Biologiya(yun."bios"-həyat, "loqos"-elm) planetimizdə yaşayan bütün canlıların həyat və fəaliyyətini qanunauyğunluqlarını öyrənən elmdir. Bu termin ilk dəfə 1802-ci ildə J. B. Lamark və Q. R

• Biologiya(yun.”bios”-həyat, ”loqos”-elm) planetimizdə yaşayan bütün canlıların həyat və fəaliyyətini qanunauyğunluqlarını öyrənən elmdir.Bu termin ilk dəfə 1802-ci ildə J.B.Lamark və Q.R.Treviranus tərəfindənelmə gətirilmişdir.Ümumi biologiya canlı təbiəti,nəsli kəsilmiş və hazırda yaşayan canlı varlıqların qurluşlarını,həyat fəaliyyətini,əmələ həyatdır.Canlılar canlı cansız təbiətdən əsaslı dərəcədə fərqlənir.Belə ki,canlılar qidalanır,böyüyür,çoxalır,tənəffüs və inkişaf edir,ölür.Böyümə-əksər orqanizmlərin fərdi inkişafında hüceyrələrin bölünməsi hesabına kütlə və ülçülərinin artmasıdır.Orqanizm anlayışdır.Sadə formada həyata bele tərif vermək olar;həyat-materiyanın biloloji hərəkət formasıdır.Qədim zamanlarda alimlər “həyatın sirrini “uzun illər aça bilməmişlər.Bir vitalist (latınca “vis vitalis”-”həyat qüvvəsi” deməkdir)alimlər həyatın heçdən yarandığını və xüsusi başlanğıcın(materiyanın)olmadığını iddia edirdilər.

• Biologiya-canlı təbiət və onun idarəolunma qanunauyğunluqılarını öyrənən elmdır.Bu böyüdükcə inkişaf edir.İnkişaf –orqanizmlərin fərdi inkişafı dövründə geriyə dönməyən kəmiyyət və keyfiyyət dəyişkənliyidir.Böyümə inkişafını,canlılara cansız təbiət arasında mövcud olan qarşılıqlı əlaqəni öyrənir.Hazırda Yer üzərində 2 milyon heyvan,350 min bitki,100 minlerle digər canlı növləri yaşayır.Bütün canlı orqanizmlər bir-birindən fərdi xüsusiyyətlərinə görə fərqlənir.Lakin onları birləşdirən yeganə xassə təbiətin cansız və canlı (bitkilər,heyvanlar və insan) və inkişaf canlıların həyat xassələrindən biridir.Həyat nədir?Bu çox mürəkkəb elm birdən-birə yaranmamışdır.Hələ çox qədim dövrlərdə (b.e.ə 384-322-ci illər) yunan alimi Aristotel gəlməsini,yayılmasını,çoxalmasını və olmaqla iki yere bölmüşdür.İtalya həkimi Qalen (b.e.ə 200-131-ci illər) insan orqanizminin anatomik-fizioloji təsvirini vermişdir.U.Harvey (1578-1657) insanda böyük infuzor-tərliyi)müəyyənləşdirdi.XVIII əsrdə K.Linney bitki və heyvanların təsnifatını verdi.

• XIX əsrin əvvəllərində jan Batist Lamak “Zoologiyanın fəlsəfəsi” əsərində üzvü aləmin təkamülü haqqında cəsarətli fikir söylədi.İngilis alimi Çarlz Darvin XIX əsrdə üzvü aləmin tarixi inkişaf qanunauyğunluğunu müəyyənləşdirdi.Bundan sonra təbiət hadisələrinə aid səhv təsəvvürlər(idealizm) inkar olunmağa başladı.Çünki üzvü aləm,həyat dəyişməz qalmır.O,həmişə hərəkətdə və inkişafdadır.Üzvi aləmin inkişaf qanunlarını və qanunauyğunlarını öyrənmək ümumi biologiya elmının əsas vəzifələrindən biridir.Biologiya elmı Yer üzərində həyatın çoxşəkililiyini,onun təşkilinin müxtəlif səviyyələrini:hüceyrə,toxuma,orqanizim,populyasiya,növ,biogeosenos və biosferi öyrənir.

• 1838-1839-cu illərdə T.Şvanın və M.Şleydin tərəfindən hüceyrə nəzəriyyəsi yaradıldı.Sonra bu nəzəriyyə R.Virxov tərəfindən bir qədər təkminləşdirildi və sübut olundu ki,müasir dövrdə”Hüceyrə yalnız hüceyrədən əmələ gəlir).

