BəXTİyar tuncay

Kləsə da barsam men içinə kölgaələrninq (kolgəsinə) ölümnünq (Kləsə ki barsam da esə içinə ölüm kolgəsininq), xorxmandır yamandan, zera sen, Biy, menim biləsen // Egər ki bardım esə da men içinə xaranqğuluxununq ölümnünq, xorxmağaymen yamandan, zera sen, Biy, menim biləsen (Məz. 22/23: 4).

Ölüm kölgəsinin dərəsində gəzsəm belə,

Şərdən qorxmaram, çünki Sən mənimləsən,

Sənin əsan, Sənin dəyənəyin mənə təsəlli verir.

Anda xorxqaylar xorau (xoraunu), xayda ki bolmağay (bolmasa) xorau, zera Biydir övlərinə artarlarnınq / cınsına tocrularnınq (Məz. 13/14: 5).

Onlar böyük dəhşətə düşəcək,

Lakin Allah salehlərin nəslinə yar olacaq.

xorx ~ II Bax: xırx-

xorx ~ III Bax: xor ~ I

xorxax Bax: xorxuçan

xorxmaxlıx Bax: xorxu

xorxu (-nunq, -ğa, -nu, -da, -dan, -nq, -nqnunq, -nqa, -nqnu, -nqdan, -su, -sı, -suna, -sun, -sunda, -sundan, -sından, -nquz, -nquzdan, -lar, -larnı, -lardan, -ları, -larına, -larından) ism. – qorxu: İsyit, Tenqri, xoltxama (alğışıma) menim (alğışıma, Tenqri, yalbarğanıma // yalbarmaxımda menim) sanqa, xorxusundan duşmannınq xutxar boyumnu (canımnı) menim (Məz. 63/64: 2).

Ey Allah, eşit səsimi, Sənə şikayət edirəm,

Həyatımı düşmən vahiməsindən qoru.

Pislərin fəndlərindən,

Şər iş görənlərin vəlvələsindən

Məni qoru.

Xorxusu Eyəmizninq surptur (ari) da xalır menqilik (Məz. 18/19: 10). Rəbb qorxusu safdır, əbədi yaşayır. Çıxartın oğlanların xırğın etkəy alarnı xılıç da içkərtin övlərindən alarnnq anda xalabaları (xalabalıxlari) xorxununq otuzyaşarlarnı goyslar bilə birgə da oğlanlar toxtalğan xartlar bilə birgə (Qan. 32: 25).

Gənc oğlanı və qızı,

Südəmər körpəni, ağsaçlı insanı

Bayırdan qılınc, daxildən dəhşət məhv edəcək.

Mendə toxtaldı (toxtadı // toxtatdı // toxtattı) öçəşmaxinq seninq, xorxunq seninq muşxullattı (muşxullattılar) meni // tezləngəninq seninq seskəndirdi meni (Məz. 87/88: 17).

Qəzəbin üzərimdən basır,

Verdiyin vahimələrdən məhv oluram.

xorxuçan (-dır) sif. – qorxaq, qorxacaq: Kim hər zaman xılıçnı çıxarıyır, ol xorauçandır (Albanların atalar sözlərindən). Kim ki hər zaman qılıncını çıxarır, o qorxacaqdır. Müq. et: xorxax, xorxuçı

xorxuçı (-sın, -larınq, -larınqnı, -larına) ism – qorxaq, qorxacaq: Xuvatlıdır Biy kensindən xorxqanlarınınq (xorxuçılarına) kendininq da bitiklərin kensininq (kendininq) övrətir alarğa (Məz. 24/25: 14).

Rəbb Ondan qorxanlara sirrini açar,

Onlara Öz əhdini öyrədər.

xorxuğına ism. – yüngül qorxu

xorxulu (-sen, -dur, -dır, -durlar, -dırlar, -ğa) sif. – qorxulu, zəhmli: Sen xorxulusen da kim bolur bolma (turma) alnınqa seninq? (Məz. 75/76: 8).

