5
1.
HÖVZƏNİN ÜMUMİ İCMALI
1.1
Ümumi icmal
Pilot ərazi mürəkkəb relyefi və 9 inzibati rayonu olmaqla Gəncə-Qazax iqtisadi-coğrafi
rayonunda yerləşir. Gəncə-Qazax iqtisadi rayonu Ağstafa, Daşkəsən, Gədəbəy, Goranboy, Göygöl,
Samux, Şəmkir, Tovuz inzibati rayonlarını və Gəncə və Naftalan şəhərlərini əhatə etməklə
Azərbaycanın qərb hissəsində yerləşir. Iqtisadi rayon çox əlverişli iqtisadi – coğrafi mövqeyə
malikdir. (
Mənbə: RSIIDP)
2012-
ci ilin əvvəlində əhalinin ümumi sayı 1 milyon 205.2 min nəfər olub ki, bu da ölkə
əhalisinin 13.4% - ni təşkil edir. İqtisadi rayonun əhalisinin 46%-i şəhərlərdə, 54 %-i kəndlərdə
yaşayır, Əhalinin orta sıxlığı hər km
2
-
də 97 nəfər təşkil edir, bu da ölkə əhalisinin orta sıxlığından
azdır (107 nəfər). Ovalıq ərazilərdə əhalinin sıxlığı daha çoxdur (100 – 120 nəfər). (Mənbə: DSK )
Şəkil 1 . 1. Gəncə-Qazax iqtisadi rayonunun xəritəsi
Azərbaycanın ikinci sənaye rayonu olaraq ölkənin ümumi sənaye məhsulunun 12-13 %-i bu
iqtisadi rayonun payına düşür. İqtisadi rayonun sənayesi hasiledici və emaledici sahələrdən ibarətdir.
Gəncədə və Daşkəsən rayonunda qara və əlvan metallurgiya üçün xammal və onların emalı
müəssisələri var. Ağır sənayenin regionun iqtisadiyyatında mühüm rolu var. Elektrik cihazları və
rabitə avadanlıqları istehsalı müəssisələri, maşın təmiri və maşınqayırma müəssisələri var. İqtisadi
rayonun yüngül sənayesi (Dəliməmmədlidə yarımfabrikat pambıq, pambıq parça, yun parça, Gəncə
tekstil mallar istehsalı, Gəncə, Qazax və Daşkəsəndə xalçaçılıq müəssisələri) yerli xammalın emalı
üzərində qurulub. Yeyinti sənayesi istehsalı kənd təsərrüfatı məhsullarının emalına əsaslanır – şərab,
gündəlik ət məhsulları, qənnadı məmulatları, konserv məhsulları istehsalı əsasən yerli tələbatı
6
ödəyir. Tikinti sənayesinin əsas müəssisələri böyük panel binaların tikilməsi üzrə şirkət, metal-
beton, kərpic, keramika və mərmər zavodlarıdır.
Regionun əlverişli təbii şəraiti, mülayim iqlimi, mənzərəli dağ və meşə landşaftları, müalicəvi
mineral suları burada mühüm beynəlxalq istirahət və müəlicə müəssisələri yaratmağa imkan verir.
Dəniz səviyyəsindən 1566 m hündürdə Göy-Göl və Hacıkənd istirahət zonası yaradılmışdır.
Naftalan istirahət və müalicə kompleksi isə dünya əhəmiyyətlidir.
Regionun sosial infrastrukturu Azərbaycanın şimal-qərbinin sosial-iqtisadi inkişafında və bu
ərazidə məskunlaşmış əhalinin əsas sosial-maddi (səhiyyə, elm, mədəniyyət və təhsil) ehtiyaclarının
ödənilməsində mühüm rol oynayır. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Tədqiqat Mərkəzi və
digər tədqiqat müəssisələri Gəncə şəhərində fəaliyyət göstərirlər. Kənd Təsərrüfatı Akademiyası,
Texnologiya İnstitutu, Gəncə Dövlət Universiteti region və ölkənin digər bölgələri üçün yüksək
ixtisaslı kadrlar hazırlayırlar. Regionda ictimai kitabxanalar, muzeylər, xəstəxanalar və başqa
infrastruktur obyektləri vardır.
Regionun çayları mənbəyini Kiçik Qafqaz dağlarından götürür. Ərazinin əsas çayları birbaşa Kür
çayına və ya Kür çayı üzərində olan su anbarlarına tökülən Ağstafaçay, Tovuzçay, Əsrikçay,
Zəyəmçay, Şəmkirçay, Gəncəçay, Kürəkçay, Tərtərçay çaylarıdır. Regionun bir çox ərazilərində
çaylar içməli su, suvarma və sənaye üçün yeganə su mənbəyidirlər ki, bu səbəbdən su regionda
prioritet təşkil edən sektorlardan biridir. Su qıtlığı və çirklənməsi idarəetmə problemləri ilə birlikdə
(SEİİ yönlü yanaşmanın olmaması, istifadəçilər arasında inteqrasiyanın olmaması və s.) regionda
davamlı su təhcizatı üçün əsas maneələrdir. Bu məsələlərin qarşısını almaq və bütün su ehtiyaclarını
təmin etmək üçün yuxarıda göstərilən çayların hər birinin hövzələrində ekosistem yanaşılmasına
ehtiyac var.
1.1.1
Hövzədə beynəlxalq əməkdaşlıq və koordinasiya
Gəncə -Qazax regionundan axan qollar da daxil olmaqla Kür hövzəsi çaylarının su ehtiyatları
ciddi deqradasiyaya uğramış və bu ciddi bir problem olaraq qalır. Su qıtlığı, çay sisteminin çox
hissəsində ciddi bir məsələyə çevrilib. Suyun keyfiyyət və kəmiyyət məhdudiyyətləri növbəti illər
ərzində su istifadəçiləri arasında mübahisələrin artmasına səbəb ola bilər.
Kür çayı regiona Gürcüstan ərazisindən daxil olur və regionun bəzi çayları isə Ermənistan
ərazisindən başlayır (Ağstafaçay, Tovuzçay və.s.). Regionun transsərhədd çaylarında suyun
kəmiyyət və keyfiyyəti ilə bağlı ciddi problemlər vardır.
Azərbaycan su ehtiyatlarının idarə olunması və mühafizəsi üzrə bir neçə Beynəlxalq
Konvensiyalara qoşulmuşdur və bu sazişlərdən öz qonşuları ilə ikitərəfli səviyyədə əməkdaşlıqda
istifadə etməyə çalışır.
•
Su resurslarından istifadə haqqında Azərbaycan Hökumətinin nümayəndə heyəti ilə
Gürcüstan Hökumətinin nümayəndə heyətləri arasında danışıqlarıın nəticəsinin protokolu
(Tbilisi, 25-
26/12/1997). Bu yaxınlarda iki ölkənin Hökumət nümayəndə heyətləri yenidən
görüşmüş və transsərhəd su ehtiyatlarının birgə istifadəsi və mühafizəsi məsələsini müzakirə
etmişlər (mövcud olan məlumata əsasən iki ölkə arasında saziş hazırlanıb).