Bibliografiya lat p65

V. I. Mejov an’analarining davom ettirilishi
V. I. Mejov an’analari 1970 yillarigacha davom ettirildi. Ko‘p
yillar mobaynida Òoshkent davlat pedagogika instituti „Bib-
liografiya“ kafedrasi mudiri, 1974- yildan Òoshkent davlat
madaniyat instituti, „O‘zbekiston tarixi“ kafedrasi mudiri, tarix
fanlari doktori, professor G. N. Chabrov 1940- yildan boshlab
„O‘zbekiston madaniy hayotining solnomasi“ mavzusida gazeta
maqolalari to‘plamini tuzib bordi. 1940- yildayoq tasviriy san’at
masalalari bo‘yicha gazeta maqolalarini to‘plash ishlarini
boshlagandi. Frontdan qaytgach, ya’ni 1940 — 1951- yillar
uchun maqolalarni yig‘adi. Mavzular ko‘lami ham sal kengayadi.
O‘zFA va respublika muzeylariga oid maqolalar yig‘iladi. 1960-
yilgi to‘plamning tuzilishi murakkablashib, asta-sekin to‘ldirib,
boyitib borildi. 1940 — 1972- yillarni o‘z ichiga olgan 56 ta jild
tarkibida O‘zFA, Sharqshunoslik instituti va uning 40 yilligi,
Geografiya jamiyati, Arxeologiya, O‘rta Osiyo tarixi, O‘zbekis-
ton rassomlari uyushmasi, San’at, Arxitektura, Me’morchilik,
Amaliy san’at, Havaskorlik san’ati, Kolleksiya, Kutubxonalar
va Arxivlar, Bibliografiya, Personaliya, turli masalalar, Nekro-

---

87
loglar kabi bo‘limlar mavjud bo‘lib, 11748 maqola va xabarlar,
6823 muallif haqida ma’lumot berildi.
Hayotining oxirigacha professor G. N. Chabrov to‘plamning
77 jildini tuzadi. U to‘plamga, asosan, respublikamizda
chiqayotgan „Ïðàâäà Âîñòîêà“, „Òàøêåíòñêàÿ ïðàâäà“,
„Êîìñîìîëåö Óçáåêèñòàíà“, „Âå÷åðíèé Òàøêåíò“ gaze-
talari materiallarini kiritgan. Har bir jild 2 ta yordamchi ko‘r-
satkich, maqola va xabarlar mualliflari hamda sistemali ko‘r-
satkichga ega. Shuni ta’kidlash kerakki, G.N. Chabrov
tayyorlagan to‘plam uning fikricha, V. I. Mejovning „Turkiston
to‘plami“ga qaraganda ancha past darajada turadi. To‘plamda
O‘zbekiston madaniyatiga oid ayrim masalalar yoritilgan, xolos.
Chunki chiqayotgan adabiyotlarning soni shu qadar ko‘p ediki,
ularni bitta to‘plamga joylashtirishning hech qanday iloji
bo‘lmagan. „Turkiston to‘plami“ning noyob o‘lkashunoslik
materiallari hozirgi paytdagi turli ilmiy-tadqiqot ishlarida,
o‘lkashunoslik va mavzuli ko‘rsatkichlar tuzishda juda katta
ahamiyat kasb etadi. 1908- yildayoq Sharqshunoslik jamiyati
O‘rta Osiyo bo‘limining a’zolari V. F. Geyns, B. P. Kareyev va
S. D. Maslovskiy „Turkiston to‘plami“dan foydalanib, „Áèá-
ëèîãðàôèÿ Àôãàíèñòàíà“ („Afg‘oniston bibliografiyasi“)
ko‘rsatkichini tuzadi. Unga „Turkiston to‘plami“ning 416
jildidan joy olgan Afg‘oniston haqidagi 350 maqola va kitoblar
kirgan. 1946- yili „Turkiston to‘plami“ning materiallari asosida
Navoiy nomli O‘zbekiston Milliy kutubxonasi xodimlari N. M.
Bendektova va Y. K. Betgerlar „Êèðãèçèÿ íà ñòðàíèöàõ
„Òóðêåñòàíñêîãî ñáîðíèêà“ („Qirg‘iziston „Turkiston to‘p-
lami“ sahifalarida“). 1958- yilda Qozog‘iston FA Òarix instituti
ilmiy xodimi A. Xo‘jayev „Ýòíîãðàôèÿ Êàçàõñòàíà“ („Qo-
zog‘iston etnografiyasi“) nomli annotatsiyalangan ko‘rsatkich
tuzdi. Qozog‘istonning ikkita — Sirdaryo va Yettisuv viloyatlariga
oid kitob va maqolalarni o‘z ichiga olgan „Turkiston to‘plami“
respublikaning 1917- yilgacha bo‘lgan hayoti bilan qiziquvchi
tarixchi, etnograf, folklorshunos tadqiqotchilar hamda bib-
liograflar uchun nodir, qiziqarli materiallar beradi, ammo
dashtli o‘lkaga (Uralsk, Òo‘rg‘ay, Okmulinsk, Semiðalatinsk)
bevosita aloqador materiallar berilmagan, lekin „To‘plam“ning
tuzuvchilari unga qozoqlar haqida yozilgan kitob va maqolalarni
kiritganlar, millatning qaysi hududda yashaganligi ko‘r-
satilmagan.

---

88
„Turkiston to‘plami“ dagi materiallardan barcha tadqiqot-
chilar ham o‘z ishida foydalanish imkoniyatiga ega emas edi.
Shuning uchun uning mazmunini targ‘ib qilish maqsadida
Qozog‘iston FA kutubxonasi Qozog‘istonga oid materiallarni to‘p-
lamdan tanlab olib, annotatsiyalash bo‘yicha juda katta ish olib
bordi. „Êàçàõñòàí íà ñòðàíèöàõ „Òóðêåñòàíñêîãî ñáîðíèêà“
(„Qozog‘iston „Turkiston to‘plami“ sahifalarida“) deb nomlangan
annotatsiyalangan kartoteka tuzildi va unga 2000 dan ortiq kitob,
gazeta, jurnal maqolalari, turli xil xabarlar, geografik xaritalar,
rasm hamda portretlar kiritildi. Yig‘ilgan materiallarning asosiy
qismini Qozog‘istonning sho‘rolar hokimiyatigacha bo‘lgan tarixi,
etnografiyasi, arxeologiyasi, huquqi, statistikasiga oid adabiyotlar,
Qozog‘istonning turli tarixiy davrlardagi ma’muriy tuzilishi,
Yettisuv shahrining tarixi kabi ma’lumotlar tashkil etadi.
Ko‘chmanchi qozoq urug‘larining ko‘chish joylari, ularning
tarqalish chegaralari, o‘zaro munosabatlariga oid ishlar
tadqiqotchilarda katta qiziqish uyg‘otdi. „To‘plam“ ga qozoq olimi
Cho‘qon Valixonov asarlari tarjimalari, qozoq ma’rifatchisi Abay
Qo‘nonboyev, Oltinsarinlarning asarlari va ular haqida yozilgan
asarlar kiritilgan.
„To‘plami“ga dasht va Òurkiston o‘lkalaridagi xorijlik
sayyohlarning ishlari ham kiritilgan. 1959- yil Navoiy nomidagi
davlat kutubxonasi ma’lumot-bibliografiya bo‘limining xodimi
E.A. Vaytexovskiy „Òàøêåíò, åãî ïðîøëîå è íàñòîÿùeå“
nomli adabiyotlar ko‘rsatkichini tuzdi. Undan, eski Òoshkent-
ning sanoati, savdo-sotiq ishlari, obodonlashtirish masalalariga
oid qiziqarli maqolalar „Turkiston to‘plami“dan joy olgan edi.
„To‘plam“ O‘rta Osiyoga oid qimmatli materiallar manbayi sifatida
hali uzoq vaqt o‘z ahamiyatini yo‘qotmaydi.
XIX asr oxiri va XX asr boshlarida O‘rta Osiyo bibliografi-
yasining rivojlanish tarixi rus o‘lkashunos bibliografi N. V. Dmi-
trovskiy nomi bilan ham bog‘liq. U nafaqat O‘rta Osiyoning
bibliografi, balki Òurkistonda kutubxonachilik-bibliografiya ishining
tashkilotchisidir. N. V. Dmitrovskiy 1841- yil 6- dekabrda Nijniy
Novgorod shahrida tug‘iladi. Shu yerda o‘qiydi va mehnat faoliyatini
boshlaydi. 1867- yil u Òoshkentga keladi va Òurkiston general-
gubernatorining devonxonasida ish boshqaruvchi, Òoshkent xalq
kutubxonasining kutubxonachisi bo‘lib ishlaydi. 1910- yilda vafot
etadi. Uning kutubxonachilik va bibliografik faoliyatining boshlanishi
1870- yili Òoshkent xalq kutubxonasining, keyinchalik Òurkiston

---

89
xalq kutubxonasining ochilishi bilan bog‘liq. Kutubxonani tashkil
qilishda faol ishtirok etgan va kutubxona direktori etib tayinlangan.
N. V. Dmitrovskiy kutubxonaning rus kitoblar fondi katalogini
tuzdi, hozir u O‘zbekiston milliy kutubxonasi fondida saqlan-
moqda. Katalogni tuzishda u o‘lkashunoslik manbalariga katta
ahamiyat beradi. O‘rta Osiyoga oid kitoblar maxsus bo‘limlarda
joylashtirilgan, ko‘p jildliklarning mazmuni to‘liq ochib berilgan.
Òoshkentda tuzilayotgan barcha o‘lkashunoslik to‘plamlarining
mazmuni to‘la yoritilgan. Masalan: „San’at“ bo‘limida kam nusxada
nashr qilingan, muhim va nodir hisoblangan „Òóðêåñòàíñêèé
àëüáîì“ning hamma varaqlari sanalib tavsif qilingan.
N. V. Dmitrovskiy tuzgan katalog fondning o‘lkashunoslik
xarakteridagi qismi mazmunini to‘la ochib bergan. U o‘zining
O‘rta Osiyo haqidagi 1871 — 1872- yil uchun kitob va maqola-
larning kundalik bibliografiyasini tuzib, „Òóðêåñòàíñêèå âåäî-
ìîñòè“ (1871- yil ¹¹ 33, 36, 39, 43, 44, 1872- yil  ¹¹ 7, 16)
gazetasida nashr qildiradi. 1874- yilda esa muhim ko‘rsatkich —
„Áèáëèîãðàôè÷åñêèé óêàçàòåëü“ ñî÷èíåíèé î Ñðåäíåé
Àçèè, íàïå÷àòàííûõ â Ðîññèè íà ðóññêîì ÿçûêå ñ 1692 ïî
1870 ã.ã“ni nashr qiladi. O‘rta Osiyo haqidagi adabiyotlarni
yig‘ish uchun u Moskva va Peterburgda chiqadigan jurnallarni,
rus fanlar akademiyasi, universitetlar va ilmiy jamiyatlarning
nashrlarini, ko‘plab gazetalarni ko‘rib chiqdi. Ko‘rsatkichdagi
788 nomdagi manbalar 11 ta bo‘limga joylashtirilib, O‘rta Osiyo
va uning ayrim hududlari tarixi, geografiyasi, arxeologiyasi qishloq
xo‘jaligi, sanoati, aholisiga oid adabiyotlardan iborat. So‘zboshida
yaqin kunlarda ko‘rsatkichning davomi ham chiqishi haqida
yozilgan, lekin u chiqmagan. N. V. Dmitrovskiyda doimo
V. I. Mejovning „Turkiston to‘plami“ni to‘ldirish istagi bo‘lgan.
Shuning uchun ham „V. I. Mejovning „Turkiston to‘plami“ga
kirmay qolgan O‘rta Osiyo haqidagi maqolalarning 1867 — 1887-
yillar, shuningdek, 1887 — 1907- yillar“ ko‘rsatkichida, asosan,
„Âîåííûé ñáîðíèê“, „Ðóññêèé èíâàëèä“, „Ðàçâåä÷èê“,
„Äðåâíÿÿ è Íîâàÿ Ðîññèÿ“ kabi 13 ta jurnaldan 1670 ta maqola
olingan. Materiallar jurnallarning alifbosi bo‘yicha, bo‘lim
ichida esa yillar bo‘yicha berilgan. Ko‘rsatkich qo‘lyozma kitoblar
fondida saqlanmoqda.
XIX asr oxiri va XX asr boshlarida O‘rta Osiyo haqidagi
adabiyotlarni hisobga oluvchi bibliografik ko‘rsatkichlar nashr
qilindi. 1902 — 1903- yillarda Peterburg botanika bog‘ining bosh

---

90
botanigi V. I. Linskoy Òurkiston o‘simliklar dunyosi va botanikka
oid ilmiy ishlarni ichiga olgan „Ëèòåðàòóðà ôëîðû Ñðåäíåé
Àçèè“ nomli 2 qismli ko‘rsatkichni tuzib nashr qildirdi. Uning
1- qismiga Òurkistonning va qo‘shni mamlakatlarning o‘simliklar
dunyosiga oid Peterburg va Moskvaning yirik kutubxonalarida
saqlanayotgan 1876 — 1902- yillarda nashr qilingan kitob va
maqolalar va to‘liq ma’lumot beruvchi annotatsiya berilgan. Nodir
nashrlarga annotatsiya, referat keng berilganki, unda manbaga
murojaat qilmay turib ham uning mazmuni bilan qisqa tanishsa
bo‘ladi. Ko‘rsatkichning 2- qismi O‘rta Osiyo botanika tarixini
o‘rganishga bag‘ishlangan, adabiyotlarning tavsifi, annotatsiyalash,
uni joylashtirish uslubi 1- qismiga monand. Materiallarni hisobga
olishning kengligi, bibliografik tavsifning to‘liq va bir xilligi,
annotatsiyaning kengligiga ko‘ra V. I. Linskoyning bu qo‘llanmasini
inqilobdan oldin tuzilgan eng yaxshi ko‘rsatkichlar qatoriga qo‘ysa
bo‘ladi. Lekin materialning alifbo tartibida joylashtirilishi, ayniqsa,
yordamchi ko‘rsatkich yo‘qligi undan foydalanishni ancha
qiyinlashtiradi.
O‘rta Osiyo haqidagi rus va chet tillardagi adabiyotlarni
S. P. Semyonov-Òyanshanskiyning, „Rossiya“ ko‘p jildli seri-
yasining XVIII va XIX jildlarida nashr qilingan „Óêàçàòåëü
ãëàâíåéøèõ èñòîðè÷íèêîâ è ïîñîáèé“ ko‘rsatkichdan topish
mumkin. Ko‘rsatkich XVII asrning o‘rtalaridan to 1913-
yilgacha bo‘lgan O‘rta Osiyo tarixi, arxeologiyasi, geografiyasi,
madaniyati va boshqa sohalarga oid adabiyotni o‘z ichiga olib, o‘n
bitta bo‘limda joylashtirilgan. O‘rta Osiyo haqidagi muhim
ko‘rsatkichlardan biri o‘lkashunos-bibliograf V. R. Gorodetskiy va
M. P. Gorodetskayalarning „Áèáëèîãðàôèÿ Òóðêåñòàíà“
ko‘rsatkichdir. Unda rus va chet tillarda nashr qilingan kitob va
maqolalar 10 ta asosiy bo‘limda fan sohalari bo‘yicha joylash-
tirilgan (tarix, geografiya, mineralogiya, botanika, zoologiya,
astronomiya, qishloq xo‘jaligi va boshqalar). 10- bo‘lim yig‘ma
bo‘lib, boshqa bo‘limlarga kirmay qolgan adabiyotlar va ba’zi
vaqtli matbuot muharririyatining manzillari berilgan. Uning
kamchiligi turli yillardagi adabiyotlarni bir tekisda bermaganligi,
bir muallifning bir necha asarini tasvirlashda muallif familiyasini
birinchi asarda ko‘rsatib, qolganlarida bermaganligi, annotatsiya
va yordamchi ko‘rsatkichning yo‘qligidadir. Shunga qaramasdan,
ko‘rsatkichdan O‘rta Osiyo haqida muhim ma’lumotlar yig‘ishda
foydalanish mumkin. XX asr boshlaridan to hozirgi kungacha

---

91
ilmiy qimmatini yo‘qotmagan qator bibliografik ko‘rsatkichlar
Rus geografiya jamiyati Òurkiston bo‘limining „Èçâåñòèÿ“ to‘p-
lamida nashr qilingan. Masalan, 1914 — 1917- yillarda
to‘plamning X — XII jildlarida bosilgan A. V. Ponkovning va Y. K.
Betger tuzgan 2 qismli „Turkistonshunoslikka oid kitob va
maqolalarning bibliografiyasi“ hamda sayohatchi I. Minayevning
„Amudaryoning yuqori qismidagi davlatlar haqida 1878- yilgacha
ma’lumot“ nomli kitobida berilgan „Bibliografik ko‘rsatkichlar“
chop etildi. Ularda O‘rta Osiyo haqida muhim ma’lumotlar
berilgan. Yuqoridagi ko‘rsatkichlardan kelgusida respublikamiz va
O‘rta Osiyoning inqilobgacha bo‘lgan davri uchun umumiy
retrospektiv bibliografik qo‘llanmalar tuzishda manba sifatida
foydalanishimiz mumkin.
XIX asr oxiri — XX asr boshlarida O‘rta Osiyo xalqlari
tillaridagi adabiyotlarni ham bibliografiyalash masalasiga e’tibor
berildi. Birinchi marta Òurkistonlik mualliflar asarlari XIX asr
o‘rtalarida Peterburg va Qozon shaharlarida Sharq xalqlari tillarida
nashr qilingan bibliografik qo‘llanmalarda, keyinchalik esa
sharqshunoslik yo‘nalishidagi markaziy va mahalliy vaqtli
matbuotda hisobga olina boshlandi. Osiyo muzeyi va Imperator
xalq kutubxonasida birinchi marta Rossiyada musulmon
matbuotining  2 ta bibliografik ko‘rsatkichi tuzildi. 1852- yilda
nashr qilingan birinchi bibliografik obzorda sharq (shu
jumladan, Òurkiston) qo‘lyozma asarlari berilgan. Bu sharq
qo‘lyozmalariga tuzilgan birinchi katta bibliografik tajriba edi. 2-
ko‘rsatkich 1867- yilda nashr qilinib, unda 900 ga yaqin sharq
tillarida nashr qilingan adabiyotlar berilgan. Adabiyotlar haqidagi
ma’lumotlar arab tilida berilgan. Material xronologik tartibda va
alifbo bo‘yicha joylashtirilgan. Bu musulmon matbuotining
rivojlanishini, uning mazmunini va yo‘nalishini ochib beradi.
Bundan ko‘rinadiki, hisobga olingan ko‘pchilik kitoblar arab,
fors va turkiy tillaridagi musulmon diniy kitoblaridir. Bu
„Qur’oni Karim“ning, „Haftiyak“ning bir necha nashri va
boshqa diniy kitoblar, XIX asr o‘rtalarida nashr etilgan badiiy
adabiyotlar va ba’zi musulmon olimlarining 30 dan oshiq
asarlari B. A. Dornning ko‘rsatkichida hisobga olingan. Unda,
Qozon shahrida XIX asr sharq adabiyotiga to‘la ma’lumot
berilgan. Ko‘rsatkichning kamchiliklari: B. A. Dorn asarlarning
bibliografik tavsifini juda qisqa bergan, unda son xarakteristikasi,
nashriyotlar haqida ma’lumot yo‘q, ko‘rsatkich to‘liq emas,

---

92
buni B. A. Dorn o‘zi ham tan olib, ko‘rsatkichni tuzishda
ko‘plab musulmon kitoblari Osiyo muzeyida yo‘q edi, ularni
hali topish kerak, deb yozgan. Lekin bu ko‘rsatkichning
qimmatiga ta’sir qilmaydi. Chunki bibliografik qo‘llanma qadim
O‘rta Osiyo olimlari va yozuvchilarining asarlari haqida ma’lumot
beruvchi yagona manbadir. Afsuski, B. A. Dorndan keyin
Rossiyada sharq xalqlari tillaridagi adabiyotlarning bibliografiyasi
bilan 15 yil (1867 — 1884) davomida hech kim shug‘ullanmadi.
1886 — 1917- yillarga kelib, rus sharqshunosligining mat-
buot organi hisoblangan „Çàïèñêè Âîñòî÷íîãî îòäåëåíèÿ
èìïåðàòîðñêîãî ðóññêîãî àðõåîëîãè÷åñêîãî îáøåñòâa“
(ÇÂÎÈÐÀÎ) nomli davomli nashr chiqishi bilan yana bosh-
landi. Òo‘plamda sharq tillarida Òurkistonda chiqqan adabiyotlar
ro‘yxati, ularga yozilgan taqrizlar haqida ma’lumot berib borildi.
O‘rta Osiyo xalqlari adabiyoti, tarixi, arxeologiyasi haqida
adabiyotlarning sharqshunos-turkistonshunoslar tomonidan
tuzilgan qator ro‘yxatlari bosilib turdi. To‘plamning 1886 —
1893- yillarga oid 3, 5, 8- ijldlarida yirik sharqshunos olim V. F.
Smirnovning „Rossiyada nashr qilingan musulmon matbuoti“
nomli ko‘rsatkich bosilib chiqadi. Unga 1885 — 1893- yillarda
chiqqan adabiyotlar kiritilgan bo‘lib, bevosita B. A. Dorn
ko‘rsatkichining davomi hisoblanadi. Bunda jami bo‘lib 684 kitob
hisobga olingan, bibliografik tavsifi, kitob haqida bibliografik
ma’lumotlar kam. Hisobga olingan kitoblarning asosiy qismi
Qozon shahrida nashr qilingan bo‘lib, faqat 1889 — 1893-
yillarda Òoshkentda nashr qilingan 28 ta kitob kiritilgan.
Ko‘rsatkich Òurkistonda sharq tillarida nashr qilingan kitob-
larning to‘liq hisobini bermaydi.
1889- yili Òoshkentda Òurkiston bibliografiyasi tarixida mu-
him voqea bo‘lgan E. F. Kalning „Êàòàëîã âîñòî÷íûõ ðóêî-
ïèñåé Òóðêåñòàíñêîé ïóáëè÷íîé áèáëèîòåêè“ qo‘llanmasi
nashr qilindi. Bu Rossiyaning birinchi marta mamlakatning
chekka o‘lkasida saqlanayotgan sharq qo‘lyozma asarlarini ilmiy
tasvirlashga bo‘lgan urinishi edi. Kal katalogni tuzishni Òosh-
kentda boshlab, Peterburgda nihoyasiga yetkazdi. Buning uchun
u Òurkiston xalq kutubxonasida tasvirlab ulgurmagan 39 ta
qo‘lyozmani Òurkiston general-gubernatori I. O. Rozenbaxning
ruxsati bilan Peterburgga olib ketdi.

---

93
Katalogga 87 qo‘lyozma arab tilida 7 ta, turkiy tillarida 11,
fors tilida 67 ta kiritilgan bo‘lib, ular fan sohalari bo‘yicha
joylashtirilgan, qo‘lyozma tasvirida uning hajmi, bichimi, qisqa
mazmuni yoritib berilgan. Bundan tashqari, qo‘lyozmaning
muallifi, yozilgan vaqti, kim tomonidan ko‘chirilgan va boshqa
muhim ma’lumotlarni beradi. Kal tuzgan bu katalog ilmiy va
maqsadga muvofiqdir. Kaldan keyin 1912- yili O‘rta Osiyo ilmiy
bibliografiyasiga katta hissa qo‘shgan sharqshunos olim A. A.
Semyonov sharq adabiyotining 2 ta katalogini tuzadi. Bular
„Òurkiston xalq kutubxonasidagi sharq qo‘lyozmalarining kata-
logi“, „Òurkiston xalq kutubxonasidagi litografik nashrlar kata-
logi“. Lekin bu har ikkala katalog ham nashrdan chiqmagan,
O‘zFAning Sharqshunoslik institutida saqlanadi.
XIX asr oxiri va XX asr boshlarida sharqshunoslikka oid
adabiyotlarning ko‘plab nashr qilinishi sharqshunoslarda bu
kitoblar haqida to‘liq axborot berishga ehtiyoj tug‘dirdi. Shuning
uchun 1912- yili sharqshunoslik jamiyatining „Ìèð Èñëàìà“
jurnali muharririyati tomonidan musulmon xalqlari tillaridagi
adabiyotlarni hisobga oluvchi „Musulmon kitob solnomasi“
nashr qilina boshlandi. Buning asosiy vazifasi V. V. Bartoldning
fikricha, musulmon xalqlarining o‘tmishi va hozirgi hayotini
o‘rganishga imkon berish edi. U haftada bir marta chiqarilib,
1912 — 1913- yillarda 51 soni bosmadan chiqariladi. Solnomada
hamma musulmon xalqlari tillaridagi adabiyotlar hisobga olinib,
material esa tillar bo‘yicha joylashtirildi. Masalan, arab va dargin
tilidagi kitoblar, arab va fors tilidagi kitoblar, arab va tatar tilidagi
kitoblar, sart (o‘zbek —
MÒ
) tilidagi kitoblar va hokazo.
„Musulmon kitob solnomasi“ mustaqil ravishda nashr qilinmas-
dan faqat rus tilidagi „Êíèæíàÿ ëåòîïèñü“ („Kitob solno-
masi“) materiallari bilan cheklanganligi sababli unga ayrim sharq
tillaridagi, jumladan, Òurkistonda nashr etilgan kitoblar kirmay
qolgan. Solnomada hisobga olingan materiallar 2- darajali axborot
bo‘lgani uchun deyarli ilmiy ahamiyatga ega emas. Shu sababli
keyinchalik uni nashr qilish to‘xtatildi. Lekin solnoma Rossiyada
sharq tillaridagi adabiyotlarni hisobga oluvchi birinchi kundalik
bibliografik qo‘llanma edi. XX asr boshlarida sharq tillaridagi
mahalliy nashrlarning kundalik hisobini olish ishiga Òur-
kistonning o‘zida ham urinib ko‘rildi. 1911- yil Òurkiston xalq
kutubxonasi kuzatish komissiyasining a’zosi L. A. Zimin Òosh-
kentda nashr qilinadigan „Ñðåäíÿÿ Àçèÿ“ jurnalida Òurkistonda

---

94
nashr qilinuvchi matbuot asarlarining oylik bibliografik ro‘y-
xatini berib bordi. L. A. Ziminning fikricha, bu ko‘rsatkichda
Òurkiston haqida hamda Òurkistonning o‘zida nashr qilinayotgan
rus va sharq tillaridagi adabiyotlarni hisobga olish mo‘ljallangan.
Ko‘rsatkich 1917- yildan oldingi birinchi o‘lkashunoslik bib-
liografik ko‘rsatkichlardan edi. Uning faqat 5 ta soni nashr
qilingan.
Shunday qilib, XX asr boshlarida sharq xalqlari tillaridagi
Òurkiston nashrlari bibliografiyasini tuzishga bo‘lgan urinishlar
oxirigacha yetkazilmadi. Sababi mahalliy nashrlarning bir joyga
to‘planmaganligi.
Hozirgi kunga qadar O‘rta Osiyo matbuotining to‘liq biblio-
grafiyasini tuzish ishi hal qilinmagan. Shuning uchun O‘rta
Osiyo kutubxonalari mutaxassislari oldida turgan muhim vazi-
fa — O‘rta Osiyo xalqlarining madaniyati, siyosiy va iqtisodiy
rivojlanish tarixini hisobga olgan holda eng qadimiy qo‘lyozma
manbalardan tortib to XX asr boshlariga (1917- yilga) qadar
davr adabiyotining umumiy retrospektiv bibliografiyasini tu-
zishdan iboratdir. Bu vazifani hal qilish O‘rta Osiyo xalqlarining
o‘tmishdagi unutilgan boy merosini o‘rganishda muhim ahami-
yatga egadir.