Sən zəhmlisən, Sən!

Qəzəblənəndə qarşında kim dura bilər?

Biy biyikləngən da xorxulu (Məz. 46/47: 3). Haqq-Taala Rəbb necə də zəhmlidir,

xorxusuz // xorxusız sif. – qorxusuz: Evet xaçan kelsə Dimoteos, baxınqız ki, ne türlü xorxusuz bolğay (1 Коr. 16: 10). Timotey nə vaxt yanınıza gəlsə, aranızda olanda onun heç bir şeydən qorxmamasına diqqət yetirin.

xorxut ~ (-ma, -ma, -tum, -tunq, -tu, -madı, -ur, -man, -mas, -ıyırmen, -ıyırsen, -ıyır, -ıyırlar, -acax, -qaysen, -qay, -qan, -qanmen, -qannq, -mağan, -up) fel. – qorxutmaq:

xormax Bax: körməx

Xorosan Bax: Xorasan

xoroz (-nunq, -larda) // xoruz // xorsuğ ism. (< azərb.< frs.) – xoruz: Turup üçünçi xorozlarda... Üçüncü xoruz banında qalxıb...

xorsuğ Bax: xoroz

xort Bax: xart

xorul ~ (-uptur, -ğan, -ğanda, -ğanına) fel. – gərilmək: Xorulğanda yayı anınq xovuşlanğay (xuvuşlanğan // xorulğanına) yayınınq anınq küçsüzlənsin, neçik balağuz ki, erir (Məz. 57/58: 8).

Qoy onlar su kimi axıb yox olsun,

Kaman üstündəki oxlarının ucları gərilsin..

xorut Bax: xurut

xorut ~ Bax: xurut ~

xoruz Bax: xoroz

xoş sif. (< azərb.< frs.) – xoş: Ayttı bir kimesə alardan, kendilərininq markareləri: “Gredaçılar hər kez yalğan, yaman sözli, xoş xursaxlı” (Tit. 1: 12). Onlardan biri – öz peyğəmbərlərindən biri belə demişdir: «Kritlilər daima yalançı, azğın heyvan, tənbəl və qarınquludur (hərfi mənada: xoş qursaqdırlar)».

xoş ~ (ma, -mağa, -ıyıx, -tum, -tu, -tular, -up edi, -armen, -mandır, -maslar, -qay, -mağay, -qaylar edi, -sar, -sar edi, -up) fel. – qoşmaq: Arabasına atımnı xoşup. Arabasına atımı qoşub. Kləmiyin xulax xoyma, anı yaxşığa baş xoşma. Ona qulaq asmayın, yaxşısı, baş qoşmayın.

xoşla ~ fel. – xoşlamaqaosylan- (~пr; ~пyпr)

xoşlan ~ (-ır, -ıyır) fel. – xoşlanmaq: Yalbarıyıx da xolıyıx andan ki, uzunluxun kündüznünq eminlik bilə da barça könqül xoşluxununq açıxlıxı bilə etkəy keçirmə bizgə (barça xolay fikirdə fərəhlik bilə bergəy keçirmə bizgə). Yalvaraq və ondan xahiş edək ki, gün uzunu rahat və xoşhal olaq.

xoşul ~ (-manqız, -du, -mağaysiz, -ğan, -ğanlar, -maxtan, -maxınqız, -maxına, -maxın, -mamaxınqız) fel. – qoşulmaq: Koni ki, xolarmen seni da esli xoşulğan, sen də boluşuçi bol alarğa (Fil. 4: 3). Həqiqət budur ki, səndən şüurlu şəkildə onlara qoşulmağını və yardımçı olmağnı xahiş edirəm.

xotar ~ fel. – paylamaq, paylaşdırmaq, bölüşdürmək: Bir kümüş belbağ, xotarma çiçəklər, uçu bilə altunsuvlu. Üzərində ucları qızıl suyuna çəkilmiş bəzəkləri paylaşdırılmış şəkildə olan belbağ (kəmər).

