191
əldə edilmiş məlumatlar kiçik miqyaslı xəritələrin (20-15 metr böyük-
lüyündə olan obyektlər görünürdü) dəqiqliklə yenilənməsinə, kənd
təsərrüfatında və meşələrdə istifadə olunan inventarlaşmanı aparma-
ğa, onların təsnifatına, həmçinin meşələrin, əkinin vəziyyətini müəy-
yən etməyə və kənd təsərrüfatında məhsuldarlığı proqnozlaşdırmağa
imkan yaratdı. Satelitar metodu ilə maraqlı strukturları və eləcə də ax-
tarılan təbii ehtiyatların həmin ərazidə olmamasını vəd edən geoloji
strukturları aşkar etmək və sənədləşdirmək olur. Ətraf mühitin çirk-
lənməsinin mənbəyini və dərəcəsini, suda planktonun yerləşməsi mə-
kanlarını monitorinq etmək olur.
Orbitdə olan kosmonavtlar Kosmosu vizual və instrumental müşa-
hidə etməyi çox xoşlayırlar, buna hər boş dəqiqələrini həsr edirlər.
İnsanlar əldə etdikləri cihazlar qədər mükəmməl deyillər, lakin
onlardan ağıllı istfadə edə bilirlər. İnsan proqramlaşdırılmır, məntiqi
hərəkət edir, hadisələrin qiymətləndrilməsində və qənaət edilməsin-
də elastikdir. Nə isə qeyri-adi bir mənzərə görüb, cihazı həmin tərəfə
fırladır, əgər lazımı şərait yoxdursa, eksperimentin vaxtını dəyişdirə,
yaxud cihazın işini optimallaşdıra və müşahidə edilmiş təzahürləri ins-
trumental metodla təsdiqləyə bilər. Və mən öz missiyamı məhz bu cür
anlayırdım.
BÜTÜN DÜNYA VƏ POLŞA
La Manş boğazı üzərində Günəşin batması. Müəllifin arxivindən.
Süveyş kanalının maviliyi. Müəllifin arxivindən.
Qərbi Avstraliyanın “böyrəkləri”. Müəllifin arxivindən.
Böyük Kolorado kanyonu. Müəllifin arxivindən.
Vrotslav-Straxovitse hava limanında mənim 11-ci aviasiya qırıcı alayının bayrağı ilə
görüş mərasimim, 1978-ci il iyul. Fotoqraf İreneuş Sobeşçuk
Məni uçuşda müşayiət edən Pan Tadeuşun nüsxəsi. “Bu gözəl və xüsusi xatirədir, öz
şəxsi kolleksiyamda saxlayacağam” – Müqəddəs Ata dedi. Müəllifin arxivindən.
Varşava küçələrində salamlama, 20 iyul 1978-ci il. Müəllifin arxivindən.
Volov sakinləri ilə stadionda görüş. Müəllifin arxivindən.
Sevimli peşəyə qayıdış. Demblində Şahinlər Məktəbinin komandiriyəm, general rüt-
bəsi ilə təltif olunmuşam, gözəl təyyarəçi, bizim davamçılarımızın müəllimi, polkov-
nik-leytenant Aleksandr Veştortla. Təəssüf ki, Demblində “ancaq” “İskra”larda uçur-
dum. Müəllifin arxivindən.
Oğlum kursant Miroslavla, İskra “TS-11” təyyarəsində ilk uçuşu üçün hazırlaşır,
onun təlimatçısı mən oldum. Müəllifin arxivindən.
“YUMŞAQ” ENİŞ
Y
er kürəsinə qayıdış əməliyyatına 4 iyulda, hələ “Salyut-6”
orbital stansiyasında olarkən başladıq. Eniş edən hissənin
mərkəzində müvafiq ağırlıq vəziyyətini qoruyub-saxlamaq üçün əv-
vəlcədən müəyyən edilmiş sxemə əsasən əşyalarımızı “Soyuz-30“
gəmimizin müxtəlif künclərinə yığıb bağladıq. Bu, əsasən elmi ma-
teriallar, uçuşdan alınmış kino və fotoşəkil sənədləri və şəxsi əşyala-
rımız idi. Son anda stansiyanın yan tərəfinə gerbimizi yapışdırmağa
macal tapdım – Ağ Qartalı. Bununla yeni ənənəyə başlanğıc vermiş
oldum. Növbəti beynəlxalq heyətlər də olduqları stansiyalarda öz
izlərini qoyurdular. Sonralar Çexoslovakiyanın da gerbi gətirildi və
bizimkindən sonra yapışdırıldı, bəzilərisə bunu polyakın çexdən əv-
vəl getməsi kimi qəbul edirdilər, həqiqətən, belə də olmalı idi.
“Soyuz”un göyərtə sistemlərinin saz vəziyyətdə olduğunu yox-
ladıqdan sonra orbital stansiyada qalan Kovalyonok və İvançenkov-
la vidalaşdıq. Qədim rus adətinə görə, yola çıxmazdan əvvəl bir az
“oturmaq” lazımdır, biz də belə etdik, sakit oturduq, sonra ürəkdən
görüşdük, yəni yaşayış sahəsindən eniş kapsulunadək sıxlaşıb ke-
çirdik. Yaşayış sahəsinin hər bir guşəsini zibil qutuları, boşalmış su
qabları, istifadə edilmiş mexanizmlər və elmi cihazların hissələri ilə
doldurduq. Atmosferin qatı layında, haradasa Qərbi Qazaxıstanın
üstündə yanacaqlar. Orada altı boşalmış su qabını yerləşdirdik. K-3
kinokamerasını və lazımsız TV kameradan artıq çıxarılmış obyektivi
ehtiyatla eniş kapsulasına xatirə olaraq gətirdim. Lyukları bağladıq,
skafandrları geyindik, xüsusi bölmələrin germetikliyini nəzarətdən
keçirdik və bizi yarı yolda qoymayacağını yoxlamaq üçün bir neçə
dəqiqəlik əyləcləmə mühərrikini qoşduq. Klimuk bazaya stansiya-
dan ayrılmağa hazır olduğumuz barədə məruzə etdi. Təyin edil-
miş vaxtda kiçik manevr mühərriklərindən istifadə edərək, ayrılma
əməliyyatına başladıq. Stansiyadan üzüb aralananda radio vasitə-
si ilə bizimlə vidalaşaraq, Yer kürəsinə sağ-salamat qayıtmağımızı
arzu edən Kovalyonoku eşitdik. Bir an sonra illüminatordan uzaqla-
şan stansiyanı gördüm. Fotocihazı cəld çıxarıb bir neçə şəkil çəkdim
194
BEŞINCI HISSƏ
və bayğın-bayğın əlimi sağollaşmaq üçün yellədim. Bu, haralardasa
Asiyanın üzərində idi.
Tezliklə orbitdəki son gecəmiz gəlib çatdı və Pyotr gəminin
mövqeyini əli ilə Yer kürəsinin görünməyən üfüqə və sürət vekto-
runa müvafiq yönəltməyə başladı. Gecəgörmə cihazları dəqiq və
qüsursuz işləyirdi. Gəmimizin çəkisi üçün əyləcləmə mühərrikinin
tələb edilən vaxtını hesabladıq. Nəticələri dəfələrlə yoxladıq. On-
ların dəqiqliyindən düzgün enməmizdən əlavə, həm də təhlükə-
sizliyimiz asılı idi. Əgər mühərrik optimal vaxtın ehtimalından bir
az çox işləsəydi, gəmi sıldırım trayektoriya ilə Yer kürəsinə tərəf
düşəcəkdi, atmosferdən tez keçəcəkdi, lakin yaranmış böyük yük-
lənmə sağlamlığımız üçün təhlükəli ola bilərdi. Əyləcləmə impulsu
daha az olsa, trayektoriya səthi olardı, yüklənməsə böyük olmazdı.
Lakin qızğın plazmada daha uzun müddət qalması nəticəsində ab-
lasiya örtüyü yana bilərdi. Kapsulanın qalıqları hesablanmış nöqtə-
dən çox uzaqlara düşəcəkdi.
Həmişəki kimi gözəl, əlvan rənglərlə Günəşin çıxmasını və
qardan ağarmış Horn burnunu son dəfə seyr etdim. Uzaqda rəng-
bərəng olan Cənubi Amerika qitəsini və buludlarla örtülmüş okeanı
gördüm. Qvineya körfəzi tərəfə istiqamət götürmüşdük.
Düzgün üfüqi vəziyyətdə durmasından əmin olduqdan sonra
gəminin ön hissəsini hesablanmış dərəcədə sürət vektoru tərəfə
elə qaldırdıq ki, mühərrik qoşulması zamanı əyləcləmədə üfüqi
vəziyyət alsın. Sonra jiroskop sabitləşməsini qoşduq. Prosedurla-
rın düzgünlüyündən əmin olduqda, Pyotr ekvatora çatmamış əsas
əyləcləmə mühərrikini saniyəyədək hesablanmış vaxtda qoşdu.
Onun impulsu bizi orbitdən çıxarmalıdır. İmpulslar sayğacının xoş
səs-küyünü eşitdim, yüngül titrəmə yarandı və səkkiz gündən bəri
ilk dəfə belimin arxasında şəxsi kreslomu hiss etdim. Əvvəlcədən
böyük olmayan, sonra isə artan tezləşmə bədənimi kreslonun içinə
yüngülcə basmağa başladı. 208 saniyədən sonra mühərrik inteqra-
tordan ayrıldı, yenidən çəkisizlik yarandı və qorxuducu sükut çök-
dü. Pyotr gəmidə olan vəziyyət haqqında hər dəqiqə məruzə edirdi.
Cavab yox idi. Jiroskoplarla sabitləşdirilmiş gəmi ulduzlara nisbətən
dəyişməz vəziyyətdə qalmışdı. Sanki arxamız qabağa uçurduq, gə-
minin ön tərəfisə üfüq tərəfə əyilirdi. Urəyimin tez-tez döyüntüsü-
nü eşitdim. Emosiyalar güclü idi, çünki orbiti tərk etdiyimizi, bu
mürəkkəb, təhlükəli və dönməz prosesə müdaxilə etməyin imkansız
olduğunu anlayırdım. Fikrimiz cəmlənmiş, əzələlər və əsəblərimiz-
sə son həddədək gərgin idi. Ən çətini irəlidədir. Qəhvəyi-sarı Saxa-
ranı müşahidə edəndə, Liviya səhrasından 145 kilometr yüksəklikdə
Dostları ilə paylaş: |