Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı
510
Qoy onun önünde
diz çöksün zaman.
Şair görürdü ki, xalqı yuxuya verenler “öz doğma dilinde
danışmağı ar bilen fasonlu edabazlardı”, eleleri ile ne o çağlarda, ne de
indi barışıb:
Qelbinizi oxşamır
qoşmalar, telli sazlar.
Bunlar qoy menim olsun,
Ancaq veten çöreyi,
Bir de ana üreyi.
Sizlere qenim olsun. (1954)
Dil meselesinde heç kese güzeşte getmir. Çüki dil insan
“üreyinin açarıdır”. O açarı başqasına verenden ne gözlemek olar?
Diline xor baxan torpağına kor baxar. Ana südünü emende eşitdiyi
laylanı qulaqlarında sırğa etmeyenler üçün müqeddes şey yoxdur. Şair
yeri gelende heç ustad Şehriyarı da bağışlamır, acısa da günahını
üzüne deyir:
Meni bağışlasın
Şehriyarım da,
Otuz il özgeye “berader” dedi.
Öz doğma yurdunda, öz
Diyarında
Doğma anasına o “mader” dedi.
Ele ki, yumruğu yere direndi,
Derhal yada düşdü
doğmaca kendi.
Şehriyar gec de olsa ana qucağına - Heyder Babaya sığındı,
rahatlığını tapdı. “Ermeniye dayı” deyib servet ele keçirenlerin ise
yeni qurulan milli dövletde elacsızlıqdan Azerbaycanca danışanda
dilleri topuq çalır. Şair sözü qılınca dönderir:
Dilimi dansaydım
men de senin tek
Sen kime ders deyib
pul qazanardın?
Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: Gönül Sultanları Buluşması
511
Heyatın tezadlarını bedii dille ifade edende Bextiyar
senetinin özünemexsusluğu daha qabarıq nezere çarpır.
Siyasetin aynasında
Eyriler düz görünse de
Aynanın ki, üzü birdir!
Şairin narahatlığına sebeb olan ümde meselelerden biri
de Vetenin ikiye bölünmesidir. Azerbaycan adlı yurdun bu ağır
derdine çoxları eser hesr edib. Lakin Bextiyar Vahabzade
qeder kökünden baltalayan olmayıb. Belke de sovet mekanında
yaşadığımız çağlarda onun en böyük arzusu Araz üstünde
çoxlu “el keçen körpülerin salınması” idi. Hele 1962-ci ilde
yazırdı ki:
Arazın
Bu tayı Vetenim,
O tayı Vetenim.
Veteni görmeye amanım
yox menim...
Ve qibtde edirdi ki, Füzuli hesretle qürbetden Vetene baxırdı, o
ise “Vetenden - Vetene baxır”.
Elinde silah eqidesi yolunda vuruşmalarda ölmeye bele hazır
olan şair ömrünün boranda, qarda ötüşmesiyle de razıdır, teki
xalqının “sirdaşı olmasın ne feryad, ne ah...”
Sonra “şehidler yarası” bunun üstüne geldi.
Kime deyim derdimi?
Qesbkar namerdemi?
Yetmiş ilin derd-qemi
Gözden axdı o gece.
O dövrde Sovetler İttifaqında dövletin yüksek mükafatlarını
almış şairin dilinden ittihamname eşidende partiya
“funksioner”leri belke de bir şeye heyfslenirdiler. “Gülüstan”
deyen dilini o vaxt kesseydiler, bu gün cınqırını çıxardan
tapılmazdı”. Eşitdiyime göre, şair o çağlarda imperiya
nökerelerinin teltiflerini “itin ağzına atılan sümüye”
benzedirdi.
Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı
512
Bextiyar Vahabzade bir sözü kombinasiyalara uğradaraq ele poetik
strukturlar, modeller yaradır ki, orada eyni hal müxtelif funksiyalarda
çıxış edir:
Eyri eyriliyi yeridir daşa,
Keçib eyrilikle
hamıdan başa.
İki misrada “eyri” sözü üç defe işlenir. Lakin heresi bir yükün
daşıyıcısıdır: birinci “eyri” icraçıdır - “eyrilikleri daşa yeritmek”den
başqa elinden heç ne gelmir, ikinci vasitedir - eyriliyi ile daşlara da
te’sir gösterir, üçüncü ise mütleq-hakimdir - eyri işlerle keçib oturub
hamıdan başda. Yalnız Bextiyar qüdretiyle eyni söz kiçik poetik
füqurun (hemin şe’rde iki misranın) içerisinde ferqli me’na
tutumlarına malik ola bilir. Klassik felsefi şe’rde forma, struktur ikinci
derecelidir. Üstünlük mezmunun elinde cemlenir. Onun eserlerinde ise
her ikisinin vehdeti esas götürülür:
Rehber cahildirse,
millet de qafil,
Demek, bu memleket
üz üste batmış.
Millet de, rehber de
oyanan deyil,
Oyada bilermi
yatmışı yatmış?
1990-cı ilde xalqının başına açılan müsibetlerin sebebkarına üzünü
tutub dediyi bu misralarda nifretinin heddi-hüdudu yoxdur. Lakin
hemin nifretin mayasında da insanları qeflet yuxusundan oyatmaq
durur.
Bir il sonra ise Qerbi Azerbaycan ellerini, Qarabağı köklü
insanlarından tecrid etmekden ötrü “siyaset oyunları”nda uduzanlara
deyirdi ki:
Köksümüzde sine dağı,
Biz yaşadıq qul sayağı.
Gelen satdı bu torpağı
Dedesini malı kimi.
Xalqın üreyi geniş olduğu qeder sadelövhdür, bağışlayandır. Belke de