29
mukammal ma’lumotlar berildi. Kitobga kiritiladigan o‘simlik va
hayvon turlari Òabiatni muhofaza qilish xalqaro ittifoqi taklif
etgan tasnifga ko‘ra 4 ta guruhga ajratiladi:
1. Yo‘qolgan yoki yo‘qolish arafasida turgan jiddiy muhofaza
talab etuvchi turlar;
2. Yo‘qolib yoki kun sayin soni kamayib borayotgan, maxsus
muhofazaga muhtoj turlar;
3. Kamyob, bevosita yo‘qolish xavfi bo‘lmasa-da,
kichik
maydonlarda kamdan-kam uchraydigan muhofazaga muhtoj turlar;
4. Muayyan vaqt davomida soni va tarqalgan maydonlari
tabiiy sababga ko‘ra yoki inson ta’sirida qisqarib borayotganini
nazorat qilib turishni talab qiladigan turlar.
1998- yilda O‘zbekiston florasining yo‘qolib ketish xavfi ostida
turgan 301 ta turining hozirgi holatini tavsiflaydigan nashri qayta
bosmadan chiqqan. 2003- yildan keyin O‘zbekiston faunasi turlari
maqomini baholashga imkon beruvchi ma’lumotlar to‘planib,
yangi soni nashrdan chiqarildi. So‘nggi
nashrda sut emizuv-
chilarning 24, qushlarning 51, sudralib yuruvchilarning 16,
baliqlarning 18, halqali chuvalchanglarning 3, moluskalarning
15, bo‘g‘imoyoqlilarning 62 turi va kenja turi kiritilgan. O‘zbe-
kiston faunasi va florasining ba’zi turlari Xalqaro qizil kitobga
ham kiritilgan. Unda ajratilgan alohida sahifalarda ularning
o‘zbekcha, ruscha, lotincha ilmiy nomlari, ularning sistematik
o‘rni, qisqacha morfologik tavsifi,
tarqalishi, yashash muhiti,
tabiatdagi soni, ko‘payishi, sonining o‘zgarish sabablari, muho-
faza qilish choralari va boshqalar bayon etilgan. O‘simlik yoki
hayvon turini qizil kitobga kiritishni tavsiya etish huquqiga
muassasalar, davlat va jamoat tashkilotlari, ayrim olimlar ega.
Agar muhofaza qilish natijasida yo‘qolib ketish xavfining oldi
olingan bo‘lsa va qayta bunday muammo sodir bo‘lmasa, ular
qizil kitobdan chiqariladi. Unga kiritilgan turlar davlat qonuni
bilan himoya qilinadi va uni buzgan shaxslar
jinoiy javobgarlikka
tortiladi.
Nashrlarning yana bir turi ruknli nashrlar bo‘lib, ular
umumiy mazmunga, yo‘nalishga, kitobxonlar guruhiga,
maqsadga ega va umumiy rukn nomi bilan chiqariladi. Ammo har
biri alohida muallif, alohida nom, chiqish ma’lumotlariga ega
bo‘ladi. Masalan, „XX asr o‘zbek romani“ rukni ostida A. Qo-
diriyning „O‘tkan kunlar“, „Mehrobdan chayon“, A. Qah-
horning „Sarob“, „Qo‘shchinor chiroqlari“, Sh. Rashidovning
30
„G‘oliblar“, Cho‘lponning „Kecha va kunduz“,
Oybekning
„Navoiy“ va boshqa romanlar nashr etildi. Har bir nashr o‘z
kitobxoniga, maqsadiga ega bo‘ladi, aniq masala yoki muammoni
hal etishga yordam beradi, ilmiy tadqiqotlar natijasi haqida,
davrning ijtimoiy, siyosiy, madaniy-ma’rifiy hayoti, ishlab
chiqarish masalalari,
kashfiyotlar, ixtirolar, yangiliklar to‘g‘risida
axborot beradi. Maqsadiga ko‘ra nashr hajmi, xarakteri, tuzilishi,
nashrning bezatilishi belgilanadi.
Dostları ilə paylaş: