Biotexnologiya asoslari

Ferment eritmalarini membranalar yordamida tozalash 
Måmbrànàli tozàlàsh usuligà diàliz và elåktrodiàliz, biromåmbrànàli usulgà egà qàytàriluvchàn 
osmos, ul’tràfil’tràsiya, mikrofil’tràsiya và nozik fil’tràsiya kàbilàr kiràdi. 
Eritmàdàgi moddàlàrni diàliz usulidà àjràtish måmbrànàni moddà màssàsigà qàràb tànlàb 
o’tkàzuvchànlik õususiyatigà àsoslàngàn. Bu jàràyon uchun yarim o’tkàzgich måmbrànàning hàr 
ikki tomonidà eritmàlàr miqdorining fàrqi vujudgà kålishi kåràk. Diàliz jàràyoni ushbu tånglik bilàn 
ifodàlàsh mumkin: 
 
Q q D
d
S
∆
C 
 
bundà, 
Q - mà’lum vàqt ichidà måmbrànàdàn o’tgàn moddà miqdori; D
d
 - diàliz koeffisiånti; S - 
måmbrànà sirtining yuzàsi; 
∆
C - måmbrànàning hàr ikki tomonidàgi moddàlàr miqdorining fàrqi. 
 
Diàlizdàn fårmånt pråpàràtlàrini kichik molåkulàli moddalàrdàn tozàlàshdà foydàlànilàdi. 
Màsàlàn, fårmånt eritmàlàrini shàkàr, àminokislotàlàr, minåràl tuzlàr và boshqàlàrdàn 60-100% 
gàchà bo’lgàn miqdordà tozàlàshgà erishish mumkin. Àyniqsà fårmåntlàr yuqori miqdorli tuzlàr 
bilàn cho’ktirilgàndà diàlizdàn và elåktrolizdàn unumli foydàlànish kåràk. Låkin to’rtlàmchi 
strukturàgà egà bo’lgàn fårmåntlàrni và måtàllofårmåntlàrni àjràtishdà elåktrodiàlizdàn foydàlànish 
mumkin emàs, ya’ni fårmånt ushbu jàràyondà o’z fàolligini yo’qotàdi. 
Diàliz jàràyoni  judà såkin o’tuvchi jàràyondir hàmdà eritmàning miqdori ko’p bo’lgàndà, judà 
ko’p miqdordà måmbrànà sàrflànàdi. Diàlizdà quyidàgi hàr õil ko’rinishdàgi yarim o’tkàzgich 
måmbrànàlàr ishlàtilàdi: pårgàmånt, sålofànning hàr õil turlàri, ul’tràfil’tràsiyadà ishlàtilàdigàn 
måmbrànàlàr và boshqàlàridir. 
Diàliz usuli bir qànchà kàmchiliklàrgà egà bo’lgànligi sàbàbli hozirgi kundà ishlàb chiqàrishdà 
ishlàtilmàydi. Bà’zi ilmiy làboràtoriyalàrdà fårmåntlàrni yuqori tozàlikdà olish uchun ishlàtilishi 
mumkin. 
Bàromåmbrànà usuli ishlàtilàdigàn måmbrànàlàr tirqishlàrining kàttà-kichikligigà qàràb 
tabaqalànàdi. Màsàlàn, qàytàriluvchàn osmos (F3
×
10
-4
 mkm); ul’tràfil’tràsiya (15
×
10
-5
 mkm); 
mikrofil’tràsiya (0,2 mkm) và nozik fil’tràsiya (10 mkm) dir. quyuqlàshtirish và tozàlàshning osmos 
và ul’tràfil’tràsiya usullàri kimyo, nåftni qàytà ishlàsh, oziq-ovqàt, fàrmàsåvtikà và fårmånt 
sànoàtlàridà judà kång tàrqàlgàn. Eng àsosiy jàràyonni judà hàm kàm õàràjàtlàr và enårgiya 
hisobigà olib borilishidir. 
Ul’tràfil’tràsiya jàràyonidà fårmåntlàrni hàroràt tà’siridàgi inàktivàsiyasi umumàn bàrtàràf 
qilingàn bo’lib, birvàràkàyigà eritmà bir qànchà bàllàst birikmàlàrdàn õonà hàroràtidà tozàlànàdi. 
Ushbu jàràyon yuqori bosim ostidà o’tgànligi uchun sàmàràdorligi hàm yuqoridir. Bu usulning hàm 
àsosiy elåmånti bo’lib måmbrànàlàr hisoblànàdi. hozirgi kundà sålofànlàrdàn, kàuchik, polietilån, 
polistirol, sållyulozà và boshqà bir nåchà õil màtåriàllàrdàn tàyyorlàngàn måmbrànàlàr 
ishlàtilmoqdà. 
Måmbrànàlàr õususiyatigà ko’rà 0,05-2 mkm li bir qàvàtli -  izotrop và ikki qàvàtli - ànizotrop 
turlàrigà bo’linàdi. “Àmikon” firmàsining (ÀqSH) “Millipor” và “Diàffo” måmbrànàlàri judà hàm 
màshhurdir và ulàr hàr õil shàroitlàrgà moslàb ishlàb chiqàrilàdi, ya’ni ulàrdàn foydàlànish 

---

tàrmoqlàri judà ko’pdir. 
Ul’tràfil’tràsiya jàràyoni ko’p jihàtdàn uskunàning tuzilishigà và måmbrànàlàrning tåõnik 
õususiyatlàrigà bog’liqdir. hozirgi kundà membranalar bir qànchà rivojlàngàn dàvlàtlàrdà, ya’ni 
ÀqSH (Àkbor, Dyupon, Dorr-Olivår, Àmikon, Õàvånz), Frànsiya (Ràmikon, Dådråmo) và 
boshqàlàrdà ishlàb chiqàrilàdi.