Безымянный indd
Yüklə 9,98 Kb. Pdf görüntüsü
|
95 “SOYUZ” OD ARABASI VƏ “SALYUT” KOSMİK ALAQAPISI yıtmaq üçün nəzərdə tutulmayıb. Ön hissədə germetik keçid lyuku, orbital stansiya ilə birləşməni və daxili rabitəni təmin edən bağlama aqreqatı yerləşir. Orbital bölmədə həyatın təhlükəsizliyini təmin edən qurğular, beş günlük ərzaq, su ehtiyatları, ayaqyolu, havatənzimlə- yicilər, nəzarət qurğuları, elmi, kino və foto aparat, həmçinin iki il- lüminator yerləşdirilib. Bölmənin xaricində iki antenna: radio, 5AO yaxınlaşma və GSN manevr sistemi, həmçinin birləşmə sisteminin TV kamerası var. Mərmi bölməsində səmti müəyyənləşdirmə sisteminin ölçü cihaz- larının elementləri, jiroskoplar, telemetrik qurğular, bort akkumulya- torları, uzaq məsafəli rabitə blokları və elektrik cihazları yerləşdirilib. Kip olmayan hissədə əsas və ehtiyat mühərrik üçün ötürücü material bakları, həmçinin həmin bölmənin xaricində yerləşən səmti müəy- yənləşdirmə və birləşmə mühərriklərinin sistemi, qısadalğalı radio antennaları yerləşdirilib. Daşıyıcı raket və kosmik gəmi birdəfəlik istifadə üçün nəzərdə tu- tulub. Çox böyük başlanğıc kütləsindən geriyə yalnız göyərtəsində insanlar olan iki tonluq kapsul qayıdır. 29 sentyabr 1977-ci il tarixində Baykonur kosmodromunun ka- tapultundan Proton daşıyıcı raketin vasitəsi ilə “Salyut-6” növlü uzunmüddətli yerətrafı yeni nəsil orbital stansiyası orbitə daxil olur. Apogey 58 355 km, perigey 59 isə 260 km təşkil etmişdi. Orbitin səthinin ekvatora qarşı enişi -51,6°. Yerətrafı dövrənin müddəti 89,1 dəqiqə, stansiyanın kütləsi 19 830 kq, uzunluğu 13,5 metr, ən böyük diamet- ri 4,15 metr, günəş batareyalarının məsafəsi 17 metr, iki ədəd ekipaj gəmiləri ilə birgə kütləsi – 32 500 kq, uzunluğu isə 29 metr təşkil edir. “Salyut-6” sələfindən iki bağlama düyününün olması və bunun sayə- sində “Soyuz” növlü iki ədəd ekipaj gəmisi və ya bir ekipaj gəmisi və bir ədəd “Proqress” növlü yük gəmisini qəbul edə bilməsi ilə fərqlə- nirdi. Ümumi konsepsiyasına görə sələfləri ilə eyni idi. Şəklini də- yişməsində əvvəlki missiyalar zamanı alınan təcrübə və yeni tələblər nəzərə alınıb. Yeni stansiyanın funksiyalarının sayı, ekipajın rahatlığı, hər şeydən öncə isə, elmi-tədqiqat imkanları olduqca artıb. “Proqress“ yük gəmiləri ekipajın orbitdə bir neçə ay müddətində fəaliyyəti üçün tələb olunan müxtəlif növlü ləvazimatı, ilk əvvəl, düz- ləşdirici və manevr mühərrikləri üçün ötürücü materialları, ehtiyat hissələri, elmi avadanlıq, su, ərzaq və poçtu çatdıra bilirdi. Lokallaş- dırmanın yeni, daha mükəmməl radiolokasiya, yaxınlaşma və bağla- 58 Apogey - Ay orbitinin yerdən ən uzaq nöqtəsi; 59 Perigey - Ay orbitinin yerə ən yaxın nöqtəsi 96 DÖRDÜNCÜ HISSƏ ma sistemi sayəsində bu əməliyyat daha professional və təhlükəsiz şəkildə icra olunmağa başladı. Orbital stansiyanın ekipajının yardımı ilə avtomatik və manual üsulla birləşmə mümkün olur. Stansiya silindr şəkildə olan üç germetik seksiyadan ibarətdir. Həmin bölmələrdə ayrı-ayrı şöbələr - keçid, iş, təsərrüfat və iki kip olmayan: elmi avadanlıq və ötürücü qrupun aqreqatları şöbəsi var. Korpusda müşahidə və şəkil çəkməyə imkan yaradan 20 ədəd illümi- nator yerləşdirilib. Uçuş zamanı içəridə Yer Kürəsinə yaxın olan meyarlarda atmos- fer saxlanılır, nəmişlik və temperatur isə ekipaj tərəfindən tənzimlənə bilər. Ekipajın işinin daha rahat olması məqsədi ilə bortda ikitərəfli rəngli televiziya rabitəsi, naviqasiya sistemi, suyun regenerasiya sis- temi, effektiv sanitar-gigiyena sistemi, hava ionizatorları, erqometr 60 , qaçış cihazı, həmçinin duş, videomaqnitofon və s. quraşdırılıb. Çöl tərəfdən böyük ətalətli jiroskoplar və üç oxa uyğun olaraq səmti müəyyənləşdirmə mühərrikləri, həmçinin dəyişmə, xüsusən yüksəliş və orbit üçün istifadə olunan mühərriklər yerləşdirilib. Ekipajın işinin asanlaşdırılması üçün stansiyada məsafədən idarəetmə, sistem və elmi avadanlığın nəzarəti üçün 5 mövqe yerləş- dirilib. Ən əsası birincisidir, o, iş bölməsinin mərkəzində yerləşdiri- lib. İki kosmonavt üçün nəzərdə tutulub, nəzarət pultu, optik səmti müəyyənləşdirmə viziri, rabitə aparatı, idarəetmə dəstəkləri ilə təc- hiz olunub. Digər mövqelər yardımçı xarakterlidir və əsas mövqedən uzaqda yerləşən aparatla iş üçün istifadə oluna bilərlər. Hər birində Yer Kürəsilə daxili rabitə var. Ekipaj stansiyanı xüsusi mexanizmin köməyi ilə idarə edir. Burada idarəetmə cihazları, ötürücü qurğular, radio məlumatlarının çatdırılması sistemi, televiziya, “Zarya” (Şəfəq) radio-telefonu, telemetrik, energetik, həyatın təmin olunması sistemi və s. var. Stansiyanın göyərtəsindən radio üsulu ilə orbitin ölçüləri, hər kos- monavtın orqanizminin iş parametrləri, konstruksiyanın ayrı-ayrı elementlərinin, aqreqat və stansiyaya bağlanan gəmilərin temperatu- ru, bağlama sisteminin və daxili keçidlərin vəziyyəti, elektrik enerji ehtiyatları, ötürücü materiallar və s. nəzarət olunur. “Salyut-6” stansiyası olduqca səmərəli istifadə edilirdi. Onun göyərtəsində on yeddi ekipaj vardı: beşi uzunmüddətli, on ikisi isə qı- samüddətli. Burada doqquzu İnterkosmos layihəsi çərçivəsində bey- nəlxalq ekipajlar olmuşdu. Stansiyaya on beş ekipajsız gəmi bağlan- 60 Erqometr - orqanizmin işləmək qabiliyyətini və işlədiyi zaman onda əmələ gələn funksional dəyişiklikləri tədqiq etmək üçün cihaz 97 mışdır, onlardan on ikisi “Proqress” yük gəmisi və ekipajsız gəmilər idi: “Soyuz-34”, “Soyuz-T1” və “Kosmos 1267” peyki. Yekun balans orbitdə 1764 gün, yəni demək olar ki, 5 ildir. 1982-ci ildə “Salyut-6” stansiyasının yanında orbitdə onun davam- çısı “Salyut-7” yerini tutur. Təkmilləşdirilmiş stansiya 6 fevral 1991- ci ilə qədər fəaliyyət göstərir. Onun yerini əfsanəvi “Mir” stansiyası tutur (20 fevral 1986-cı ildən 22 mart 2001-ci ilə qədər). 15 il ərzində “yaşayıb”. Hazırda bəşəriyyətin gələcəyə olan ümidi ilk elementləri yerət- rafı orbitdə hələ 1998-ci ildə olan, inşası isə hələ də davam edən bey- nəlxalq İSS kosmik stansiyası ilə bağlıdı. “SOYUZ” OD ARABASI VƏ “SALYUT” KOSMİK ALAQAPISI Yüklə 9,98 Kb. Dostları ilə paylaş:
|