Beynəlxalq iqtisadi hüquq anlayışı Beynəlxalq iqtisadi hüququn nizamasalma predmeti



Yüklə 2,16 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/100
tarix31.08.2018
ölçüsü2,16 Mb.
#65923
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   100


 
 
Mövzu 1. Beynəlxalq iqtisadi hüququn anlayışı, predmeti və sistemi 
 
 
1.1.Beynəlxalq iqtisadi hüquq anlayışı 
1.2 Beynəlxalq iqtisadi hüququn nizamasalma predmeti 
1.3  Beynəlxalq iqtisadi hüquq beynəlxaq hüququn sahəsi kimi 
1.4.  Beynəlxalq iqtisadi hüququn sistemi 
1.5. Beynəlxalq iqtisadi hüququn dövlətdaxili hüquq ilə qarşılıqlı əlaqəsi 
 
 
 
1.1.Beynəlxalq iqtisadi hüquq anlayışı 
XX  əsrin  ortalarından  başlayaraq,  beynəlxalq  hüquq  doktrinasında
  (elmində) 
«beynəlxalq  iqtisadi  hüquq»  terminindən  istifadə  olunması  geniş
  xarakter  almışdır. 
Bu termin həm də beynəlxalq hüquqi sənədlərdə işlədilir. 
Bəs,  beynəlxalq  iqtisadi  hüquq  dedikdə,  biz,  nə  başa  düşürük?
  Beynəlxalq 
iqtisadi  hüquq  (BİH)  müxtəlif  variantlarda  işləndiyinə  görə
  çoxcəhətli  anlayışdır. 
Belə ki, o, aşağıda göstərilən dörd əsas mənada işlədilir: 
-elm mənasında; 
-tədris kursu mənasında; 
-beynəlxalq iqtisadi qanunvericilik mənasında; 
-obyektiv mənada.
 
Elm  mənasında beynəlxalq  iqtisadi  hüquq dedikdə beynəlxalq  iqtisadi  hüquqa 
aid  olan  məsələlər  (beynəlxalq  iqtisadi  hüququn  subyektləri,  beynəlxalq  iqtisadi 
münasibətlər  və  digər  məsələlər)  barədə  fikirlərin,  ideyaların,  nəzəriyyələrin, 


konsepsiyaların  və  s.  mülahizələrin  məcmusu  başa  düşülür.  Elm  mənasında  o, 
beynəlxalq  iqtisadi  hüquq  elmi  adlanır.  Beynəlxalq  iqtisadi  hüquq  elmi  BİH-ə  aid 
olan  məsələləri  tədqiq  edir,  öyrənir.  Dərsliyin  bu  fəslinin  növbəti  paraqraflarının 
birində beynəlxalq iqtisadi hüquq elmi barədə ətraflı söhbət açılacaqdır. 
Tədris kursu mənasında beynəlxalq iqtisadi hüquq dedikdə tələbələrə və oxucu 
auditoriyasına BİH barədə biliklər və sistemləşdirilmiş informasiya verən tədris fənni 
başa düşülür; bu  mənada ona beynəlxalq  iqtisadi hüquq tədris  fənni deyilir. Növbəti 
paraqrafların birində beynəlxalq iqtisadi hüquq tədris fənni barədə söhbət gedəcəkdir. 
Ona  görə  də  sözü  gedən  məsələ  haqqında  qabaqcadan  danışmağı  zəruri  hesab 
etmirik. 
Beynəlxalq  iqtisadi  qanunvericilik  mənasında  beynəlxalq  iqtisadi  hüquq 
dedikdə beynəlxalq  iqtisadi  münasibətləri tənzimləyən beynəlxalq  hüquqi sənədlərin 
–  beynəlxalq  müqavilələrin  məcmusu  başa  düşülür.  Ticarət  müqavilələri,  mal 
dövriyyəsi və ödənişlər, iqtisadi və elmi əməkdaşlıq, kredit, vergi və digər məsələlər 
haqqında beynəlxalq sazişlər beynəlxalq iqtisadi qanunvericiliyə daxildir. 
Obyektiv  mənada  beynəlxalq  iqtisadi  hüquq  dedikdə,  bir  qayda  olaraq, 
beynəlxalq  iqtisadi  münasibətləri  tənzimləyən  hüquq  normalarının  sistemi  başa 
düşülür;  onlara  beynəlxalq  iqtisadi  hüquq  normaları  deyilir.  Buna  görə  də  obyektiv 
mənada beynəlxalq iqtisadi hüquq müvafiq beynəlxalq iqtisadi hüquq normalarından 
ibarətdir;  bu  normaların  əsas  təyinatı  və  başlıca  funksiyası  beynəlxalq  iqtisadi 
münasibətləri tənzimləməkdir. 
Beynəlxalq  iqtisadi  hüquq  dedikdə  dövlətlərarası  beynəlxalq  iqtisadi 
münasibətləri nizama salan hüquq normalarının sistemi başa düşülür. 
 
1.2.Beynəlxalq iqtisadi hüququn nizamasalma predmeti 
Hüquq sisteminin hər bir tərkib hissəsinin özünəməxsus nizamasalma predmeti 
vardır.  Bu  sözləri  eynilə  BİH  barədə  də  söyləmək  olar.  Belə  ki,  BİH  özünəxas 
nizamasalma  predmetinə  malikdir;  onun  nizamasalma  predmeti  belə  bir  suala  cavab 
verir: beynəlxalq  iqtisadi  hüquq  nəyi  –  hansı  növ  ictimai  münasibətləri tənzimləyir? 
Qeyd  etməliyik  ki,  BİH  vasitəsi  ilə  hansı  ictimai  münasibətlər  tənzimlənirsə,  o 
münasibətlər  də  məhz  onun  nizamasalma  predmetini  təşkil  edir.  Bu  münasibətləri 
müəyyənləşdirmək  üçün,  ilk  növbədə,  «beynəlxalq  münasibətlər»  anlayışı  ilə  tanış 
olmaq,  onun  mahiyyətinə  aydınlıq  gətirmək  lazımdır.  «Beynəlxalq  iqtisadi  hüquq» 
anlayışında «beynəlxalq» ifadəsinin işlədilməsi də onu göstərir ki, beynəlxalq iqtisadi 


hüququn əsas «işi»  məhz beynəlxalq  münasibətlərdir.  Lakin o, şübhəsiz, beynəlxalq 
münasibətlərin bütün spektrini tənzimləmək iqtidarında deyildir. Məsələ burasındadır 
ki,  beynəlxalq  münasibətlər  kifayət  dərəcədə  geniş  anlayış  olub,  özündə  subyekt 
baxımından  həm  beynəlxalq  dövlətlərarası  münasibətləri,  həm  də  beynəlxalq  qeyri-
dövlətlərarası münasibətləri birləşdirir. 
Beynəlxalq münasibətlər dedikdə dövlətlərin sərhədlərindən kənara çıxanbütün 
ictimai  münasibətlər  başa  düşülür.  Həmin  münasibətlər  müxtəlif  sahələrdə  (siyasi, 
hərbi,  mədəni,  elmi  və  digər  sferalarda)  əmələ  gələ  bilər.  Əgər  beynəlxalq 
münasibətlər  siyasi  sahədə  əmələ  gələrsə,  onlara  beynəlxalq  siyasi  münasibətlər, 
hərbi  sferada  yaranarsa  –  beynəlxalq  hərbi  münasibətlər  və  s.  deyilir.  Beynəlxalq 
münasibətlərin  xarici  əlaqələr,  humanitar,  beynəlxalq  təhlükəsizlik,  dəniz,  kosmos, 
hava,  beynəlxalq  cinayətkarlıq,  ətraf  mühit  və  digər  sahələrdə  də  yaranması 
mümkündür.  Beynəlxalq  münasibətlər  həm  də  iqtisadi  sahədə  əmələ  gələ  bilər  ki, 
onlara  beynəlxalq  iqtisadi  münasibətlər  deyilir;  məhz  bu  münasibətlər  BİH  ilə 
tənzimlənərək  onun  nizamasalma  predmetinə  daxildir.  Bu  isə,  öz  növbəsində,  bizə 
belə  bir  fikir  söyləməyə  əsas  verir  ki,  beynəlxalq  iqtisadi  hüququn  nizamasalma 
predmetini beynəlxalq iqtisadi  münasibətlər təşkil edir. Lakin söylədiyimiz bu fikrin 
daha  konkret  və  dəqiq  formulə  edilməsinə  ehtiyac  vardır.  Məsələ  burasındadır  ki, 
geniş  anlayış  olan  beynəlxalq  iqtisadi  münasibətlərin  hamısı  BİH  vasitəsi  ilə 
tənzimlənmir və onun nizamasalma predmetinə daxil olmur; buna görə də beynəlxalq 
iqtisadi  münasibətlərin  müəyyən  sahəsi  BİH-in  nizamasalma  predmetindən  kənarda 
qalır.
 
Beynəlxalq  iqtisadi  münasibətlər  dedikdə  aryı-ayrı  ölkələrin  milli 
iqtisadiyyatları  (təsərrüfatları)  və  təsərrüfat  subyektləri  arasında  yaranan  təsərrüfat 
əlaqədəri başa düşülür. 
Beynəlxalq  iqtisadi  münasibətlər  öz  məzmununa  görə  son  dərəcə  müxtəlifdir. 
Belə  ki,  həmin  münasibətlər  ticarət,  maliyyə-kredit,  valyuta,  investisiya,  nəqliyyat, 
əqli mülkiyyət və beynəlxalq iqtisadi əməkdaşlığın digərsahələrində yarana bilər. Bu 
baxımdan, yəni məzmununa görə beynəlxalq iqtisadi münasibətləri aşağıdakı növlərə 
(qruplara) bölmək olar: 
-beynəlxalq ticarət münasibətləri; 
-beynəlxalq investisiya münasibətləri; 
-beynəlxalq nəqliyyat münasibətləri; 
-beynəlxalq maliyyə-kredit münasibətləri; 
-beynəlxalq valyuta münasibətləri; 


Yüklə 2,16 Mb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   100




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə