Bextiyar Vahabzade Türk Dünyasının İstiqlal Şairidir

Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: Gönül Sultanları Buluşması 

 

519 

 

Dağlar delen bir ah qopdu 

 

Menim derdsiz üreyimden... 

 

Bu,  “derdsiz  şair  üreyi”nin  yadlara  ilk  etirazı  idi.  Diqqet 

yetirin, eslinde derdsiz ürekden daşlar delen ah qopa bilmez. Bir neçe 

il sonra göreceyik ki, Bextiyar Vahabzade ve soydaşları dünyanın en 

derdli ve mızlum insanlarıdırlar, yadlar terefinden vetenlerinin parça-

parça  edilmesini  şeref  işi  sayaraq  bayram  edirler,  övladlarının  ana 

dilini yadırğamaları üçün deriden-qabırğadan çıxırlar. 

O,  milletinin  qesden  tenbelliye  alışdırıldığını  da  derk  edirdi. 

İnsanlar  tepe  aşağı  sürüşüb  lezet  almaq  üçün  xizeyi  yuxarı 

qaldırmalıdırlar.  Bezileri  isteyir  ki,  hansı  qüvvese  bu  işin  yerine 

yetirilmesinde onlara yardımçı olsun: 

 

Meyveni yemek üçün 

 

 

Ağac ekesen gerek, 

Lezzet çekmek istesen, 

 

 

Zehmet çekesen gerek. 

 

(“Xizek” seiri,1951) 

 

Beli,  kölelikden  yaxa  qurtarmaq  üçün  de  mübarize  aparmaq, 

vuruşmaq lazım gelirdi.  

Şairin  Cenub  mövzusuna  üz  tutmasında  da  xeyli  keyfiyyet 

deyişikliyi  hiss  olunurdu.  Müharibeden  sonrakı  illerde  Süleyman 

Rüstem de İran Azerbaycanına,Tebrize silsile eserler hesr etmişdi. Bu 

eserlerde  yanğıdan  çox  tentene,  quzeyin  füsunkar  tebietine  heyranlıq 

var.  Bextiyar  Vahabzadenin  ise  1951-ci  ilde  qeleme  aldığı  “Cenublu 

bacıma” şeirini bu günün özünde heyecansız oxumaq mümkün deyil. 

 

İçir suyunu da göz yaşlarından 

Toxuduğun güller hey narın-narın. 

Neçin göz yaşların dönüb tikana 

Delmir ayağını müftexorların?! 

 

Heyat senin üçün ne çetin oldu? 

Qelemin yumaqdır, defterin xana. 

Nemli zirzemiler mektebin oldu, 

Ömrünün sonuna çıxdı karxana! 

 

---

Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı 

 

520 

 

Bu  misralar  şairin  20  yanvar  faciesinden  sonra  yasdığı 

üsyankar  eserleri  qeder  tesirli  deyilmi?  Tebriz  gözelinin  toxuduğu 

xalçaları göz yaşları ile islatmağının sebebi nedir? Çünki ata-babasının 

yadigarı  olan  senet  incisi  gelinlik  gehizi  olmaq  evezine  yadların 

ayaqlarının tapdağına çevrilecekdi. 

 

Ay kamı qelbinde qıvrılan bacım, 

Derdli neğmelerin tanışdır mene. 

Dumanlı Tebrizin dumanlarından 

Şehmi çilenmişdir kirpiklerine? 

 

Xarakterinin  çılğınlıq  sair  püxteleşdikce  şeirlerinin  ruhuna 

qarışırdı.  O,  ana  dilinin  ve  Veten  torpaqlarının  qorunmasını 

müsteqilliye  beraber  tuturdu.  Meqsed  ve  amalı  uğrunda  yorulmadan 

daim  çarpışmağa  hazır  idi.  Tebietindeki  üsyankarlıq  bezen  zahiri 

hereketleri  ile  üze  çıxırdı.  Hele  1956-cı  ilde  yazdığı  “Ürek”  adlı 

şeirinde  veten  sevgisinden  doğan  etiraslarını  cilovlaya  bilmemesini 

poetik dille terennüm ederek beyan edirdi: 

 

Mene deyirler ki, danışan zaman 

Yaman qışqırırsan, el-qol atırsan. 

Asta danışsana, asta dinsene, 

Ucadan danışmaq zererdir sene. 

 

Hele  onda  çekinmeden  elan  edirdi  ki,  sonsuz  nifretim  de, 

mehebbetim  de  derindir.  Maraqlıdır,  represiya  dalğası  hele 

keçmemişdi,  hebsxanalarda,  sürgünlerde  günahsız  çürüyenlerin 

psixasından  kölelik  bitirilmişdi.  Ctalinin  ölümünden  sonra  1953-cü 

ilde  türmelerin  qapısının  açılıb  mehbeslerin  kütlevi  şekilde  azadlığa 

buraxılması  ölkede  xaos  yaratsa  da,  bu,  heç  de  nahaq  tutulanların 

üsyan qaldırması deyildi. Eksine bir çox qatı cinayetkar ünsürlerin de 

şere  düşmüşlerle  birce  serbestliye  çıxarılması  idi.  Hele  haqqı 

nahaqdan ayırmağın vaxtı çatmamışdı ve hamı ancaq partiyaya böyük 

reğbetinden  danışırdı.  B.Vahabzadenin  seirlerinden  açıq-aydın 

duyulurdu ki, ana diline, Vetenine, xalqına sonsuz mehebbeti onu sel 

kimi  daşdırır.  Ele  ise  derinden  derin  olan  nifretinin  obyekti  ne  idi? 

Hansı  sebeb  onun  nifretini  coşdurur,  üreyini  tir-tir  titredirdi?  Bu 

sualların  cavabını  “Gülüstan”  poemasında  ve  “Latın  dili”  şeirinde 

verecekdi. Helelik tebietinin deyişmezliyini etirafla kifayetlenirdi: 

 

Men bunu bilirem, ancaq neyleyim, 

---

Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: Gönül Sultanları Buluşması 

 

521 

 

Ayrıla bilmirem tebietimden. 

Esir nifretimden tir-tir üreyim, 

Daşıram sel kimi mehebbetimden. 

 

Deşer üreyimi gizli sirr menim, 

Üreyim seslener her söhbetimde. 

Orta yolum yoxdur, derindir menim 

Sonsuz nifretim de, mehebbetim de. 

 

B.Vahabzadenin  yaradıcılığının  ilk  merhelesini  yetkinleşme 

çağı adlandırmaq olar. Bir-iki kövrek addımdan sonra metinleşen şair 

özünü  söz  senetkarı  kimi  tesdiqleyen,  ölkeye  ve  dünyaya  (xüsusile 

İrana  ve  Türkiyeye)  tanıdan  “İztirabın  sonu”  (1956)  “Şebi-hicran” 

(1958),  “Gülüstan”  (1959)  kimi  dahi  eserler  meydana  getirmiş  ve 

edebi-ictimai alemde fırtına, tufan qoparmışdır. Ve şair zamanın qorxu 

xofuna  qalib  geldi.  DTK-ya  çağırılıb  dindirildi.  Ölümle  hedelendi, 

universitetden  qovuldu,  evden  kenara  çıxmasına  qadağa  qoyuldu. 

Susdurulması, 

“başına 

ağıl 

qoyulması 

üçün 

cemiyyetden 

kenarlaşdırıldı. Lakin bir xoş tesadüf – dövlet tehlükesizlik orqanında 

Heyder Eliyevle görüşü taleyini imperiyanın mengenesinden qurtardı.  

Nuh  peyğenber  tufandan  çıxan  kimi  dünyanın  xilası  yollarını 

düşünüb.  Bextiyar  Vahabzade  ise  fırtına  ötüşer-ötüşmez  zamanla 

haqq-hesab çekmeye başladı. Aldığı zerbelerden daha da metinleşmiş, 

meqsed ve meramını deqiq müeyyenleşdirib bişmiş qelemi, iti zekası 

ve  sevgi  dolu  qelbi  ile  yaradıcılığının  en  mehsuldar  çağına  qedem 

qoymuşdur.  Onun  poetik  irsinin  ikinci  merhelesi  1960-cı  ilden 

başlayaraq  1989-cu  iledek  davam  edir.  Bu  30  illik  böyük  merhelede 

yazdığı eserler forma ve mezmunca rengaregdir.  

Heyatı  heyat  kimi  yaşamaq  ve  çıxmağa  tepe  yox,  uca  dağ 

isteyen  şair  1960-cı  ilde  qeleme  aldığı  “Dağda  şelale  kimi”  şeirinde 

özünün  ve soydaşlarının heyat kredosunu ireli sürür. 

 

Heyat – bir cıdır düzü, bir döyüş meydanıdır. 

Her kesi öz cüreti, öz qüdreti tanıdır. 

...İsteyirem döyüşem qayaların başında 

 

 

düşmenle qartal kimi. 

Bağçadakı arx kimi ötüb hezin neğmeler, 

 

 

axmağı istemirem. 

Seyyah olub heyata seyirçi bir nezerle 

 

 

baxmağı istemirem. 

Çağlamaq isteyirem dağda şelale kimi, 

---