Bilig 49. sayı



Yüklə 3,45 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/90
tarix18.06.2018
ölçüsü3,45 Kb.
#49338
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   90


bilig   Bahar / 2009   sayı 49: 1-34 
© Ahmet Yesevi Üniversitesi Mütevelli Heyet Başkanlığı 
Sultan Abdülmecid Döneminde 
İstanbul-Ayasofya Camii’ndeki 
Onarımlar ve Çalışmaları Aktaran Belgeler 
Sema Doğan
*
 
Özet: Bizans başkenti Konstantinopolis’in en önemli yapısı olan Hagia 
Sophia Kilisesi’nin tarihi, 4. yüzyılın ilk yarısında birinci, 5. yüzyılın 
başlarında ikinci, 6. yüzyılda üçüncü yapım evrelerinde izlenir. Osman-
lı Dönemine kadar geçirdiği doğal tahribatlara karşın pek çok onarımla 
ayakta kalabilen kilise, 29 Mayıs 1453’te Fatih Sultan Mehmed’in İs-
tanbul’u almasıyla camiye dönüştürülür. Ayasofya, Osmanlı Dönemin-
de kentin en büyük Camii olmasıyla önemini sürdürmüştür. 19. yüzyıla 
kadar yeni bölümlerin ve mimari öğelerin eklenmesine karşın, büyük 
depremler yapıda zararlara yol açmıştır. 
Sultan Abdülmecid’in (1839-1861) yaptırdığı onarımların, yapının gü-
nümüze gelebilmesinde payı büyüktür. İsviçre’li iki kardeş mimarın gö-
revlendirilmesiyle 1847 yılında başlayan onarımlar, 1858 yılına dek 
devam etmiştir. Başta Fossati Kardeşler’in görsel ve yazılı belgeleri ile 
yayınlarının yanı sıra, aynı dönemde İstanbul’a gelen gezginlerin seya-
hatnamelerinde gravürler eşliğinde aktardıkları bilgiler, Osmanlı arşiv-
lerindeki kayıtlar, Ayasofya risaleleri ve dönemin ressamlarının Aya-
sofya konulu tablolarında onarımlar izlenmekte, yapının önemi ortaya 
konmaktadır. 
 
Anahtar Kelimeler: Hagia Sophia Kilisesi, Ayasofya Camii, 
Abdülmecid dönemi, Fossati Kardeşler, onarımlar. 
 
Giriş 
Ayasofya’nın Bizans ve Osmanlı Dönemlerine ait mimari, mimari bezeme ve 
mozaiklerinin günümüze gelebilmesinde Sultan Abdülmecid’in (1839-1861) 
yaptırdığı onarımların payı büyüktür. Ayasofya Bizans Döneminde isyanla-
rın, yangın ve depremlerin yarattığı tahribat nedeniyle pek çok onarım ve 
yapı dönemine, Osmanlı Döneminde ise her padişahın yaptırdığı yeni ekle-
melerle pek çok evreye sahiptir. Yapının inşa evrelerini ve onarımlarını kro-
                                           
*
 Hacettepe Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Sanat Tarihi Bölümü / ANKARA 
 semad@hacettepe.edu.tr 


bilig
Bahar / 2009, sayı 49 
 

nolojik olarak kısaca aktarmak, 19. yüzyılda gerçekleşen onarımın ne denli 
büyük ve ince ayrıntılar içerdiğini ortaya koyması açısından yararlı olacaktır: 
Hagia Sophia Kilisesi 
4. yüzyılın ilk yarısında Hagia Sophia Kilisesi’nin ilk yapımını, olasılıkla I. 
Konstantios (324-337) başlatmış, II. Konstantios (337-361) bitirmiştir. Ahşap 
örtülü Hellenistik bazilika planında üç veya beş nefli kilisede, yan neflerin 
üzerinde galeri katı vardır. Kilisenin içinde veya olasılıkla yanında, kaynak-
larda Olympas olarak adı geçen bir vaftizhane ile kilisenin güney cephesine 
bitişik iki katlı  episcopeion  “piskoposluk sarayı” yapılmıştır. 361’deki dep-
remde zarar görmesinin ardından 381’deki Konsil toplantısı  sırasında 
Arianların saldırısı, yapıya büyük zarar vermiştir. İlk yapı, hé megalé ekklésia 
Büyük Kilise olarak adlandırılır. Kilise, 404 yılında geçirdiği yangının ardın-
dan onarılarak 415’te yeniden ibadete açılır (Antoniades 1907-09 I: 3-8; 
Müller-Wiener 2002: 84).  
İkinci yapıyı, olasılıkla Arkadios (395-408) başlatmış; II. Theodosius (408-
450) inşaatı tamamlatarak 415 yılında kiliseyi yeniden kutsamıştır. İlk yapı-
nın değişikliğe uğradığına ilişkin belge olmamakla birlikte, batısında sütunlu 
bir  atrium (avlu) ile doğusunda  skeuphylakion (hazine dairesi) bulunduğu 
bilinir (Antoniades 1907-09, I: 8-10, II, 146-153; Müller-Wiener 2002: 84-
96).  
1935 yılında Alfons Maria Schneider’in yaptığı kazılarda Kilise’nin girişinde 
ve atriumunda, 4. ve 5. yüzyıl başına tarihlenen kalıntılar bulunmuştur 
(Schneider 1941: 1 vd.). Sütun dizisinin taşıdığı  porticodaki  (anıtsal giriş) 
bezemeler, II. Theodosius döneminin özelliklerini taşır. İkinci yapı, 6. yüzyıl 
kilisesinden daha küçük olarak, ekseni birkaç derece güneye dönük yapılmış-
tır. 532’deki Nika ayaklanmasında yıkılan Kilise’yi, İmparator I. Iustinianos 
(527-565) yeniden inşa ettirir. Yeni kilise, Tralles’li mimar Anthemios ile 
Miletos’lu  İsidoros’un planları ile eski yapının yıkıntıları üzerine yapılır 
(Prokopios 554/1994: 18-24). Bazilika ve merkezi planın birleşimi ile oluşan 
plan tipindeki Kilise, Theodosius Dönemi yapısından daha büyüktür (Resim 
1) (Restle 2000: 21-27). Yapının içten uzunluğu narteks ve apsis hariç 
74,70m, genişliği 69,87 m’dir (Hoffmann 2005: 15). Dış narteksten apsise 
kadar içten uzunluğu 92,25 m’dir.  


Doğan, Sultan Abdülmecid Dönemi'nde İstanbul - Ayasofya Camii'ndeki Onarımlar 
 

 
Resim 1: Ayasofya’nın güney cepheden görünümü (S. Doğan Arşivi) 
Doğuda içte dairesel, dışta üç cepheli apsis, batıda kemerlerle dokuz bölüme 
ayrılan esonarteks ve eksonarteks (iç ve dış giriş mekânları) yer alır. Dış 
narteks 5,75 m, iç narteks 9,55 m’dir (Eyice 1984: 13). 
 Naos’un merkezindeki kubbe, dört büyük paye ile desteklenmiştir. Kubbenin 
itki gücü, doğu ve batısında yarım kubbelerle, çapraz eksenlerinde eksedralar 
(dörtte bir kubbe) ile hafifletilmiştir. Kubbenin yüksekliği 31,04 m, çapı ze-
minden 56,10 m’dir (Hoffmann 2005: 33). Yan nefler iki katlı olup, kubbeli 
ana mekânı üç yandan dolaşan galeri, yan nefler ile batıda iç ve dış narteksin 
üzerindedir.  İkinci kata çıkış, iç narteksin kuzeyindeki rampadan sağlanır. 
Yan nefler ile galeri, kubbeyi taşıyan büyük payelerden dış duvarlara atılan 
kemerlerle bölümlere ayrılmış; her bölüm çapraz tonoz, batı galeri ise beşik 
tonoz ile örtülmüştür. 
Güneybatı giriş holüne girmeden önce doğusunda bir vaftizhane, kiliseye 
bitişik olarak inşa edilmiştir. Dikdörtgen planlı ön giriş mekânından geçilerek 
girilen vaftizhane, dıştan kare, içten sekizgen planlıdır. Kubbe ile örtülü me-
kân, çapraz eksenlerde eksedralarla desteklenir. Yapı 1639’da türbeye dö-
nüştürülürken, içindeki 3,20 x 2,50 m boyutlarında mermer vaftiz havuzu 
dışarı  çıkarılarak aradaki küçük avluya taşınır (Eyice 1984: 16). Kilise’nin 
kuzeydoğu köşesinde daire planlı skeuphylakion (hazine yapısı) kilisenin 
değerli eşyalarının korunması amacıyla yapılmıştır. Yapının iç çapı 11,50 m, 
dış çapı 14,50 m’dir. İçte duvarlara açılan 12 nişle hareket sağlanmıştır.  
557 yılının Aralık ayındaki büyük bir deprem, Ayasofya’nın kubbesine ve olası-
lıkla içindeki liturjik eşyalara zarar vermiştir. Genç İsidoros daha sonra kubbeyi 


Yüklə 3,45 Kb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   90




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə