Biotexnologiya asoslari

In vitro
 sharoitida morfogenetik faol genotiplarni 
chatishtirish – regenerasion imkoniyatlarni (qobiliyatlarni) oshishiga olib kelishi mumkin.  
 
8. O’SIMLIKLARNI KLONAL MIKROKO’PAYTIRISH 
 
Urug’li o’simliklar ikki xil yo’l bilan: urug’dan va vegetativ yo’l bilan ko’payadi. Bu ikkala 
yo’lni ustivorligi ham kamchiligi ham bor. Urug’dan  ko’payishning  kamchiligiga eng avvalo, 
olingan ko’chatlarni genetik xilma-xilligi va yuvenil (urug’dan chiqqan maysadan yoki vegetativ 
kurtakdan reproduktiv organlar hosil qilish) davrining uzunligini ko’rsatish mumkin.   
Vegetativ ko’payishda ona o’simlikni genotipi saqlanib qoladi va yuvenil davr qisqaroq 
bo’ladi. Ammo ko’pchilik turlar (eng avvalo yog’och hosil qiladiganlar)  uchun vegetativ ko’payish 
muammosi oxirigacha o’z echimini topgani yo’q. Bunga asosiy sabablar quyidagilar: 
 

---

¾
 
Birinchidan, ko’pchilik turlar (navlar) hattoki, yuvenil bosqichda ham vegetativ 
usulda kerakli samara bilan ko’payavermaydi (eman, tilog’och, yong’oqdoshlar va 
boshqalar); 
¾
 
ikkinchidan, o’simliklarni ko’pchilik daraxt navlarini 10-15 yoshdan keyin, qalamcha 
yordamida ko’paytirish mumkin emas;  
¾
 
uchinchidan, har doim ham standart ekish materiali olish mumkin emas (yuqumli 
kasalliklar to’planishi va o’tishi mumkin);  
¾
 
to’rtinchidan, payvand qilish orqali katta yoshli (yog’ochli) o’simliklarni ko’paytirish 
juda ham qiyin va murakkab; beshinchidan, yil davomida bir xil genetik materialni olish 
uchun ishlab chiqilgan texnologiyalar samaradorligining o’ta pastligidir.  
¾
 
Hujayra va to’qimlara kulturalari bo’yicha erishilgan yutuqlar vegetativ ko’payishni 
tubdan yangi bo’lgan usulini  klonal mikroko’paytirish in vitro sharoitida (probirkada), 
jinsiy bo’lmagan yo’l bilan, o’simliklarni dastlabki nusxasi bilan genetik bir xil bo’lgan 
navini yaratish). 
 
Bu usul asosida o’simlik hujayralariga xo bo’lgan noyob xususiyat, totipotentlik, ya’ni tashqi 
ta’sirini butun o’simlik organizmi hosil bo’lishiga turtki bo’lishi yotadi. Albatta, bu usulni boshqa 
an’anaviy usullardan ustunlik tomonlari juda ham ko’p: 
 
¾
 
genetik bir xil ekish materialining olinishi; 
¾
 
meristema to’qimalari kulturalari ishlatilishi hisobiga o’simliklarni virusli va boshqa 
yuqumli kasalliklardan holi bo’lishi; 
¾
 
ko’payish koeffisientining yuqoriligi (o’tchil va gulli o’simliklar uchun 10
4
-10
5
; ninabargli 
o’simliklar uchun –10
4
); 
¾
 
seleksiya davrining qiqarishi; 
¾
 
o’simlik rivojlanishshini yuvenil davrdan reproduktiv fazaga o’tishini tezlashishi; 
¾
 
an’anaviy yo’llar bilan qiyin ko’payadigan o’simliklarni ko’paytirish; 
¾
 
ishni yil davomida tashkil etish imkoniyatlarining mavjudligi va ko’chat materiallari 
o’stirish uchun kerak bo’lgan maydonni tejash; 
¾
 
o’stirish jarayonini avtomatlashtirish imkoniyatlari va h.k. 
 
Klonal mikroko’paytirishni dastlabki muvaffaqiyatlari o’tgan asrning 50-yillari oxirida 
fransuz olimi Jorj Morel orxideya o’simligining regenerantini yaratganda erishilgan edi. Bu 
muvaffaqiyatga o’sho’ vaqtlarda yaratilgan,