Xotan x. ism. – albanlar arasında rastlanan şəxs adlarından biri

xotur (-larnınq, -lardan) ism. – qotur: Tek tüsyti tinçsiz Jopnunq üstüna da xoturlandı barça teni başından ayaxına dirə da tomğax bilə xaşır edi xoturlarnınq irinin da olturur edi sasımış irinlər üsnə kerməndən şıxarı (Əyy. 2: 7). Və Əyyub sağalmaz xəstəliyə tutuldu, bədənini başdan ayağa qotur basdı və o, irinli yaralarını qaşovla qaşıyır, irin topası üzərində oturur və şəhər knarında yaşayırdı.

xoturlan ~ (dı, -ıp) fel – qoturlaşmaq, qoturluğa tutulmaq

xoturlu (-larnı) sif. – qoturlu

xov ~ Bax: xuv ~

xovux ism. – qovuq

xovun // xuvun ism. – qovun, yemiş

xovur ~ (-urlar, -ıyırmen) // xuvur ~ (-ıyırsen, -ğan) fel. – qovurmaq

xovurmax ism. – qovurma: Et xovurmaxı. Ət qovurması.

xovurul ~ (-ıyırmen, -max, -maxпna, -up) // xuvurul ~ (-ma, -ğan, -up) fel. – qovrulmaq

xoy I (-nunq, -nu, -nı,-dan, -unqnunq, -unqnu, -u, -lar, -larnınq, -larğa, -larnı, -lardan, -larınqnınq, -larınqa, -larımıznınq, -larımıznı, -ları, -larınınq, -larına, -ların) ism. – qoyun: Da kiygəylər xoçları xoyunlarnınq, tüzlər (enqişlər // egişlər) köp etsərlər aşlıxlarnı // Da kiysinlər tişisin xoylarnınq, tüzlər köp etkəylər aşlıx (Məz. 64/65: 14).

Çəmənlərin sürülərlə dolur,

Dərələrini taxıl bürüyür.

Onlar cuşa gəlib tərənnüm söyləyir!

Yol berdi, neçik xoyunlarğa (xoylarğa), joğovurtuna kendininq (kensininq) da çıxardı alarnı, neçik xoylarnı anabadğa (Məz. 77/78: 52).

Öz xalqını isə qoyun kimi oradan çıxarmışdı,

Çöldən onları sürü kimi aparmışdı.

Xopsun alay, neçik sunmxta eçkilərni da ögüzlərni da neçik minq da semiz xoyunlarnı (xoylarnı). Qoy yaralanmış ürəyin keçi, öküz və min qoyun təqdim edilərcəsinə (sevincindən) sıçrasın.

xoy II ədat. – qoy. İcazə, razılıq, əmr, lazımlıq bildirir: Xoy xalsın. Qoy qalsın. Xoy tez tuysunlar. Qoy tez eşitsinlər. Bilməs misiz ki, friştələrni da yarğularbiz, xoy ki, dünyədəgilərni? (I Kor. 6: 3). Dünyanı mələklərin mühakimə edəcəyini bilmirsinizmi?

Xoy // Xoyın x. ism. – Qoyun. Qoç bürcü (21 mart-22 aprel). 12 bürcdən biri

xoy ~ (-ma, -mağa, -ıyım, -uyum, -ğun, -ğın, -sun, -ıyıx, -alıx, -unquz, -sunlar, -mağın, -manqız, -dum, -dım, -dunq, -du, -dı, -dux, -duq, -dunquz, -dular, -dılar, -madım, -madınq, -madı, -madınqız, -madılar, -dunq esə, -upmen, -uptur, -uptır, -upturlar, -uptırlar, -up edi, -up edilər, -armen, -ar, -arbiz, -arlar, -man, -massen, -mas, -mastır, -masbiz, -massiz, -maslar, -ar edinq, -ar edi, -ar edix, -mas edi, -mas edix, -ıy edi, -ıy edinqiz, -ıy edilər, -ıyırmen, -uyırmen, -uyur, -ıyır, -ıyırbiz, -ıyırlar, -mıyırmen, -mıyır, -uyır edix, -ğaymen, -ğaysen, -ğay, -ğaybiz, -ğaylar, -magaysen, -mağay, -mağaybiz, -mağaysiz, -mağaylar, -ğay edi, -ğay edir, -mağay edi, -sam, -sanq, -sa, -sanqız, -salar, -masa, -masax, -sa edi, -masa edi, -sarmen, -sarsen, -sar, -sarlar, -mısarsen, -mısar, -ğan, -ğandır, -ğannınq, dır, -ğanğa, -ğanına, -ğanın, -ğanından. –ğan bolğay, -ğan bolsa, -max, -maxqa, -maxta, -maxı, -maxında, -maxından, -up, -mıyın) fel. – qoymaq: Xoyğaysen alarnı, neçik yalının otnunq, zamanında yüzünqə seninq // Xoyğaysen alarnı, neçik yalınına otnunq, zamana yüzlərinqdən seninq (Məz. 20/21: 10). Sən onları sobaya qoyan tək yandıracaqsan. Oğlanlar ki toğarlar, öskəylər (turğaylar) da aytkaylar bunı (bunu) oğlanlarına kensilərininq (kendilərininq ki, xoyğaylar Tenqrigə umsaların kensilərininq (kendilərininq) da unutmağaylar iş(lər)in Tenqrininq (Məz. 77/78: 6-7).

Qoy gələcək nəsil də bilsin,

Gələcəkdə doğulacaq övladlar da

Balalarına bu təlimi verə bilsin.

Qoy ümidlərini Allaha bağlasınlar,

Allahın işlərini unutmasınlar,

Əmrlərini yerinə yetirsinlər.

xoyan (-lar, -larnınq, -larğa) ism. – dovşan (lepus): Tağlar biyiktir (biyik) marallarğa da xayalar işançı (işanç) xoyanlarğa (Məz. 103/104: 18).

Uca dağlar dağ keçilərinin oylağıdır,

Qayalar qayadovşanlarının sığınacağıdır.

Bax: tavşan

xoyaş Bax: xuyaş, günəş

xoyçı (-nı, -dan, -sı, -lar, -larğa, -larnı, -lardan, -larına) // xoyçu (-ğa, -lar, -larğa) ism. – çoban: Zadiq biynin xoyçısı. Zadiq bəyin çobanı.

xoydur ~ (-dum, -dunq, -upbiz, -up edi) fel. – qoydurmaq: Törə möhürün xoydurupbiz beklik üçün. Əminlik üçün məhkəmənin möhürünü qoydurduq.

xoyın Bax: xoy, xoyun II

Xoyın Bax: Xoy

xoynu Bax: xoy, xoyun

xoyrux Bax: xuyrux

xoyu I (-sun) sif. – qatı

xoyu II Bax: xuyu

xoyulux ism. – qatılıq: Neçik xalınlıxı (xoyuluxu) topraxnınq ki, (zera) yayılıptır dünyədə (üsnə yerninq), saçılğaylar (dağılğaylar) sövəkləri alarnınq yuvux tamuxqa (Məz. 140/141: 7).

Şumlanan yerdə şırımlara qatı torpaq töküldüyü kimi

Sümüklərimiz ölülər diyarının qapısına səpilib.

xoyun I // xoyn ism. – qoyun, ağuş: Men incitkəninə alarnınq xılxap kiyər edim, aşax etar edim oruç bilə canımnI menim da alğışım menim xoynuma menim xaytsınlar // Men xiynağanlarına alarnınq yas kiyər edim, aşaxlatır edim oruç bilə boyumnı menim, da alğışım menim xoynuma xaytsın (Məz. 34 /35: 13).

Vaxtı ilə onlar xəstələnərkən

Çul geyib, oruc tutub canıma zülm edirdim,

Başımı aşağı salıb dua edirdim.

İndi qoy o dualar ağuşuma qayıtsın mənim.

xoyun II (-nu, -lar, -larnınq, -larğa, -larnı, -lardan, -larım, -larımnınq, -laınq, -larınqnınq, -larınqa, -ları, -larınınq, -larına, -ların, -larından) // xoyın (-lar, ~larınqa) ism. – qoyun (ovis): Xoyunlarnı da tuvarnı (sığırnı da xoynı) da barça neməni da dağın artıx kiyiklərni (dağı da barça bolğanlarnı yerdə) (Məz. 8: 8).

Bütün sürü və naxırları (qoyun və inəkləri),

Çöldə yaşayan heyvanları...

Da kiygəylər xoçları xoyunlarnnq, tüzlər (enqişlər // egişlər) köp etsərlər aşlıxlarnı // Da kiysinlər tisyisin xoylarnınq, tüzlər köp etkəylər aşlıx (Məz. 64/65: 14).

Çəmənlərin sürülərlə (qoç və qoyunla) dolur,

Dərələrini taxıl bürüyür.

Onlar cuşa gəlib tərənnüm söyləyir!

xoyun III Bax: xoy II

xoyunğına (-lar) ism. - quzu

xoz (-nu, -lar) ism. – qoz (juglans regia): Bir cins xozdur, üstü körklü xabuxtur da icyinə nemə yox, boş, yemişsiz. Üstü gözəl, içi isə boş, yəni meyvəsiz bir qoz növüdür. Xoz ağaçı. Qoz ağacı. Xoz xabuxu. Qoz qabığı. Xozğa oxşaş. Qoza bənzər. Müq. et: çetlevük, unguz

xoza ism. – qoza

xozalax ism. – içində mirvarilərin saxlanılması üçün nəzərdə tutulmuş və fil sümüyündən düzəldilmiş qoza formalı xüsusi qab və ya qablama.

xozğa ~ fel. – hərəkətə gəlmək: Zera da hali da yurəkinqizgə sizinq (Xaçan ki sizinq də yürakinqizgə) törəsizlikni etiyirsiz yerdə, egirlikni xollarınqız sizninq xozğıyır (sizinq tüzər) (Məz. 57/58: 3).

Xeyr, qəlbinizdən fitnə-fəsad çıxır,

Bu dünyada əlinizdən zorakılıq gəlir.

xozğal ~ fel. – hərəkətlənmək, hərəkətə gətirilmək: Uyalsınlar da xozğalsınlar (Uyalğaylar da muşxullanğaylar) menqi menqilik da uyat bilə taspolğaylar (tas bolğaylar) (Məz. 82/83: 18).

Əbədilik utanaraq vəlvələyə düşsünlər,

Rüsvay olub yox olsunlar.

xozğavuçı ism. – üsyançı, üsyankar

xravu Bax: xıravu

xrx Bax: xırx

xrmzı Bax: xırmızı

xrsız Bax: xırsız

xrş Bax: xış

xsır Bax: xısır

xsxa Bax: xısxa

xsxaç Bax: xısxaç

xsxart ~ Bax: xısxart ~

xş Bax: xış

xşım Bax: xışım

xşl ~ Bax: xışıl ~

xucax Bax: xuçax

xuç (-nunq, -qa, -ta, -tadır, -uma, -un, -una, -unda, -lar, -larnınq, -larnı, -larında) // xuc (-qa) ism. – hücrə. Xəlvətə çəkilərək ibadət rdilmək üçün nəzərdə tutulmuş kiçik otaq: Xaçan ki yığılır edinqiz xuçta. Hücrədə toplaşdığınız vaxt.

xuç ~ (-mağa, -tu, -ıy edi, -ıyır, -qan, -qanınq, -up) fel. – qucmaq, qucaqlamaq

xuçax (-ıma, -ınqa, -ına, -ınadır, -ın, -ından) // xucax (-ınqa, -ına, -ında, -ından) ism. – qucaq: Xaysından ki toldurmastır ovuçun kendininq çaluçı da ne xuçaxın kendininq, xaysı ki oraxnı ya bürtüknü yığıştırır edi // Xaydan ki toldurmadı xuçaxın çaluçı da ne xulaçn kensininq ki, bürtüknü yiğar edilər (Məz. 128/129: 7).

