Bextiyar Vahabzade Türk Dünyasının İstiqlal Şairidir
Yüklə 3,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- (“Qaç, at basdı, millet gelir” şeirinden)
- («Özümü qurtarmağa» şeirinden)
- Bextiyar Vahabzade Sovet Generalın Üzüne Tüpürdü
Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı
522 Sepilmek isteyirem çöllere lale kimi. Derya olub, nehr olub, çalxanmaq isteyirem, Göylerde ulduz kimi men yanmaq isteyirem. Şığımaq isteyirem başsız külekler kimi, Beslenmek isteyirem bütün üreklerde men
Beli, sair bu illerde zirvelere qalxıb divlerle kelleleşdi. Amma göresen 1960-cı ilde niye ondan soruşmayıblar: axı, senin düşmenin kimdir? Kimleri qartal kimi döyüşmek üçün qaya başına çağırırsan? Sosializmin iri addımlarla irelilemeye başladığı vaxt derya kimi çalxalanmaq çağırışının setiraltı menası nedir? Bu suallara onda cavab tapılmamışdı. Yalnız 1990-cı ilin qanlı yanvarından sonra II minilliyin son 10 ilinde yazdığı üsyankar eserlrinde açıq-aşkar bilindi ki, şair hele 1960-cı ilde niye soydaşlarını mübarizeye hazır olmağa sesleyirmiş. Göründüyü kimi, XX esrin ten yarısını gergin yaradıcılıq axtarışlarında keçirib böyük senet eserleri yaradan B.Vahabzadeni hemin çağın en neheng şairi kimi xarakterize etmeye tam esas var. Lakin şairin ömrü XXI yüzile de adladı. Azerbaycan zamanın bir çox çetin sınağından çıxdı, qardaş qırğınının qarşısı alınsa da, torpaqlar esir düşdü ve III minilliyin ilk en çılğın carçısı da Bextiyar Vahabzade oldu. Azerbaycan türklerinin işini düyüne salanlarla tekce poeziyanın dili ile danışmaq kiyayet etmir. İndi haqqın libasında zoru görüb göstermek hüner sayılmır:
Dünyanı teeccüblendirmık üçün baş verenlerin sebebini öyrenmek vaxtı çoxdan çatıb:
Yaxşının, ya pisin sebebi neymiş? (“Açılmır düyün” seirinden) Şairi en çox narahat eden mesele vetenin dar günlerinde vara- Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: Gönül Sultanları Buluşması
523 dövlete, servete uyub menliyini satanların sayının artması tehlükesidir. Herislerın kökünün kesilmesi üçün elin qarşısında haqlı teleb qoyur:
Xalqın şerefini, leyaqetini. Özüne en böyük seadet bile Bu müdrik milletin seadetini. Oğul isteyirem, «meqsedim» deye Kürsünü özüne amal bilmeye. (“Oğul isteyirem” seirinden) Tarixi teftiş eden hoqqabazların sayı günü-günden artır, birinin ağlına yerleşir ki, guya “Babek soyköküyle bizden deyilmiş». Xetai islamı parçalamaqda, Fetelini allahsızlıqda, Vaqifi «baz» olmaqda, Hadini geceli-gündüzlü dem gızib-dolaşmaqda günahkar bilenler de tapılır. Dahilere, ulu babalara leke yaxmaq en böyük nadanlıq deyilmi? En böyük belamız ondadır ki:
Dünya gözgöresi şer atır bize, Biz de şer atırıq öz dedemize. Harda ayrılsaq da, burda biz birik, Ulu dedemize yol gösteririk.
Haqqı tapdayanıq biz haqq adına, Dil uzun, el qısa, fikir derbeder. Gören, bu dünyada öz ecdadına Çirkab atan varmı özümüz qeder?
Şairin zaman-insan bağlılığına hesr etdiyi silsile şeirlerin son akordunda vaxtın azlığından şikayetlenir, dünyanın bütün gerdişlerinde meydan sulasa da, ahıl yaşında zamana teslim olduğunu etiraf edir:
Vaxt tapmadıq Tanrıdan Doğru yolu sormağa. Zamanın ellerile Baş da keçdi qarmağa.
Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı
524 Nehayet, arxanı, önü yadırğayan, gecıni gündüzden ayırmayan insan özünü zamanın töhmıtindın qurtarmaq üçün “ölümmü, qalımmı?” – sualı qarşısında acizliyini nümayiş etdirir:
Bu, arxamı, ya önmü, Bu, rüzgarmı, bu, günmü? Özümü öldürümmü «Özümü qurtarmağa?»
İnsanın ömrünü başa vursa da, dünyanı tam derk etmemeyi en böyük belasıdır. Ve qoca zamanın qarşısın da diz qatlayıb yalvarması onun acizliyidirmi? Bextiyar Vahabzade Sovet Generalın Üzüne Tüpürdü Gerçekliyi mifleşdirib uydyrma qehrmanlar yaratmaq heç kime baş ucalığı getirmir. Çünki çox meselelerde yaddaşımızı don vursa da, 1990-cı ilin qanlı yanvarında yaşadığımız dehşetli hadiseleri hele unutmamışıq. Azerbaycanı müsteqilliye aparan fövqalede sessiyanın çağırılması ideyası Teleradio Verilişleri Komitesinin heyetinde rus generalının üzüne düşen tüpürcekle başlanıb, Mirze Xezerin gün erzinde defelerle seslendirdiyi müracietle heyata kçirilib. Bunları hamı yaxşı bilir. Ve heqiqetin bir üzü var, necedirse, elece de görünür, başqa biçime ehtiyacı yoxdur. Her xalqın taleyine bir ve yaxud bir neçe qara gün düşür. Ele qara gün ki, böyükden kiçiye hamının ruhundan keçir, içerisine nüfuz edib silkeleye-silkeleye bütöv milleti ayıldır, ayağa qaldırır, ölümle qalım arasında çıxış yolu aranır. Azerbaycanın qara günleri çoxdur. Lakin 1990-cı ilin 20 yanvar gecesi yaşadığımız tarixin en dehşetli belasıdır, arxadan qefil vurulan sağalmaz yara, milleti millet kimi yetişdirib metinleşdiren, bütövleşdiren derddir. O müsibetlerin unudulduğu yerde ayrılma, parçalanma başlanır. Heyat çoxları üçün yurdun sabahı namine sona çatsa da, ağrılar-acılar bitib-tükenmese de, zamanla olub-keçenlerle az-çox “barışsaq” da, her an xatırlamalıyıq ki, Azerbaycan adlı dövlet mövcudluğunu, müsteqilliyini ancaq şehidlere borcludur. Bu borca şerik çıxmağa ne “Azadlıq” meydanındakı söz pehlevanlarının, ne yaxında, uzaqda yaşayan siyasetçilerin haqqı var. Onda hamı yaxasını geri çekib müsibetin menbeyini tekce yadların, özgeleşenlerin üstüne atırdı. İndi derk edende ki, o qara gün işıqlı çağlara doğru uzanan yolun başlanğıcı, tarixin dönüş yaradan mühüm anlarından biridi,
Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: Gönül Sultanları Buluşması
525 qırğına fitva verenler de, eliyalın camaatı tankların üstüne yollayanlar da olaylardan sağ-salamat çıxmalarına “şükür” etmek evezine, o qara günün özünde qazanc axtarışına çıxırlar. Lakin hamı bir şeyi anlamalıdır ki, başı salamat qalanların en böyük qazancı mehz Allahın ömür payının o gün zorla ellerinden alınmaması, düşmenin qefil güllesine tuş getmemesidi. Başqa qazanclar ancaq ve ancaq şehidlerindi. Ve biz yalnız heyatımız üçün onların ruhu qarşısında baş eymeliyik. “Avropa” qezetinin 20-26 yanvar 2001-ci il tarixli sayında bu mövzuya böyük yer ayrılması xoş meramdan xeber verir. “Yanvar sessiyası. Onun çağırılması ideyası harda, nece yarandı. Ve sessiyada neler oldu” başlıqlı yazı yaralarımızın üstüne melhem kimi başa düşüle bilerdi. Lakin müsahibe verenin hadiseleri ancaq öz prizmasından keçirib bir meqsede nail olmaq cehdi açıq-aydın göze çarpır ve teessüf doğurur. Onun özünü on bir il evvelki hadiselerin merkezi qehremanlarından biri kimi göstermesi bir yana qalsın, oxuculara açdığı me’lum “sirlerle” ele labirinte, dolaşığa düşür ki, oradan neinki millet fedaisi kimi çıxır, eksine bezi siyasetçilerin hadiselerden sonra az-çox qeyrete gelib doğru addım atmalarını şişirtmekle tamam şübhe toruna bürüyür. Meqalede açıq-aydın hemin dövrün aparıcı adamlarına qerezli münasibet hiss olunur. Müellif sessiya ideyasını ireli atıb gerçekleşdirenlerin ölümle üz-üze gelmelerinin üstünden xett çekmeseydi, heqiqetlere yamaq vurmaqla, yeni personajlar sisilesi meydana getirib orbitinde dolandırmaqla özünü az qala Azerbaycana müsteqillik getiren sima kimi teqdim etmeseydi, yazıda mentiqsiz görünen meqamlar olmasaydı, söylenenlere inanmaq mümkün idi. Çoxları yaxşı xatırlayırlar ki, 16 yanvarda, qanlı geceye bir neçe gün qalmış möhterem şeyx hezretleri Allahşükür Paşazade xalq şairi Böxtiyar Vahabzade (her ikisi millet vekili idi) ve başqaları Primakovla görüş zamanı hiss etmişdiler ki, xalqın başının üstünde böyük tehlüke var, merkez qan tökmeden keçinmeyecek, yerli nökerler de buna qol qoyurlar. Merkez «İslam fundamentalizmi» damğası vurmaqla da olsa, Azerbaycan xalqının iradesini qırmağa çalışırdı, «ermeni qırğınları» töredirdi. Aramızda emosiyalara qapılıb bu oyunun esas oyunçularına çevrilenler de tapılırdı. Mehz hemin çağlarda meqalede xatırlanmayan şeyxin Bextiyar Vahabzade ile görüşlerinde veziyyetden çıxış yolları axtarılarken sessiya çağırmaq ideyası meydana gelmişdi. Bu işi gerçekleşdirmek meqsedi ile deputatlara, xalqa müraciet etmek missiyasını son elli ilde xalqımızın Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı
526 tale yuklu problemlerini dissidentcesine qabardıb çiyinlerinde daşıyan B.Vahabzade öz üzerine götürmüşdü. Qırğın başlananadek adları çekilen ağsaqqalların müxalifet liderleri ile görüşüb heqiqeti anlatmaq, qırğının qarşısını almaq teşebbüsleri boşa çıxır. Sonra onların şeherin müxtelif istiqametlerini gezib işğalçı qoşunun qarşısında barikadalar quran eliyalın ehali ile söhbetleri de heç bir netice vermir. Ve xalq qanlı gecenin dehşetlerini yaşamaq mecburiyyetinde qalır. Ancaq dizleri yere qoyulsa da, eyilimir, sınmır. Şeyx hezretleri facienin eleyhine beyanatla çıxış eden, beynelxalq ictimaiyyetin diqqetini Azerbaycana yönelden ilk resmi şexs idi. Nedense, meqalede bu meselenin de üstünden sükutla keçilir. Sessiya çağırılmasının labüdlüyünü anlayıb furseti elden vermemeyi qerara alan şair respublikanın esas informasiya vasitesinden istifade etmek isteyir. Azerbaycan Tele Radio Verilişleri Komitesinin heyetinde İ.Şıxlı ve başqa ziyalılarla rastlaşıb studiyaya qalxanda ondan soruşurlar ki, hara gedirsen? -Deputatlara müraciet etmeye. Fövqalede sessiya çağırmaq lazımdır. -Hansı televiziya ile çıxış edeceksen? Ötürücü quruğunu partladıblar. -Kimler? Heyetde esgerleri ve onların arasında dayanan generalı şaire gösterib deyirler: -Onlar.
Bextiyar Vahabzade hamının gözünün qabağında yaşına uyğun gelmeyen celdlikle rus generalına yaxınlaşıb: -Sen menim milletimi qırmış faşistsen, qan içensen - deye onun üzüne tüpürür. General alnına düşen qefil tüpürcekden qezeblenib elini taprancasına aparır. Lakin televiziyinın rejissoru onu arxadan qucaqlayıb qulağına nese pıçıldayır. Bir andaca esgerler avtomatla şairin sinesini nişana alıb, barmaqları tetikde emr gözleyirler. General bilende ki, qarşısındakı xalq şairi, millet vekili, SSRİ Dövlet mükafatı laureatı, güllelenmesi hamının ayağa qalxmasına sebeb olan Bextiyar Vahabzadedir, onda esgerlere silahı aşağı salmaq işaresi verir. Bextiyar Vahabzadeni hadise yerinden uzaqlaşdırırlar. O, radionun binasına gedir. Orada onu Mirze Xezerle calaşdırırlar. Şair deputatlara ve Azerbaycan xalqına müracietini lente yazdırır. Mirze Xezer gün erzinde bir neçe defe şairin çıxışını efire buraxır. Bu çağırış ölüme mehkum edilen milletin teçlimçiliyi deyildi (Teessüfler olsun Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: Gönül Sultanları Buluşması
527 ki, onda metinliyini qoruyan milleti sonralar öz siyasetbazlarımız düşmen qarşısında teslim veziyyetine saldı, torpaqlarımızı ermeni tapdağına çevirdi). 70 il sedaqetle qulluğunda durduğu imperiyaya tüpürmesi, ondan hemişelik üz döndemesi idi. Me’lum meseledir ki, bu çağırışdan sonra meqale müelliflerinin yazdıqları kimi xalq cebhesinin fealları da, başqa deputatlar da sessiyanın baş tutması üçün çalışıblar. Lakin sessiyanı çağırmaq ideyasının E.Qafarova ile qabaqcadan müzakire edilmesi ve razılaşdırılması heqiqete uyğun deyil. Eger eledirse, bes ne sebebe sessiyanı Ali Sovetin sedri E.Qafarova özü aparmadı? Belke Bextiyar Vahabzade zorla onun vezifesini “ele keçirmişdi”? Müsahibe veren bunu bele izah edir: «Deputatların sovet hakimiyyeti eleyhine yönelmiş qerara ses verenlerini te’min elemek üçün işi ele qurmuşduq ki, hamının sevdiyi şair Bextiyar Vahabzade meclise sedr seçilmişdi. Tebii ki, onun teşkilatçılıq bacarığının olmadığını bilirdik. Ancaq başa düşürdük ki, sovet hakimiyyetine qarşı olan bir şexs kimi Bextiyar Vahabzade qorxaq deputatların milli hisslerini oyatmağa qadirdir». Burada heqiqetden uzaq, qeyri deqiq fikirler çoxdur. Tecrübeli huquqşünasın bele yanlışlığa yol vermesi teeccüb doğurur. Birincisi, şair o vaxtadek sovet hakimiyyetine qarşı olmayıb. Her şeyi öz adı ile demek lazımdır. Sovet hakimiyyetine qarşı çıxana SSRİ Dövlet mükafatı vermezdiler. Onün mübarizesi rus çarizminin Azerbaycanı istila edib İranla bölüşmesi, dilimizin siyasetle elimizden alınmasına qarşı idi. Mehz keçen esrin 50-ci illerinde «Gülüstan» eseri meydana gelende B.Vahabzade bütün ziyalılar terefinden desteklenseydi, 90-cı illerin felaketleri baş vermezdi. Şairin hemişe bir arzusu olub: sahillere ayrılmayan vahid, bütöv Azerbaycan yaradılsın. Bunun sovet quruluşu, yaxud kapitalist ölkesi olması barede ise düşünmeyib. Sovet hakimiyyetine nifreti mence onda qeti şekilde yanvar gecesinden sonra baş qaldırmışdı. İkincisi, sessiyanın resmi şekilde seçilmiş Ali sovetin sedrinin aparması hem hüquqi, hem de qorxaq deputatların milli hisslerini oyatmaq baxımından daha ehemiyyetli idi. Hemişe sovet hökumetine qulluq gösteren parlament sedrinin sessiyada ittifaqdan çıxmaq meselesini qaldırması bütün dünyada haqq işi uğrunda qerar çıxartdığımızı tesdiqlemezdimi? Elece de bununla 88- 90-cı illerde xalqımızın başına açılan oyunlara hüquqi qiymet vermiş olardıq. Bax, hemin cesaretli addımı atmağa E.Qafarovanın hüneri çatmadığı üçün yene de B.Vahabzade özünü qabağa atmışdı. İndi her şey adama adi görünür. Amma onda bunun ne ile neticeleceyi müemmalı idi. B.Vahabzade yaxşı anlayırdı ki, sessiyanın teşkilatçısı ve rehberi kimi onu qandalda Lefertovaya apara bilerler. Axı, Sovet Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı
528 imperiyası Xelil Rzanın timsalında bunu da xalqımızın başında sınaqdan çıxarmışdı. E.Qafarovanın beyanatına gelince, çoxları tesdiqleyerler ki, onu buna mehz A.Paşazade, B.Vahabzade, H.Hesenov, İ.Şıxlı kimi deputatlar mecbur etmişdiler. O, behaneler getirmiş, hetta ana dilinde yaxşı danışa bilmemesine sığınmaq istemişdi. Lakin beyanatı Ali sovetin qeyretli emekdaşlarından biri hazırlayıb qabağına qoyanda Elmira xanımın metni üzünden oxumaqdan başqa elacı qalmamışdı. Belelikle, Bextiyar Vahabzade poeziyası XX yüzilliyin II yarısında, totalitar socialist rejiminin Böyük veten müharıbesinden sonra ikinci nefesle dirçelib güclendiyi, ac pelenge döndüyü, azadlıq, müsteqillik ideyasına düşmen kesildiyi çağlarda heyecan tebili kimi meydana atilıb öten minillikde türk dünyasının son en keserli bedii fikirlerinin daşıyıcısına çevrildi. Bu odlu-alovlu poetik söz ve düşünce yaranışları yarım esrlik dövrün hadiselerine güzgü tutmaqla yanaşı insanlığın narahatlığına sebeb olan bütün ağrılı, acılı meseleleri de içerisine aldı. Şair daim rus-sovet imperiyasının buxovlarını boynunda, yumruqlarını başının üstünde hiss etse de, ölümcül zerbelere meruz qalsa da, mengeneye salınıb sıxılsa da, susmağı köleliyin esas elameti bilib qeleminin mürekkebini qurumağa qoymadı. O, tereddüdsüz anlayırdı ki, dünyanı öz nezaretine götürmeye can atan mühüm qüvvelerden birinin – SSRİ-nin dövlet siyasetinin esasında müxtelif xalqları ruslaşdermaq xetti durur. Bayağı qardaşlıq, dostluq, beraberlik şüarlarının ireli sürülmesi eslinde mekrli meqsedlerin heyata keçirilmesine geniş imkanlar açır. Ümumi yad dille birlikde elin mentalitetine zidd adet-eneneler de insanlara Merkezden sırıdılırdı. Qafqaz, Sibir, Orta Asiya, Krım, Pribaltika xalqlarının eski medeniyyetinin üstüne kölge salınır, milletçilik damğası basılıb yandırılır, ya da arxivlere atılırdı. Yüklə 3,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|