Bibliyografya: 6 Bibliyografya: 7

BÜRHANEDDİN AHMED³¹

BURHÂNEDDİN-İ ÂNEVÎ

Anadolu Selçuklu Hükümdarı I. İzzeddin Keykâvus'a (1210-1220) takdim ettiği Enîsü'l-kulûb adlı eseriyle tanınan âlim ve şair.³²

BÜRHANEDDİN EL-BUHARÎ

Burhânüddîn (Burhânü'ş-Şerîa) Mahmûd b. Ahmed b. Abdilazîz el-Buhârî el-Merginânî (ö. 616/1219) Hanefî müctehid ve âlimi.

Karahanlılar'ın hakimiyetindeki Buha-ra'da XI-XIII. yüzyıllarda hüküm süren ve birçok âlim yetiştiren Türkistanlı Bur­han ailesine (Âl-i Burhan) mensuptur. Ba­bası Sadrüşşehîd Tâceddin Ahmed, de­desi Burhâneddin el-Kebîr Abdülazîz b. Ömer, amcası Sadrüşşehîd Hüsâmeddin Ömer b. Abdülazîz ve oğlu Sadrülislâm Tâhir b. Mahmûd da devirlerinin Önde gelen âlimlerindendir. Ailenin üyeleri "sadr" unvanıyla anılırlar. Dedesi Abdülazîz b. Ömer'i 495'te (1101-1102) Buha­ra başkadılığına tayin eden Selçuklu Sultanı Sencer'in ilk defa ona sadr un­vanını da verdiği kaynaklarda belirtil­mektedir.

Burhâneddin el-Buhârî Mergînân'da doğdu. Hayatı ile ilgili kaynaklarda birbi­rinden farklı bilgiler verilmektedir. Bağ­datlı İsmail Paşa³³ İle onu Sadrüşşehîd Ömer b. Abdü-lazîz'in torunu gibi gösteren Brockelmann³⁴ 551'de (1156) doğduğunu ve 616'da (1219) vefat ettiğini kayde­derler. Kâtib Çelebi de³⁵ 616"da öldüğünü söy­lerken Ömer Nasuhi Bilmen³⁶ onun 544'ten (1149) sonra vefat ettiğini ileri sürer. Burhâneddin'in ismi bazı kaynaklarda Muhammed olarak da geçmektedir³⁷. İbnü'l-Esîr'in 603 (1206) yılında hac­ca gittiğini kaydettiği³⁸ Burhâneddin Muhammed b. Ahmed b. Abdülazîz'in bu zat olması ihtimali, Bur­hâneddin'in 1219 olarak verilen vefat tarihini desteklemektedir. Fakat Barth-oid Mahmûd ve Muhammed'i iki ayrı şa­hıs gibi zikretmektedir (M, II, 840). Bur­hâneddin'in oğlu Tâhir b. Mahmûd'un ölümü ile ilgili olarak bazı kaynaklarda verilen³⁹ 504 (1110) tarihi de izahı güç bir durum arzetmektedir. Bu husustaki ka­rışıklık, aynı dönemde yaşamış Burhâ­neddin lakabıyla tanınan birçok âlimin varlığı ve başkalarının da el-Muhît adıy­la kitap telif etmelerinden kaynaklan­mış olmalıdır.

Burhâneddin el-Buhârî babasından ve dedesi tarafından kurulan çok sayı­da ilim adamının yetiştiği medresenin meşhur hocalarından ders okudu. Bazı kaynaklarda amcası Ömer b. Abdülazîz'-den de (ö. 536/1141) ders aldığı kay-dedilmekteyse de⁴⁰ 1156 yılında doğduğu kabul edilirse bunun mümkün olmadığı anlaşılır. Ayrıca Buha­ra ve Semerkant başta olmak üzere çe­şitli şehirlere gidip devrin ileri gelen alimleriyle görüştü, onlardan ders aldı. Özellikle fıkıh sahasında devrinde otori­te idi. İbn Kemal onu "mesâilde mücte-hid" kabul eder. Başta oğlu Sadrülislâm Tâhir b. Mahmûd olmak üzere birçok ilim adamı yetiştirdi, müftülük ve kadılık yap­tı. Talebeleri arasında, dedesi Burhâned­din el-Kebîr'in talebesi olan Kâdîhan Hasan b. Mansûr'un da (ö. 592/1196) sayılması⁴¹ doğ­ru değildir.

Eserleri:

1- el-Muhit, el-Muhîtü'l-ke­bîr, el-Muhîtü'1-Burhânî ve el-Muhî-tü'î-Burhânî fi']-hkhi'n-Nucmânî ola­rak da bilinir. İmam Muhammed'in Ha­nefî mezhebinde zâhirü'r-rivâye diye bilinen altı kitabındaki meseleleri bir araya toplamış, bunlara nâdirü'r-riuâ-ye ve vâkıât kitaplarında geçen mese­lelerle babasından öğrendiği tamamlayıcı bilgileri de eklemiştir. Eserin müellifinin Burhâneddin el-Kebîr olduğunu zanne­denler ve bu eseri Burhânülislâm Radıy-yüddin es-Serahsfnin el-Muhît"\ ile ka­rıştıranlar da olmuştur. Tarih araştırma­ları açısından da değerli bilgiler ihtiva eden eserde bulunan ve Karahanlı Hü­kümdarı İbrahim Tamgaç Han'a ait olan vakfiye Z. V. Togan tarafından neşre ha­zırlanmıştır.⁴² Eserin Süleymaniye Kütüphanesi'nde birçok yaz­ma nüshası bulunmaktadır⁴³.

2- Zahî-retü'I-fetâvö. ez-Zahîreve ez-Zahîre-tul-Burhâniyye diye de bilinen eser eJ-MuM'in özeti mahiyetinde olup Süley­maniye Kütüphanesi'nde birçok yazma nüshası vardır.⁴⁴

3- Tetimmetü'î-fetâvâ. Amcası Ömer b. Abdülazîz muhtelif konulardaki çeşitli görüşleri ve fetvaları bir araya toplamış, fakat bunları bir düzene koyamadan şe-hid edilmişti. Bunlar daha sonra Burhâ­neddin el-Buhârî tarafından düzenlene­rek kitap haline getirilmiş ve esere her konuyla ilgili yeni meseleler de ilâve edil­miştir.⁴⁵

4- el-Vecîz îi'î-fetâvâ.⁴⁶

5- Nisâbü'l-fukahâ.⁴⁷

Kaynaklarda adlan geçen diğer başlıca eserleri de şunlardır: Şerhu'-Cömici'ş-şağîr, Şerhu'l-Câmicil'kebîr, Şerhu'z-Ziyâdât, el-Fetâvâ, el-Vâki'ât, et-Tec-ndü'l-Burhanı, et- Tarikatü'l-Burhâ-niyye.

Bibliyografya:

İbnü'l-Esîr. el-Kâmil, XII, 257; Kureşî, el-Ce-uâhim'l-mudiyye, III, 42; İbn Kutluboğa, Tâ-cii't-terâcim, s. 70; TaşkÖprizâde, Meozûûtü'l-alûm, I, 734, 739; Keşfü'z-zunûn, I, 11, 343-344, 345, 564, 568, 823; II, 963, 1619-1620, 1954, 1998, 2002; Leknevî, el-Fevû İdü'l-be-hiyye, s. 24, 85, 98, 149, 189-191, 205-207; Brockelmann, GAL, I, 464; SuppL, I, 289, 642; II, 953; Izâhu'l-meknûn, II, 155; Hediyijetü'l-cârifm, I, 430; 11, 404; Ziriklî. el-A*lâm, VIII, 36; Kehhâle, Mu'cemü'l-mü'ellifîn, V, 39; XII, 146-147; Yusuf Ziya Kavakcı, XI ue XII. Asırlarda Kara.hanhlarDeurin.de Ma.ua.ra' al-Nahr İslâm Hukukçuları, Ankara 1976, s. 68, 108-111; Bil­men, Kamus, i, 341; Ahmet Özel, Hanefî Fıkıh. Alimleri, Ankara 1990, s. 61-62; M. Saghir Ha­san Masumi, "Burhan al - Sharicahrs «al-Mu-hît al-Burhâm»", İTED, V/4 {1973), s. 65-73; W. Barttiold. "Burhan Ailesi", İA, II, 839-840.

BURHANEDDİN-İ GARÎB

Muhammed b. Nâsıriddîn Mahmûd el-Hansevî (ö. 738/1337) Hindistanlı tanınmış sûfî.

654'te (1256) Doğu Pencap'ta Hânsf-de doğdu. Hayatının ilk yıllarını burada geçirdi; daha sonra Delhi'ye giderek za­manın âlimlerinden fıkıh, usul ve Arapça öğrendi. Çiştiyye tarikatı şeyhlerinden Nizâmeddin Bedâûnfye intisap etti. Del­hi Türk Sultanı Muhammed b. Tuğluk'un Delhi'nin âlim ve ileri gelenlerini yeni baş­şehir Devletâbâd'a göçe mecbur etmesi üzerine oraya gitti (1327). Diğer bir ri­vayete göre ise Devletâbâd'a şeyhi tara­fından gönderildi. Ömrünün geri kalan kısmını burada geçirdi. Zeynüddin Dâ-vûd b. Hüseyin eş-Şîrâzî, Ferîdüddin Dev-letâbâdî, Kemâleddin el-Kâşânîve Rük-neddin el-Kâşânî onun en tanınmış ha­lifeleridir. Burhâneddfn-i Garîb Devletâ-bâd'da vefat etti ve Huldâbâd'a bağlı Ravza'ya defnedildi. Bazı kaynaklar ve­fatını 741 (1340-41) olarak kaydetmek­tedir.

Cezbedici şahsiyetiyle Şeyh Bedâünf-nin müridleri arasında büyük bir şöhret kazanan Burhâneddîn-i Garîb, Emîr Hüs-rev, Mîr Hasan ve Mesud Bey gibi şair­ler, Nasîrüddin Çırâğ-ı Dehlî ve Kirmânî gibi velîlerle dost oldu. Kaynaklar onu aşk ve şevk timsali bir zâhid, vaazları ile kalpleri fetheden vecd sahibi ve se­mâ meclislerine tutkun bir velî olarak tanıtır. Burhâneddîn-i Garîb'in ölümün­den sonra Burhânîler diye anılan müridleri semâ sırasında kendilerine has bir tarzda raksedercesine zikir âyini ya­parlardı.

Burhâneddîn-i Garîb Devletâbâd'a gi­derken uğradığı Dekken'deki Tapti yolu üzerinde bulunan yerleşim bölgesinin Fârûkîler'in saltanatı döneminde imar edileceğini müjdelemişti. Daha sonra bu bölge Nasîr Han el-Fârûkl (1399-1437) tarafından ihya edilerek Burhâneddîn-i Garîb'in adını ebedîleştirmek için bu­raya Burhânpûr ismi verilmiştir. Ayrıca Ravza'daki türbesine Fârûkller tarafın­dan bir arazi vakfedilmiştir.

Sefînetul-evliya3 müellifi Dârâ Şü-kûh, Evrengzîb ile Şeyh Nizâmeddin Be-dâûnrnin bazı müridlerinin medfun bu­lunduğu Burhâneddîn-i Garîb'in türbe­si etrafında ölüm yıl dönümlerinde dü­zenlenen törenlerden birine katıldığını söyler.

Burhâneddîn-i Garîb'in vecize ve hik­metli sözlerini Rükneddin el-Kâşânî Ne-fo5isü'l-enîâs, kardeşi Hammâd el-Kâ­şânî Ahsenü'l-akvâl, diğer kardeşi Mec-düddin el-Kâşânî de Garibü'l-kerâmât adlarıyla derlemişlerdir. Mecdüddin Ga-rîbü'l-kerâmât'a Bokıyyetü'l-ğoro3ib adlı bir zeyil yazmıştır.⁴⁸

Bibliyografya:

Mirhord. Siyerul-euliyâ. Delhi 1302, s. 278; Abdülhak ed-Dihlevî, Ahbarü'l-ahyâr, Delhi 1309, s. 93; Dârâ Şükûh, Sefînetü'l-evliya, Leknev 1872, s. Î01; Gulâm Server Lâhûrî, Hazînelü'l-asfiyâ', Lahore 1284, s. 332; Abdülhay el-Ha-senî. Nüzhetü'l-hauâtır, II, 140-141; Moham-mad Shafi, "Burhan al-Dîn Gharîb", E!2 (İng], 1, 1328-1329.