O, biçinçinin ovcunu,

Dərz bağlayanın qucağını doldurmaz!

xuçaxla ~ Bax: xuç ~

xuda ism. – quad: Xudalar, kelinni küvürgənlər. Qudalar, gəlini yola salanlar.

xudalıx (-nı) ism. – qudalıq: Birgəmə xudalıx etti: xızımnı xardaşı oğluna. Qızımı qardaşı oğluna alıb bizimlə quda oldu.

xudratlı Bax: xudrətli

xudrət (-im, -imə, -in, -imiz) ism. (< azərb.< ər.) – qüdrət

xudrətli // xudratlı sif. – qüdrətli

xudrətsiz (-ni) sif. – qüdrətsiz, gücsüz

xudrətsizlix (-imə) ism. – qüdrətsizlik, gücsüzlük, imkansızlıq

xul I (-men, -dur, -dır, -siz, -nunq, -ğa, -nu, -nı, -dan, -um, -uma, -umnu, -unq, -unqmen, -unqnunq, -unqa, -ına, -unqnu, -unqnı, -unqda, -unqdan, -unquznı, -u, -udur, -udır, -ununq, -una, -un, -unu, -undan, -lar, -larbiz, -larnınq, -larğa, -larnı, -larım, -larımnınq, -larımnı, -larınq, -larınqnınq, -larınqa, -larınqnı, -larınqda, -larınqdan, -ları, -larıdır, -larıbiz, -larısiz, -larıdırlar, -larınınq, -larına, -ların, -larında, -larından, -larınqıznınq) ism. – qul, nökər, xidmətçi: Krisdosnunq xulu. Məslihin qulu. Övünə toğqan xul ya xulnunq oğlu övdə toğqan. Evdə doğulmuş qul və ya qulun evdə doğulmuş övladı. Törəninq xulu. Qanunun xidmətçisi. Alpan törəsininq xulu. Alban məhkəməsinin xidmətçisi.

xul II Bax: xol

xul III Bax: xulə

xulə ism. (< azərb.< ər.) – qüllə

xulaç ism. – qulac. 3 arşına bərabər (2, 134 metr) uzunluq ölçü vahidi: Yüz xulaç kenebir ipi. 100 qulac kəndir.

xulax (-qa, -nı, -ta, -ım, -ımnınq, -ıma, -ımnı, -ınq, -ınqa, -nqnı, -ı, -dır, -ınınq, -ına, -ın, -ından, -ımız, -ınqız, -ınqıznı, -lar, -larğa, -larnı, -larım, -larımnınq, -larıma, -larınq, -larınqnı, -larımız, -larımızda, -ları, -larınınq, -larına, -ların) ism. – 1. qulaq: Ekinçi avazdır, xaysı ki xulax bilə işitilir. Ikincisi səsdir ki, qulaqla eşidilir. Xulax etər edim Tenqrimə menim. Qulaq asardım Tanrıma. Keri ettilər meni da hali xaytıp dolaştılar çövrəmə, xulax xoydular aşaxlatmağa (aşaxlatma // aşaxlatıp) meni yergə // Keri ettilər meni da yana hali xaytıp çövrələdilər meni, sağışladılar aşaxlatma meni yergə // Saldılar meni da hali yənə çövramni aldilar, sağış ettilər aşaxlatma meni yergə (Məz. 16/17: 11).

İndi izimə düşüb məni mühasirəyə aldılar,

Güdürlər (qulaq qoyurdular) ki, məni yerə vursunlar.

Tenqrim menim, kündüz sarnadım sanqa da manqa işitmədinq, keçə də manqa xulax xoymadınq (Məz. 21/22: 3). Ey Tanrım, gündüz müraciət etdim qulaq vermədin, gecə də məni eşitmədin. Men suçlu dügülmen, evet Tionesios, xaysi ki xulaxların saxlıyır ayaxlarında. Mən suçlu deyiləm, nə edim ki, Dionisin qulaqları ayaqlarındadır (ayaqlarına düşülməsini sevir). Yazıxlımen xulaxlarım bilə. Qulağımla günah işltmişəm. 2. qulaqcıq, gözcük: Xulaxı aşıra inəninq. İynənin qulaqcığının (gözcüyünün) içi.

xulaxçı Bax: xuluxçı

xulaxlan ~ fel. – qulaq şəkləmək

xulaxlı sif. – qulaqlı, qulaqcıqlı: Üç xulaxlı xazan. Üç qulaqcıqlı qazan.

xulaxsız (-dır, -larğa) sif. qulaqsız, qulaqcıqsız, kar: Yoxsa (Yoxesə) men – neçik xulaxsız ki, işitməs (işitməs edim), neçik (da neçik) tilsiz, xaysı ki heç açmas ağzın kendininq (kensininq) (Məz.37/38: 14).

Mən bir kar kimi eşitmirəm,

Dilsiz-ağızsız bir lal kimiyəm.

Xulaxsız boldum da heç açmadım ağzımnı menim, zera sen ettinq (Məz. 38/39: 9).

Lal-kar olub, ağzımı açmadım,

Çünki Sən bunu etdin!

xulan ~ (-sarbiz, -maxtan, -maxına) // xullan ~ (-ma, -ıyırmen, -ıyır; -ğay, -maxtan) fel. – istifadə etmək: Keri et yüktən arxaların alarnınq da xolların alarnınq boş xullux etməxtən // Keri et yüktən arxasın anınq da xolun anınq bol da kürək xulanmaxtan (xullanmaxtan) (Məz. 80/81: 7).

Onun çiyinlərini bu yükdən qurtarıram,

Qoy əlləri bu ağır səbətdən azad olsun (ağır səbəti daşmaq üçün istifadə edilmkdən azad olsun).

xuldaş ism. - əməkdaş, həmkar, birgə çalışan: Ne türlü ki övrəndinqiz da Ebapre, sövüklü xuldaşımdan menim ki, inamlıdir sizinq üçün xuluxuna Yisusnunq (Коl. 1: 7). Bunu bizimlə birgə Məsihin qulu və sizin üçün çalışan Onun sadiq xidmətçisi sevimli Epafradan öyrəndiniz.Yoxsa ne ki mendən bolsa, körgüzgəy sizgə barçanı Dukiğos, sövüklü xardaş da inamlı aul da xuldaşım Biydə (Коl. 4: 7). Rəbdə sevimli qardaş, sadiq xidmətçi və əməkdaş olan Tixik mənim barəmdə hər şeyi sizə bildirəcək.

xulı-xutan Bax: xul-xutan

xul-xutan (-nnq, -nı, -ı, -ına) // xulı-xutan ism. – qul-qaravaş:

xul-xuluxçı Bax: xul-xutan

xullandır ~ fel. - qul etmək, kölə etmək: Yoxsa bulğaxlıx etkən yalğan xardaşlar üçün, xaysıları ki caht ettilər, kirip baxma azadlıximıznı bizim Yisus Krisdosta ki, bizni xullandırğaylar (Qal. 2: 4). Bu iş aramıza gizlicə soxulan yalançı qardaşlar üzündən oldu. Onlar Məsih İsada malik olduğumuz azadlığı əl altından öyrənib bizi kölə etmək üçün gizlicə aramıza girdilər.

xullux I (-nunq, -qa, -unqa, -u, -una, -un) ism. – xidmət vəzifə

xullux II Bax: xulux

xulluxçı (-lar) // xulluxçu ism. – qulluqçu

xultxa Bax: xoltxa

xulux (-nunq, -qa, -nu, -ta, -tadırlar, -tan, -tandır, -um, -umdan, -unq, -unqnunq, -unqnu, -unqda, -u, -ununq, -una, -un, -unu, -unda, -undan, -umuznu, -unquzğa, -lar, -larnı, -ları, -ların, -larında, -larından) ism. – qulluq, xidmət: Da barça kahanayabed bar hər sahat xuluxta, ol xurbannı sunar köp kez, xaysıları ki heç bolmaslar kötürmə yazıxlarnı (İbr.10: 11). Hər bir kahin hər gün xidmətini icra edərək əsla günahları aradan qaldıra bilməyən eyni qurbanları dəfələrlə təqdim edir.

xuluxçı (-dırlar, -nınq, -nı, -ınq, -sı, -sısen, -sıdır, -sın, -lar, -larnınq, -larnı, -lardan, -ları, -larıdırlar, -larına, -ların) // xuluxçu (-nunq) ism. – qulluqçu, nökər: Kim etti friştəsin kendininq can da xulların kendininq ottan küydürüçi (da xullarından küydürüçi // Ki etti friştələrni kensinə canlar da xuluxçıların kensininq ottan küydürüçi (Məz. 103/104: 4).

Küləyi Özünə elçi edən,

Yanar odu Özünə xidmətçi edən Sənsən!

Bu türlü sağışlasınlar bizni adamlar neçik xuluxçıların Krisdosnunq da minqlərbaşı sağışlarına Tenqrininq (1 Коr. 4: 1). Beləcə insanlar bizi Məsihin xidmətçiləri və Allahın sirli niyyətini yerinə yetirən idarəçiləri saysın. Bilməsmisiz, kimlər ki dacarda işlərlər, anda ol dacardan yerlər? Da kimlər ki xaysı xorannınq xuluxçılarıdırlar, anda ol xorandan menqarırlar? (1 Коr. 9: 13). Məgər bilmirsiniz ki, məbəddə iş görənlər məbədə gətirilən təqdimlərdən qidalanır və qurbangahın xidmətçiləri qurbangahdan öz paylarını götürürlər.

xuluxçılıx ism. – qulluqçuluq

xum (-nu, -dan, -u, -undan) ism. – qum:

xumaş (-nınq, -qa, -nı, -tan, -ım, -ı, -ın, -ımız, -lar, -ları, -ların) ism. (< azərb.< ər.) – qumaş, ipək parça növü

xumaş – yezdi ism. – bahalı parçalar anlamında işlədilən ifadə

xumbara ism. – qumbara. Pul və bahalı əşyaların saxlanılması üçün kiçik sandıq.

xumlax ism. – küknar ağacının qozası (?)

xumrı // xumri // humrı // humri ism. – qumru quşu (streptopiliya turtur)

xunduz // xınduz // xonduz ism. – qunduz (castor fiber): Üç xunduz dört axçalıx. Dörd axçalıq üç ədəd qunduz (dərisi).

xur ~ (-up edilər, -ıyırmen, -up) fel. – qurmaq, yaratmaq, təşkil etmək: Toy xurup edilər. Toy təşkil etmişdilər.

xurbaxa – ism. – qurbağa (bufo)

aurban (-dır, -nınq, -ğa, -nı, -dan, -ınq, -ınqnınq, -ınqnı, -ı, -ına, -ın, -ımız, -ımıznı, -ımızdan, -ınqıznı, -ınqızda, -lar, -larnnq, -larğa, -larnı, -larınq, -larınqdan, -larımız, -ları, -larınınq, -larına, -ların, -larından) ism. (< azərb.< ər.) – qurban: Xurban bernə. Qurban vermək. Xurban etüçi ya başxışlavuçı. Qurban edən və ya bağışlayan. Yazıx üçün xurban sundu. Günahları üçün qurban təqdim etdi.

Xurban x. ism. – müsəlmanların Qurban Bayramı: Türklərninq Xurban bayramları bolur mihirlağəm ayına. Türklərin Qurban Bayram mühərrəm ayında olur.