Beynəlxalq iqtisadi hüquq anlayışı Beynəlxalq iqtisadi hüququn nizamasalma predmeti
Yüklə 2,16 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.5. Beynəlxalq iqtisadi hüququn dövlətdaxili hüquq ilə qarşılıqlı əlaqəsi
Bu münasibətlərdən hər biri, ayrıca olaraq, konkret beynəlxalq hüquq normaları ilə tənzimlənir. Həmin normaların məcmusuna beynəlxalq iqtisadi hüququn xüsusi hissəsi deyilir. Beynəlxalq iqtisadi hüququn xüsusi hissəsi dedikdə onun nizamasalma predmetinə daxil olan konkret növ dövlətlərarası beynəlxalq iqtisadi münasibətləri tənzimləyən beynəlxalq hüquq normalarının məcmusu başa düşülür. BİH-in xüsusi hissəsi onunla tənzimlənən dövlətlərarası beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin konkret növlərinə uyğun olaraq, bir neçə yarımsahəyə, yarımsahələr isə, öz növbəsində, hüquq institututlarına bölünür. Həm yarımsahələr, həm də hüquq institutları BİH-in xüsusi hissəsinin ayrılmaz tərkibləridir. BİH-in xüsusi hissəsi dedikdə onun yarımsahələri başa düşülür; buna görə də xüsusi hissə özünün yarımsahələri – beynəlxalq iqtisadi hüququn yarımsahələri ilə təmsil olunur. Odur ki, çox vaxt və əksər hallarda BİH-in xüsusi hissəsi əvəzinə «yarımsahələr» anlayışından istifadə olunur. BİH-in hansı yarımsahələrdən ibarət olmasına gəldikdə, qeyd etməliyik ki, bu, beynəlxalq hüquq, eləcə də beynəlxalq iqtisadi hüquq elmində (doktrinasında) mübahisə predmeti olan, diskussiya doğuran məsələdir. Belə ki, bu məsələdə müəlliflərin mövqeləri üst-üstə düşmür. BİH-in tərkibində aşağıdakı yarımsahələrin olmasını müəyyənləşdirmək mümkündür: -beynəlxalq ticarət hüququ; -beynəlxalq nəqliyyat hüququ; -beynəlxalq investisiya hüququ; -beynəlxalq maliyyə-valyuta hüququ; -beynəlxalq əqli mülkiyyət hüququ və digər yarımsahələr. Nəzəri ədəbiyyatda belə bir fikir söylənilir ki, hüquq sahəsinin yarımsahəsi dörd şərtə cavab verməlidir: -birinci, yarımsahənin özünün ayrıca nizamasalma predmeti olmalıdır; -ikinci, yarımsahənin hüquqi tənzimetmə metodu olmalıdır; -üçüncü, yarımsahənin özünəxas hüquqi prinsipləri olmalıdır; -dördüncü, yarımsahənin ümumi hissəsi olmalıdır. Fikrimizcə, yuxarıda sadaladığımız beynəlxalq ticarət hüququ, beynəlxalq nəqliyyat hüququ və digərləri göstərdiyimiz hər dörd şərtə cavab verir. Buna görə də onlar BİH-in yarımsahəsi kimi tanınırlar. Beynəlxalq ticarət hüququ dövlətlərarası ticarət münasibətlərini tənzimlə- yən beynəlxalq hüquq normalarının məcmusuna deyilir. Maliyyə-valyuta sahəsində dövlətlərarası münasibətləri nizama salan beynəlxalq hüquq normalarının sisteminə beynəlxalq maliyyə-valyuta hüququ deyilir. Nəqliyyat sahəsində dövlətlərarası əməkdaşlıq məsələlərini qaydaya salan beynəlxalq hüquq normalarının məcmusu beynəlxalq nəqliyyat hüququ adlanır. Beynəlxalq investisiya hüququ dedikdə, əsasən, özündə investisiya sahəsində dövlətlərarası münasibətləri tənzimləyən beynəlxalq hüquq normalarının məcmusu başa düşülür. Beynəlxalq əqli mülkiyyət hüququ dövlətlərarası beynəlxalq əqli mülkiyyət münasibətlərini tənzimləyən beynəlxalq hüquq normalarından ibarətdir və s. 1.5. Beynəlxalq iqtisadi hüququn dövlətdaxili hüquq ilə qarşılıqlı əlaqəsi Beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin səmərəli tənzimlənməsi üçün həlli zəruri olan məsələlərdən biri də beynəlxalq hüquq normaları ilə dövlətdaxili hüququn qarşılıqlı vəhdət probleminin təmin edilməsidir. İteqrasiya, qloballaşma prosesin inteqrasiya və qlobal hüquq sisteminin yaranmasını şərtləndirir. Bu zaman dövlətdaxili hüquq normalarının beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin beynəlxalq hüquqi tənzimetmə elementi kimi çıxış etməsi və həmçinin əksinə, beynəlxalq iqtisadi hüquq normalarının müəyyən hallarda dövlətdaxili münasibətlərə tətbiqi zərurəti ortaya çıxır.Beynəlxalq iqtisadi hüquq tənzimetmədə dəvlətdaxili (məsələn, kömrük-tarif, sanitar, fitosanitar, valyuta, texniki təhlükəsizlik və s. qanunvericilik normalarının çıxış etməsi beynəlxalq hüquqla milli hüququn qarşılıqlı nisbət məsələsində onlara müxtəlif hüquq sistemləri aspektində deyil, universal hüquqi sistemin eyni təyinatlı, lakin müxtəlif sferalı normalardan ibarət yarımsistemlər kimi baxılmasını zəruri edir.Beynəlxalq hüquq ilə dövlətdaxili hüququn qarşılıqlı nisbətində ənənəvi dualist və monist konsepsiya və nəzəriyyələr müasir dövrün qlobal iqtisadi sisteminin hüquqi tənzimlənməsi üçün qəbul edilə bilməz. Ən azından müasir inkişaf tendensiyası buna yol vermir. Müasir iqtisadi inkişaf tendensiyası, əhalinin kütləvi miqrasiyası, işçi qüvvəsinin, xidmətin, kapitalın sərbəst yerdəyişməsi daha zəif iqtisadi potensiala malik dövlətlərin maraqlarını gözləmək şərtilə liberal tənzimetməyə əsaslanan universal hüquq qaydasını formalaşdırmaqdadır. Bir tərəfdən, ayrı-ayrı regionlarda iqtisadi inteqrasiya qrumlarının, digər tərəfdən isə, universal beynəlxalq təşkilatlarda dövlətlərin təmsil olunma səviyyəsinin genişlənməsi qeyd etdiyimiz fikri təsdiqləməkdədir. Müasir obyektiv iqtisadi reallıqlar beynəlxalq iqtisadi hüquqa dövlətlərin ümumi maraqlarının təzahürü kimi baxmağı zəruri edirsə, dövlətdaxili hüquq isə müvafiq beynəlxalq (iqtisadi) hüquqa uyğun formalaşdırılmasını və tətbiqini zəruri edir. Müasir konstitusiyaların beynəlxalq münasibətlərin hamılıqla qəbul edilmiş prinsiplərindən çıxış etməsi (AR Konstitusiyası, m.10) belə deməyə əsas verir ki, tədricən beynəlxalq birlik universal hüquq (H. Kelsen) qaydasına daxil olmaqdadır.Digər tərəfdən, beynəlxalq müqavilələrin dövlətdaxili qanunveicilik sisteminin tərkib hissəsi kimi elan edilməsi (AR Konsitutisiyası, m. 148), ayrı-ayrı qanunvericilik aktlarında ( məsələn, Gömrük Məcəlləsində, Enerqetika haqqinda AR Qanunda, Dövlət satınalmalarl haqqinda AR Qanunuda və s.) beynəlxalq müqavilə normalarını prioritetinin tanınması ve bundan istisna kimi dövlət suverenliyinə müvafiq olaraq konstitusiyon normaların və referendumla qəbul edilən aktların daha üstün hüquqi qüvvəsi ( AR Konsitutisiyası, m.151) müvafiq normaların bir sistemin qarşılıqlı asılılıqda və bağliliqda olan elementlərin olmasını sübut edir. ƏDƏBİYYAT SİYAHISI Yüklə 2,16 Mb. Dostları ilə paylaş:
|