195
mashinada o‘qishga asoslangan standartlardir. Kutubxonalar ax-
borot tizimida
MARC
formatlar kutubxonada mavjud an’anaviy
kataloglardagi bibliografik yozuvlarni, ayniqsa, ana shu kataloglar
kartochkasiga sig‘may qolgan kengroq ma’lumotlarni mashinada
o‘qiy olish imkonini beradi. Yana bir xususiyati shundaki, bunday
formatlar vositasida ko‘plab mamlakatlar orasida bibliografik
ma’lumotlarni
almashish, bir mamlakat ichida va xalqaro miqyosda
axborot almashuv tizimini va yig‘ma kataloglarni yaratish imkonini
beradi. Eng asosiysi, xalqaro
MARC
formatlar kommunikativ
aloqa vositasi hamdir. Uni qo‘llashning maqsadi va vazifalari ana
shu xususiyatlaridan kelib chiqadi. Demak, u mashinada o‘qiladigan
katalog bo‘lib,
Machine-Readable Catalogue
yoki
Cataloging-
MARC
deb yuritiladi. Uning asosiy maqsadi kutubxona fondida
mavjud adabiyotlar haqidagi bibliografik ma’lumotlarni kompyu-
terdagi maxsus dastur asosida mashinada o‘qishga
asoslangan
shaklini yaratishdan iborat. 1960- yildan boshlab mashinada
o‘qiladigan yozuvlarni yaratish imkonini beruvchi kompyuterlarga
ega bo‘lgan AQSHning Kongress kutubxonasi bibliografik ma’lu-
motlarning mashinada o‘qiladigan shaklini yaratish g‘oyasini ilgari
suradi. Bevosita kataloglardagi kartochka yozuvlarini kompyuterga
ko‘chirish iloji yo‘q edi. Buning uchun kompyuterda shu ma’-
lumotlarni kiritishning maxsus tizimi yaritilish zarur bo‘lib
qoldi. Bunday murakkab vazifani hal etish uchun Kongress
kutubxonasi 1965 — 66- yillarda loyiha ishlab chiqadi va uni
MARC 1
deb ataydi. Uning maqsadi bibliografik tavsifni mashinada
o‘qiladigan shaklga keltirish. Loyihaning ishtirokchilari AQSH,
Kanadaning 16 ta yirik kutubxonalari va Britaniya muzeyi
kutubxonasi edi. Tadqiqot va tajriba
ishlari Buyuk Britaniyada
amalga oshirildi. Bu ish bilan parallel holda Britaniya milliy
bibliografiyasi Kengashi
BNB MARC
nomi bilan loyiha yaratdilar.
Uning vazifasi mashinada o‘qiladigan ma’lumotlarni Britaniya
milliy bibliografiyasi nashrlarini tayyorlash va nashr etish
jarayonida qo‘llashdan iborat edi. Bir vaqtning o‘zida yaratilgan
bu ikki loyiha bundan keyin
MARC II
formatini yaratishda
Amerika va Angliya hamkorligining poydevori bo‘lib qoldi. Bu
format
MARC
formatidan kommunikativ aloqa vositasi sifatida
foydalanishga qaratildi.
MARC II
formatiga yuklatilgan mas’uliyat
ko‘p yillar davomida o‘zida qoldirildi va u hujjatlarning hamma
turlari haqidagi bibliografik ma’lumotlarni
berishga, turli xil
kutubxona-axborot vazifalarini bajarishga, kataloglashtirishga va
196
undan turli avtomatlashtirilgan tizimlarda foydalanish imkonini
yaratishga qaratilgan. Mashinada o‘qiladigan kataloglarni yaratish
bo‘yicha mamlakatlar o‘rtasidagi hamkorlikka qaramay,
MARC
formatlarning ko‘plab variantlari paydo bo‘ldi. Buyuk Britaniyada
UKMARC
, AQSHda
USMARC
, fransuz tilida so‘zlashuvchilar —
Fransiya, Belgiya va Shvetsiyaning fransuz tilida gaplashuvchi
qismi
uchun
INTERMARC
yaratildi. 1970- yillarga kelib,
MARC
formatlarning soni 70 dan oshdi. Ular orasida Kanadada
CANMARC
, Finlandiyada
FINMARC
,
OCLC
— Onlayn kom-
pyuter kutubxonachilik markazi va boshqalar yaratildi. Ular
uchun
USMARC
asosiy negiz — baza bo‘lib xizmat qiladi. Milliy
formatlarning ko‘plab yaratilganiga sabab milliy qoidalar va
tafovutlardir. Natijada turli xil formatlarda va turli xil tizimda
axborot almashayotgan ish murakkablashdi. Formatlar o‘rtasidagi
nomuvofiqlikni yo‘qotish uchun IFLA darajasida xalqaro vositachi
format yaratishga qaror qilindi, bu format
UNIMARC
nomi
bilan 1977- yilda maxsus ishchi guruhi tomonidan yaratildi va u
„ universal MARC“
deb ham yuritiladi.
Ishchi guruhi tarkibiga
AQSH Kongressi Kutubxonasi vakillari va boshqa davlatlardan
mutaxassislar kiritildi.
Dostları ilə paylaş: