Bibliografiya lat p65

Aleksandr Aleksandrovich Semyonov
 o‘chmas iz qoldirgan.

---

139
1873- yili Òambov viloyatida tavallud topgan A. A. Semyonov
Yekaterina institutini bitirgandan so‘ng, Lazarev sharq tillari
institutiga o‘qishga kiradi va uni 1900- yili 1- darajali diðlom bilan
tamomlab, arab, fors va turk tillari bo‘yicha oriyentalist ixtisosligini
egallaydi. U bibliografik faoliyatini 1906- yili Òoshkentga kelgandan
so‘ng boshladi. Shu yili Xalq kutubxonasining kuzatuv qo‘mitasiga
a’zo bo‘ldi va kutubxona fondini to‘ldirish hamda O‘rta Osiyo
haqida adabiyotlarning bibliografiyasi va katalogini tuzishda ish-
tirok etdi. V. I. Mejovning mashhur „Turkiston to‘plami“ni tuzish
ishini 1910- yili o‘lkashunos bibliograf N. V. Dimitrov vafotidan
so‘ng davom ettirdi. 1916- yilgacha uning rahbarligida to‘plam-
ning yana 98 ta jildi tayyorlandi. Oldingilardan farq qilib, u
to‘plamning mazmunini sistemalashtirdi, har bir jildga bir fan
sohasiga oid adabiyotlar kiritildi. Masalan, 546 — 548, 570,
588 — 589- jildlarga tarix va arxeologiyaga oid, 555 — 559, 584 —
589- jildlarga filologiyaga oid adabiyotlar kiritildi. Adabiyotlarni
tanlashda uning ilmiy va dolzarblik xususiyatlari e’tiborga olindi.
Betger A. A. Semyonov rahbarlik qilgan davrni „Semyonov
davri“ deb atadi. 1912- yili Semyonov Òurkiston Xalq kutubxonasi
fondida saqlanayotgan 231 ta sharq qo‘lyozmalari va 569 ta litografik
kitoblarning katalogini tuzadi, ammo u nashr etilmay qoladi,
hozirgi paytda O‘zFAning Sharqshunoslik instituti kutubxonasi
fondida saqlanadi. Òurkistonda qo‘lyozma kitoblarni bibliografiya-
lash ishi bilan birinchi bo‘lib sharqshunos olim E. F. Kal
shug‘ullangan edi va 1889- yili „Turkiston xalq kutubxonasidagi
sharq qo‘lyozma asarlarining katalogi“ni tuzgan. 1912- yilda
Semyonov rus sharqshunoslaridan birinchi bo‘lib Òurkistondagi
litografik nashrlarni o‘rganadi va kutubxona fondida saqlanayotgan
qo‘lyozma kitoblar katalogini tuzadi. Unda arab shriftida yozilgan
569 ta kitobning tavsifi berilgan. K. A. Inostransev va Y. I. Smir-
novning 1906- yil tuzgan „Musulmon arxeologiyasi bibliografiyasi
uchun materiallar“,1908- yilda yaratilgan A. A. Bogolyubovning
„O‘rta Osiyo gilamdo‘zligi“ ko‘rsatkichlari bilan tanishib, tadqiqot
ishlari olib bordi. 1911- yili „Ýòíîãðàôè÷åñêîå îáîçðåíèå“
jurnalida „Rus Òurkistoni gilamlari“ nomli taqriz bilan chiqdi.
Bu uning O‘rta Osiyo gilamdo‘zligi haqidagi bibliografik nashrlar
sohasidagi dastlabki ilmiy ishidir. U 2 marta nashr etilgan. 1925-
yil nashr etilgan „O‘rta Osiyo gilamdo‘zligi bo‘yicha
adabiyotlarning bibliografik ko‘rsatkichi“da 199 ta rus va chet el
nashrlari hisobga olingan. Ularga annotatsiya berilgan. Semyonov

---

140
O‘zbekistonda bibliografiya ishini tashkil etishda alohida o‘rin
tutadi. Betger va Burovlar bilan birgalikda O‘rta Osiyo
adabiyotlarining universal ilmiy bibliografiyasini tuzish ishini
tashkil etishda faol qatnashdi. 1924- yili Betger boshchiligida
bibliografik byuroga a’zo bo‘ldi.
1925 — 1926- yillarda byuro tomonidan yaratilgan 3 ta
bibliografik ko‘rsatkich Semyonov tashabbusi va muharrirligida
nashrdan chiqdi. „O‘rta Osiyo gilamdo‘zlik materiallariga oid
adabiyotlarning bibliografiyasi“, „Buxoro shahar markaziy
kutubxonasida saqlanayotgan qo‘lyozmalarning katalogi“, „O‘rta
Osiyoda o‘zbeklar tarixiga oid vaqtli matbuot ko‘rsatkichi“ nashr
etildi. 20 — 30- yillarda u qo‘lyozma asarlar bilan ishladi. Ilmiy
jamoatchilikka axborot berish maqsadida bir qancha kataloglar
tuzadi. 1935- yili tuzgan „O‘rta Osiyo davlat universiteti
kutubxonasidagi qo‘lyozmalar ro‘yxati“. Bu ko‘rsatkich 1884 —
1917- yillarda mahalliy litografiyalar nashr etgan 204 ta asar
haqida ma’lumot beradi. Ko‘rsatkichdagi materiallar tili bo‘yicha
joylashtirilgan, har bir bo‘lim ichida fan sohalariga ajratilgan.
Bibliografik tavsif to‘liq berilgan, annotatsiyada qo‘lyozma tarixi,
muallifi, xattot, bezaklari, qog‘ozning sifati haqida ham
ma’lumotlar keltirilgan.
1956- yili uzoq davom etgan mehnat natijasida ko‘rsatkichning
2- soni „O‘rta Osiyo Davlat universiteti asosiy kutubxonasida
saqlanayotgan fors, tojik, arab va turk qo‘lyozmalari tavsifi“
chiqdi. Unda tarix, huquqshunoslik, falsafa, adabiyotshunoslik va
boshqa sohalarga oid 1999 ta qo‘lyozma haqida ma’lumot berilgan.
Har bir asar tavsifida muallif ism-sharifi, xattotning ism-sharifi,
yozilish joyi va sanasi, qo‘lyozmaga ega bo‘ lish yo‘llari haqida
ma’lumotlar berilgan. Ko‘rsatkichga ismlar ko‘rsatkichi, asarlar
ro‘yxati ilova qilingan. 1940- yildan boshlab A. A. Semyonov
O‘rta Osiyoning yirik fan arboblari, adabiyot va san’at vakillarining
ijodiga bag‘ishlab kartoteka tuza boshladi. 1945- yilgacha 500 dan
ortiq shaxslar (olimlar, san’atkorlar, yozuvchi va shoirlar) haqida
ma’lumot to‘plagan edi. Uning maqsadi yirik biobibliografiya tuzish
edi. Ammo bu ish amalga oshmay qolgan va u hozirda A. A.
Semyonov arxivida saqlanadi. Bu qo‘llanma keyinchalik FA
qo‘lyozmalarini o‘rganish va O‘rta Osiyoning XIX asr
ijodkorlarining biobibliografik lug‘atini tuzishda asos bo‘ldi.
A. A. Semyonov Beruniy, Ibn Sino, Navoiy ijodiga oid o‘ta
mazmunli to‘liq biobibliografik ocherklarni nashr ettirdi.

---

141
Navoiyning 500 yillik yubileyi munosabati bilan A. A. Semyonov
Navoiy davrini aks ettiruvchi qator adabiy, tarixiy va bibliografik
ishlarni bajardi. Ularning ko‘pchiligi O‘zbekiston xalq
kutubxonasida saqlanayotgan Navoiy qo‘lyozma asarlarining
ro‘yxatidan iborat. Bu ko‘rsatkich Navoiy asarlari matni bilan
ishlovchilarga yordam tariqasida tuzilgan. Navoiy ijodiga
bag‘ishlangan muhim ko‘rsatkich — „Alisher Navoiyning nashr
qilingan asarlari va u haqdagi adabiyotlarning bibliografiyasiga oid
materiallar“ qo‘llanmasidir. Unga Navoiyning Òoshkent, Moskva,
Sankt-Peterburg kutubxonalarida, chet el yirik kutubxonalarida
saqlanayotgan asarlari va u haqdagi adabiyotlar kiritilgan. Kirish
qismida muallif ko‘rsatkichning shoshilinch tuzilganligi uchun
uning to‘laligiga da’vo qilmasligini ta’kidlaydi. Unda Navoiy
asarlaridan 91 tasining tavsifini beradi, yana o‘sha vaqtdagi 20
dan ortiq xattotlar nomini eslatib o‘tadi, ularning xatlarining
yutuqli tomonlarini ko‘rsatadi. Qo‘lyozmaning qaysi hududga
oidligi, ularning betini o‘qish xususiyatlari, ishlatilgan bezak
turlari, ustalarning qaysi maktabga mansubligi, qog‘oz va uning
tarixi haqida ham ma’lumotlar berilgan. Ko‘rsatkich 1968- yili
„Alisher Navoiy“ nomli biobibliografiya chiqqungacha katta
ahamiyatga ega bo‘lib qoldi. A. A. Semyonovning 10 jildlik O‘zFAdagi
sharq qo‘lyozmalari katalogini tuzishda A. E. Shmidt, A. I.
Kononov, D. R. Voronovskiy, M. A. Salelar ishtirok etadilar.
Qo‘lyozmalar fan sohalari bo‘yicha joylashtirilib, har bir jildiga
uning mazmunini ochib beruvchi kirish so‘zi berilgan. 1- jildiga
kirish so‘zida Semyonov sharq qo‘lyozmalar katalogini tuzish
tarixiga batafsil to‘xtaladi. Sharqshunoslik instituti jamoasi bilan
11 jilddan iborat „O‘zFA sharq qo‘lyozmalari to‘plami“ni nashrga
tayyorladi, 6880 dan ortiq qo‘lyozmalar haqida ma’lumotlar
bergan. Shundan 7 ta jildi 1952 — 1963- yillari bevosita Semyonov
ishtirokida amalga oshgan, Òojikiston FA sharq qo‘lyozmalari
katalogi ham tayyorlangan.
O‘zbekistonning ko‘zga ko‘ringan kutubxonashunos va
bibliografi, O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan kutubxonachi, tarix
fanlari nomzodi, Milliy universitet Asosiy kutubxonasi biblio-
grafiya bo‘limi boshlig‘i