91
KOSMONAVTIN KRAL TAXT-TACI
Kosmik skafandrın təyinatı adi uçuşlardan ayrılır. Onda yük-
lənməyə qarşı funksiya yoxdur. Onun əsas tapşırığı kosmik gə-
minin germetizasiyasının pozulduğu halda yaşama şəraitinin
yaranması və Yer kürəsinə qayıdana qədər fəaliyyət göstərmə-
ni təmin etməkdir. Skafandr həyatın saxlanılması üçün göyərtə
sistemləri tərəfindən bəslənir. Həmin sistem çox ağıllı qurulub,
konstruksiyası yumşaqdır, şəffaf dəbilqə ilə birgə monolit təşkil
edir, yalnız əlcəklər çıxarıla bilər. Çəkisi ağırdır. 40 əsas element
və yüzlərlə kiçik hissədən ibarətdir. Xarici örtüyün altında istilik
keçirməyən lay və germetik örtük var. Qapaq, daxili təzyiqə nə-
zarət edən monometr, ventilyasiya teli, orqanizmin fəaliyyəti və
radio rabitəsinə nəzarət edən elektrik sisteminin qurğusu kəna-
ra çıxarılıb. Skafandrın üz tərəfində tənzimedici və gücləndirici
lentlər, ”İnterkosmos” emblemləri, sol qolda ağ-qırmızı bayraq,
yaxada isə qartal gerbi görünürdü.
Skafandr rezin torbanı xatırladan avadanlıq vasitəsilə geyini-
lir, əvvəl ayaqlar, sonra isə qollara əllər salınır. Bundan sonra
başa şlemin metal halqası taxılır. “Girişi” sadə üsulla kip bağ-
lanır. Torba kimi yığılır və rezin iplə bağlanılır. Alınan düyün
qasıq hissəsinə düşür və skafandrın çöldəki örtük hissəsi ilə
qaytanlanır. Aşağı hissədə bir dənə də daha kiçik “çıxış” var. Bu
çıxış lazım olduqda skafandrı çıxartmaq üçündür.
Rəyimi aldıqdan və bir neçə düzəliş icra olunduqdan sonra
“Zvezda” fabrikinə bir daha sınaqdan keçmək üçün dəvət olun-
muşdum. Kürsüm aşağı təzyiq kamerasında məni gözləyirdi.
Detallı həkim müayinəsindən keçdim. Detektorlarla “bəzədil-
dim”, xüsusi alt paltarı geyinib, üzərindən bu qeyri-adi təsir ba-
ğışlayan paltarı geyindim. Kürsüdə startda olduğu kimi uzanılı
vəziyyətdə yerimi tutdum. Mütəxəssislər kürsüdəki kəmərləri,
ayaqlarımı bağladılar və əsl kosmik gəmidə olduğu kimi qur-
ğuya qoşdular. Kürsüdə uyğunlaşdırma ideal idi. Sanki pərqu
balışda uzanmışdım. Böyük polad qapılar bağlandı və qaran-
lıq, dəmir silindrdə tək qaldım. Qulaqcıqlarda tədqiqatçının sə-
sini eşidirdim. Əlcəkləri taxdım və şlemin üzlüyünü bağladım.
Skafandrın germetikliyinin yoxlanılması proseduru başladı, onu
dəfələrlə hava ilə doldururdular. Startdan öncəki komandalar
verilirdi, nəhayət, “yandırma” və “poydyom” (gedək) əmrləri
səsləndi. Uçuşa başladım. Radio komandaları və səs effektləri
real uçuş zamanı eşitdiklərimlə eyni idi. Yüksəliş güclü idi. Tul-
lanma nəticəsində gəminin germetikliyinin itməsi qərara alındı.
Hündürlük artdıqca (kameradan havanın sorulması nəticəsin-
92
DÖRDÜNCÜ HISSƏ
də), gəminin içərisindəki təzyiq aşağı düşürdü. Eyni zamanda
skafandrdakı təzyiq yüksəlirdi. Bir dəqiqədən sonra artıq stra-
tosferdə idim, skafandr isə mərkəzdə mənimlə birgə uçan balona
bənzəyirdi. Yüksəliş davam edirdi. 60 kilometr hündürlüyündə
yüksəliş dayandırıldı. Demək olar ki, vakuumda idim. Çətinliklə
əllərimi tərpədib, təzyiqsalma klapanını yoxladım. Yer kürəsində
olmağıma baxmayaraq, skafandrın partlamasından qorxurdum.
Saniyə bəs edərdi ki, bədənimin bu təzyiq və temperaturunda
qanım bişsin, orqanizmimdə milyonlarla hava qovuqcuqları ya-
ransın. Hətta kameranın dərhal açılması məni həyata qaytara
bilməzdi. Bu qorxu sınağın sonunadək məni müşayiət edirdi.
Fikirləşmək üçün vaxtım çox idi, 60 km hündürlükdə 40 dəqiqə
ərzində qalmışdım. Fikrimcə, bu üsulla yalnız skafandr deyil,
psixikam da yoxlanılırdı. Sınaqdan öncə bütün çətinlik və na-
rahatlıqlara fikir verməyim məsləhət bilindi. Dizlərimin altında
məni çox ağrılı nəyinsə sıxmasına baxmayaraq, özümü yaxşı hiss
etməyim barəsində məlumat verirdim. Çətinliklərdən qaçmaq
istəyərək, sınaqdan sonra dərimin göyərtisini görən həkimlərin
ehtiyatlarını təsdiqləmirdim. Mütəxəssislər məni “əsarətdən” xi-
las etdilər və gülümsəyərək dedilər: “Onun ayaqları indiyə kimi
olan kosmonavtların ayaqlarından uzundur”. Skafandrı təhvil
götürməyim barədə protokolu məmnuniyyətlə imzaladım.
Ulduz şəhərciyi bizi gözəl mənzərə ilə qarşıladı. Dekabr 1976. Müəllifin arxivindən.
Mərkəzdə ilk məşğələlərə hazırlıq. Sol tərəfdə almanlar: Köllner və Yen, müəllif,
Pelçak, Remek. Rus dilində anlaşmağa çalışırıq. Müəllifin arxivindən.
Kosmik texnikadan dərslər. Fonda “Soyuz” gəmisinin istiliyin tənzimi sisteminə aid
plakat. Sol tərəfdə: müəllif, Köllner, Yen, Yankovski və Pelçak. Müəllifin arxivindən.
Dərsi özümüz keçirik. Pelçak antena və detektorların “Soyuz” gəmisinin korpusunda
yerləşməsi haqqında məruzə edir. Müəllifin arxivindən.
Kosmonavtikada da aerodinamika var. Şəxsi təhlükəsizliyimizi fikirləşərək, enmə
problemlərinə olduqca çox diqqət yetirirdik. Şəkildə kapsula təsir edən aerodinamik
qüvvələr (Yer kürəsinin atmosferindən çıxış sürəti 35Ma təşkil edir). Müəllifin
arxivindən
Orbital uçuşun naviqasiya və dinamika sirləri. Rus dilində yazılan qeydlər müəllifin
on dəftərindən birinin səhifəsindən təqdim olunub.
Orqanizmin fiziki vəziyyətinə çox diqqət yetirirdim, Ulduz şəhərciyi 1977. Müəllifin
arxivindən.
Dostları ilə paylaş: |