürlə işlədiyi “Yaşlı qadın” (1913-1914), “Papaqlı kişinin portreti” (1913), “Kişi portreti” (1915), “Qadın portreti” (1914), “Kişi portreti” (1913) və s. əsərlərin adını çəkmək olar. Bəhruz bəy Naxçıvana qayı- dandan sonra da zaman-zaman kömür texnikasına müraciət etmiş, bir-birindən maraqlı portretlər yaratmışdır. Onlar rəssamın müasirləri olan insanların obrazlarıdır. Bunlar “Şirin xanımın portreti” (1915-1920), “Nazlı xanım Tahirova (Nəcəfova)” (1916), “Əsəd ağa Kəngərli” (1916), “Rus dili müəllimi Mirzə Məhəmməd Zamanbəyovun portreti” (1917), “Mirzə Heydər Nəsirbəyov” (1918) və “Qadın portreti” (1921) əsərləridir. Onlar haqqında ətralı məlumatı kitabın “Portretlər” bölümündə oxuya bilərsiniz. Bəhruz bəyin rəsmetməyə bələdçiliyini onun müxtəlif xarakterli digər irili-xırdalı qraik əsərlərində də görmək mümkündür. Onun qələm və tuşla çəkilmiş belə əsərləri sırasında “Azərbaycanlı qadın” (1913), “Dükanda” (1913), “Qaçqınlar” (1920), “Yatmış qız” (1921), “Yatmış uşaq” (1921), “Oğlanın portreti” (1922), “Oğlan surəti” (1921), “Tərk edilmiş ev” (1921), “Oturmuş oğlan” (1922), “Qız surəti” (1922), “Başı yaylıqlı qız” (1922), “Uşaq surəti” (1922), “Gənc oğlanın portreti” (1921) və s. adını çəkmək olar. Yuxarıda adları vurğulanan qraika nümunələrinin özünəməxsus bədii-estetik məziyyəti vardır. Belə ki, onların hər birində gənc rəssamın gördüklərinin səciyyəvi xüsusiyyətlərini qraik vasitələrlə, yaddaqalan biçimdə bədiiləşdirmək istəyi duyulur. Bəzilərinin yaranmasına çox, bir çoxlarının ərsəyə gətirilməsinə isə az vaxt sərf edən Bəhruz bəy məhz bu uzun və yaxud qısa zaman kəsiyi çərçivəsində özünəməxsus rəsmetmə sənətkarlığını nümayiş etdirə bilmişdir. Odur ki, rəssamın bədii irsini təşkil edən digər rəngkarlıq və qraika nümunələri kimi duyulası əhəmiyyət kəsb edirlər... Bəhruz bəyin rəsmlərindən söz açarkən onun çəkdiyi karikaturalara münasibət bildirməyə də ehtiyac duyduq. Amma bu yerdə qeyd edək ki, o, çəkdiyi karikaturalarla heç də nəyəsə iddialı olmayıb. Əslində özünü rəssamlığa həsr etmiş gəncin yaradıcılığının ilkin mərhələsində onun maraq dairəsinin genişliyini, o cümlədən də karikaturaya meyl göstərməsini təbii saymaq olar. Buna digər məsələlər də səbəb ola bilərdi. Qənaətimizcə, Naxçıvandan Tilisə üz tutan gənc Bəhruz bəy Kəngərlinin uzun bir müddət ərzində Tilisdə oxuması və orada yaşaması, eləcə də jurnalın baş redaktoru Cəlil Məmmədquluzadə ilə
Yüklə 37,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|