• Ümumiyyətlə biologiya elmının bir sıra sahələri yaranmışdır.Məsələn:sitologiya,anatomiya,fiziologiya, biofizika,biokimya,genetika və.s təbiətdə mövcud olan bitki,heyvan,insan,göbələk və bakteriyalar hüceyrəvi quruluşa malikdir.Bunların hüceyrələri bir-birindən müəyyən qədər fərqli olmaqlarına baxmayaraq,onların quruluşlarında və kiçik qan dövranlarını kəşf etmışdır.Mikroskop ixtira edildikdən sonra XVII əsrdə canlı orqanızımlərin quruluşu haqqında təsəvvürlər genişləndi.Sonra A.Levenhuq birhüceyrəli orqanizimləri ( oxşarlıq var. Hüceyrə orqnizimlərin ən kiçik quruluş vahididir.

• Orqanizimlərin həyat fəaliyyəti xarici mühitlə sıx əlaqədardır.Ümumi biologiya orqanizimlə mühit arasında yalnız qarşılıqlı əlaqəni deyil,həmçinin təkamülü də öyrənir.

• Bilogiya elmi kənd təsərrüfatı və tibb elmlərinin nəzəri əsasıdır.Tibb elmləri xərcəng,Qazanılmış İmmunitet Çatızmazlığı Sindromu (QİÇS) kimi xəstəliklərin öyrənilməsində biologiyanın nailiyyətlərinə əsaslanır.Texnikanın biologiya elmı ilə qarşılıqlı əlaqəsi nəticəsində bionika elmı yaranmışdır.Bu elm orqanizmin quruluş prinsipi əsasında mühəndislik problemlərini təhlil edir.

Karl Liney

Robert Huk

Aristotel

Həyatı

• Həyatı

• Antoni van Levenhuk 1632-ci ildə Niderlandın Delft şəhərində orta sinifə aid səbət ustası Filips Toniszonun (nid. Philips Thoniszoon) ailəsində anadan olmuşdur. Anton özünə evinin yaxınlığındakı yerləşmiş "Şir darvazası"nın nid. Leeuwenpoort adına "huk" (nid. hoek mənası künc, bucaq, tin deməkdir) hissəciyi əlavə etməklə soyadı götürmüşdür.

• Anton 6 yaşında olarkən atası vəfat edir. Anası Marqaret van Berç nid. (Grietje van den Berch) onu Leyden ətrafındakı gimnaziyaya oxumaıa göndərir. Əmisi ona riyaziyyat və fizikadan dərs vermişdir. 1648-ci ildə Antoni mühasibatçılıq oxumaq məqsədi ilə Amsterdama gələrək oxumaq əvəzinə qalanteriya dükanında işə düzəlia vəfat edir. O, Delfin qədim kilsəsində dəfn edilmişdir

Kəşf və icadlar

• Kəşf və icadlar

• İlk dəfə olaraq Robert Huk hüceyrəni kəşf etmişdir. 1665-ci ildə bioloji toxumanın – lat. Quercus suber ağacından hazırlanmış tıxacın (probkanın) nazik kəsiyinə özü tərəfindən təkmilləşdirilmiş mikroskop altında baxarkən, tıxac kəsiyinin çoxlu sayda hücrəciklərdən ibarət olduğunu görmüş və onlara ing. cell – hüceyrə adı vermişdır. XVII əsr tədqiqatları bitkilərin hüceyrəvi quruluşa malik olmasını aşkarlasa da hüceyrənin öz quruluşu haqqında heç bir məlumata malik deyildir.

Leven Huk

• 1665-ci ildə dərc olunmuş Robert Hukun "Mikroqrafiya" (ing. Micrographia) əsərini oxuduqdan sonra, onda ətraf mühitin linza vasitəsilə öyrənilməsinə maraq yaranmış, italyan bioloq-həkimi Marçello Malpigi ilə birlikdə zooloji tədqiqatlarda mikroskodan istifadə etməyə başlamışlar.

• Cilalayıcı sənətinə yiyələnərək Levenhuk linzalar düzəltməyə başlayır. Həyatı boyu o, 300 dəfə böyüdücülük qabiliyyətinə malik 250 linza hazırlamışdır. Levenhuk öz hazırladığı linzaları metal eynəkliklərə quraşdıraraq dövrünün ən müasir mikroskopunu yaratmış və onun köməyi ilə bir sıra kəşflər etmiş olur.

• Yəni ən azından hamı onların adları ilə tanışdır. Lakin adları qeyd olunan filosofların düşüncələri ilə daha yaxından tanış olan insanlar da bilirlər ki, həmin mütəfəkkirlərdən Aristotel özünəməxsus istiqamətdə fəaliyyət göstərən, eyni zamanda Sokrat, Platon təfəkküründən seçilən, fərqli bir düşüncəyə sahib olan insandır. Aristotel daha çox insanın nəzərində bir alim kimi canlanır Sokrat, Platon Aristotel adlarını yəqin ki hər kəs eşidib, çünki fəlsəfə deyərkən ağıla ilk olaraq antik yunan fəlsəfəsi, filosof deyərkən isə ilk olaraq adarını çəkdiyim düşüncə sahibləri yada düşür., çünki bir çox elmlərin banisi məhz o olmuşdur. Aristotelin yaratdığı elm dedikdə isə, sözsüz ki, hər kəsin yadına məntiq elmi düşür. Amma mütəfəkkir yalnız məntiqşunas kimi deyil, həmçinin bir təbiətşünas kimi fizika, astronomiya ilə yanaşı , meterologiya haqqında da dəyərli fikirlər söyləmişdir. Öz zooloji bağını gəzən bizim filosof eyni zamanda canlıların təbiəti haqqında düşünür, biologiyanın banisi kimi isə müxtəlif dəyərli fikirlər ortaya atırdı. Bütün bunlarla yanaşı Aristotel etikadan, estetikadan, siyasi elmlərdən də yan keçməyərək bu sahələrdə də dəyərli işlər görmüşdür. Ən nəhayət o, real , yaşadığımız dünyanın, həyatın prinsiplərini özündə ehtiva edən bir fəlsəfi sistem yaratmağı bacara bilmişdir. Onu daha çox bizim yaşadığımız real həyat hadisələri maraqlandırırdı.Məhz buna görə də o, mülahizələrini məhz bu baxış bucağından insanlara təqdim dərin, mahiyyəti ifadə edən ideyalar aləmi yaddır, etmişdir. Ona Platonun Aristoteli daha çox real aləmi öyrənmək istəyir. Lakin bizim filosof etika sahəsinə qədəm qoyarkən sanki özündən əvvəlki filosofların görüntüsünü də ortaya qoymuş olur. Fəzilət nədir? Həyatın mənası nədir? Və ya xoşbəxt həyatın özü nə deməkdir? Bu tipdə olan sulları dəyərləndirərkən isə, o alimlikdən daha çox fəlsəfi təsvir yaratmış bir filosof olur..

• Onun gənclik illəri ilə bağlı isə bir çox rəvayətlər mövcuddur. Amma bu rəvayətlərdən biz ikisini sizə təqdim edirik . Rəvayətlərin birində Aristotel atasının var - dövlətini təmtəraqlı həyata israf etdikdən sonra o, aclıqdan yaxa qurtarmaq üçün orduya qoşulur, sonra həkimlik praktikası ilə məşğul olmaqdan ötrü Stagirə qayıdır və otuz yaşında ikən Platondan fəlsəfə öyrənmək üçün Afinaya gedir. Digər rəvayət isə Aristoteli daha mükəmməl bir obrazda təqdim edir, o Afinaya on səkkiz yaşında gəlir və özünü böyük ustadın himayəsinə buraxır. B.e.ə 384 - cü ildə Afinadan 200 mil şimalda yerləşən Taqar adlı bir Makedoniya şəhərində gələcəyin ensiklopedik təfəkkürə malik olan filosofu dünyaya gəldi və həmin filosof Aristotel adı ilə fəlsəfədə öz addımlarının yaratmış olduğu izi qoya bildi. Onun Atası Makedoniya çarı və Makedoniyalı İsgəndərin babası olan Amiptasın dostu və həkimi idi. Çox güman ki Aristotelin özü də Böyük Tibb cəmiyyətinin üzvü idi və bütün bunlar onun təfəkkürünün elmi istiqamətdə qərar tutmasına sözsüz ki, öz təsirni göstərmişdir.

Karl Linney (isveç Carl von Linné, lat. Carolus Linnaeus; 23 may 1707, Roshult, İsveç - 10 yanvar 1778, Upsala, İsveç) - canlı orqanizmlərin təsnifləşdirilməsinin əsasını qoymuş məşhur İsveçli həkim, naturalist və fizik. Həyatı

• Karl Linney (isveç Carl von Linné, lat. Carolus Linnaeus; 23 may 1707, Roshult, İsveç - 10 yanvar 1778, Upsala, İsveç) - canlı orqanizmlərin təsnifləşdirilməsinin əsasını qoymuş məşhur İsveçli həkim, naturalist və fizik. Həyatı

• 1739-cu ildən İsveç Kral Elmlər Akademiyasının üzvü, onun yaradıcılarından biri, 1762-ci ildən Paris Elmlər Akademiyasının və bir sıra digər elmi cəmiyyətlərin və akademiyaların üzvü olmuşdur.