Биринҹи фәсил

QİYAMƏT ƏZABI

Sabahın odu, cəhalətin törətdikləri fəsadın, əxlaqi azğınlıqların alovlandırdığı bir oddur. Allah-təala istədiyi adama məcburi şəkildə əzab vermir. Qarşılaşacağımız əzab od şəklində zühur edən qeyri-insani keyfiyyətlərimiz, əxlaqi azğınlıqlarımızdır. Əgər günah, küfr, Haqqa qarşı inad olmasaydı, bərzəx, qiyamət əzabı da olmayacaqdı.

«Kumeyl duası»nda deyilir: «(İlahi!) Tam əminəm ki, kafirlərə, inadçılara, düşmənlərinə əzab verəcəyini buyurmasaydın, cəhənnəm atəşini tamamilə söndürərdin və heç bir şəxsə əzab verməzdin. Amma Sən and içmisən ki, cəhənnəmi kafirlərlə, naşükürlərlə dolduracaqsan».

Buna əsasən, camaat günaha bulaşmaqla özü üçün od hazırlayır. Mehriban, bağışlayan, insanların rahat yaşaması üçün hər bir şəraiti yaradan Tanrı heç bir şəxsə əzab verməz.

Hər halda qadın və kişilər əxlaqın, imanın köməyi ilə özləri, övladları, qohumları üçün diqqətəlayiq, əmniyyət dolu şərait yaratmalı və bunun vasitəsilə dünya və axirət səadətini əldə etməlidirlər.

Həzrət Peyğəmbər (s) buyurmuşdur: «Dünya axirətin tarlasıdır».

İmam Baqir (ə) buyurmuşdur: «Dünya təqva əhli üçün gözəl bir mənzildir».¹

Təqva əhli dünyanın hər bir şeyindən axirət üçün istifadə edir. Öz dünyası ilə axirətini abadlaşdırır. Dünyada xoşbəxt yaşayır, axirətdə isə ondan da xoşbəxt bir həyat sürür.

Bənzərsiz İslam şəxsiyyətlərdən olan Abdullah ibni Yə᾽fur deyir: «İmam Sadiqə (ə) ərz etdim: «Biz dünya aşiqiyik». Həzrət buyurdu: «Dünya nəyinizə lazımdır?». Dedim: «Ondan ailə qurmaq, həcc, qadın və uşaqlarımız, mö᾽min qardaşlarımız və sədəqə vermək üçün istifadə edirik». İmam (ə) buyurdu: «Bunlar dünyadan deyil, axirətdən sayılırlar».

Diqqət yetirin, iman əhli ticarətlə, əkinlə gəlir əldə edir, ailə qurur, camaatın problemlərinin həllinə çalışır, gözəl həyat sürür, ziyarət səfərlərinə gedir, sədəqə verir, bir sözlə, əmniyyət dolu, sağlam bir şəraitdə yaşayır. Onun ardınca isə daha gözəl, daha yaxşı axirətdən bəhrələnir.

Kaş bütün ailələr belə əmniyyət dolu, sağlam həyat sürəydilər! Kaş ailələrə əxlaq, iman hakim olaydı!

İmam Sadiq (ə) bir rəvayətdə həqiqi mö᾽minin bütün xüsusiyyətlərini açıq şəkildə buyurur. Həmin rəvayətlərin bir hissəsi belədir: «Hamı mö᾽min tərəfdən əmniyyətdədir. Lakin mö᾽min bu əmniyyəti yaratmaq üçün böyük zəhmətə qatlaşır».¹

ƏMƏLİSALEH ATA-ANALAR

Əxlaqi keyfiyyətlərlə zinətlənmiş valideynlər bir-birlərinə və övladlarına qarşı əmin-amanlıq və təskinlik qaynağı, tərəqqi amilidirlər. Onlar öz övladlarına qarşı heç bir zaman e᾽tinasızlıq göstərmir, onların bütün ehtiyaclarını ödəyirlər. Buna imkanları olmadıqda səbirlə, həvəslə, tam əxlaqi bir şəkildə onları qane edirlər. Bu səmimiyyəti görən övladları da onların üzrünü qəbul edirlər.

Düşüncəli, əməlisaleh övladlar valideynləri tərəfindən pis işlərə də᾽vət olunsalar belə, tam ədəblə, onların hörmətini qoruyaraq bu də᾽vəti qəbul etmirlər.

Peyğəmbərin (s) yaşadığı dövrdə bir ana oğlunun müsəlman olmasından narazı idi. O bu narazılığını bildirmək üçün yemək yemirdi. Lakin Allahın oğlunun müsəlman olmasından razı olduğunu və anasının bu narazılığının heç bir dəyəri olmadığını eşitdikdə, ölüm orucunu pozdu və artıq oğluna bir söz demədi.

Həzrət Peyğəmbərin (s) ana bətnindən yarımçıq düşmüş uşaqlara diqqət yetirdiyi halda ‒ hansı ki, onlara «Behiştə daxil olun»-deyə buyurulduqda, «Valideynlərimizdən öncə daxil olmarıq» deyərlər² ‒ nə üçün valideynlər öz övladlarının ‒ bu ilahi ne᾽mətin qədrini bilməsinlər?! Onun ehtiyaclarını ödəməsinlər?! Halbuki, valideynlərin övlad sahibi olmaları, onların ehtiyaclarını ödəmələri dünya və axirətdə böyük xeyri olan bir ticarətdir.

1 «Bəqərə» surəsi, ayə 1.

1 «İbrahim» surəsi, ayə 32-34.

2 «Yasin» surəsi, ayə 40.

1 «Ali-İmran» surəsi, ayə 121.

2 «Nəcm» surəsi, ayə 42.

1 Baş verə bir sıra.

1 «Hud» surəsi, ayə 56.

1 «Rum» surəsi, ayə 21.

2 «Furqan» surəsi, ayə 54.

1 «Nur» surəsi, ayə 32.

1 Hidayətul-elm, 651.

1 İzdivac dər İslam, 17;7;8.

2 Bihar, 103-cü cild, səh-220.

3 Bihar, 103-cü cild, səh-219.

4 Vəsail, 14-cü cild, səh-7.

1 İzdivac dər İslam, 14.

2 Bihar, 103-cü cild, səh-222.

3 Müstədrəkül-vəsail, 1 babın müqəddiməsi.

4 Bihar, 103-cü cild, səh-221.

1 əl-Məvaizul-ədədiyyə, 180.

1 «Təhrim» surəsi, ayə 6.

1 Kafi, 2-ci cild, səh-340; Məhəccətül-bəyza’, 5-ci cild, səh-140.

1 «Nur» surəsi, ayə 36.

1 İzdivac dər İslam, 26.

2 Bihar, 103-cü cild, səh-220-221.

3 Bihar, 103-cü cild, səh-220-221.

4 Bihar, 103-cü cild, səh-220-221.

5 İzdivac dər İslam, 27.

6 İzdivac dər İslam, 27.

1 Nisa surəsi, ayə-28.

1 Bihar, 101-ci cild, səh-72.

2 Bihar, 101-ci cild, səh-72.

1 Bihar, 5-ci cild, səh-157.

1 «Rəhman» surəsi, ayə 19-20.

2 Nurus-səqələyn, 5-ci cild, səh-191, 19-cu hədis.

1 «Tin» surəsi, ayə 4.

2 «Nəml» surəsi, ayə 88.

3 «Səcdə» surəsi, ayə 7.

4 «Nisa» surəsi, ayə 1.

5 «Rum» surəsi, ayə 21.

1 «Bəqərə» surəsi, ayə 229.

2 Bihar, 100-cü cild, səh-349.

3 Bəqərə surəsi, ayə-240.

4 «Bəqərə» surəsi, ayə 241.

5 Bəqərə surəsi, ayə-180.

6 «Nisa» surəsi, ayə 7.

1 «Nəhl» surəsi, ayə 97.

2 əl-Məvaziul-ədədiyyə, 201.

3 «Təhrim» surəsi, ayə 10.

1 «Ən᾽am» surəsi, ayə 151.

2 «Nisa» surəsi, ayə 11.

3 «Bəqərə» surəsi, ayə 233.

4 «Qəsəs» surəsi, ayə 7.

5 Bihar, 43-cü cild, səh-23.

6 Səfinətül-bihar, 8-ci cild, səh-580.

1 «Bəqərə» surəsi, ayə 223.

1 Təfsire-nümunə, 1-ci cild, səh-97.

2 Vəsail, 14-cü cild, səh-2.

3 Vəsail, 14-cü cild, səh-11.

1 «Nəhl» surəsi, ayə 58-59.

2 Vəsailüş-şiə, övlad bölümü.

3 Vəsailüş-şiə, övlad bölümü.

1 Bihar, 103-cü cild, səh-218.

2 əl-Məvaziül-ədədiyyə, 138.

1 Rövzeyi-Kafi, 313.

2 Mizanül-hikmə, 2-ci cild, səh-351.

3 Bihar, 77-ci cild, səh-214.

1 əl-Məvaziül-ədədiyyə, səh-268.

2 Mizanül-hikmə, 2-ci cild, səh. 351-352.

1 «Ali-İmran» surəsi, ayə 56.

1 Bihar, 103-cü cild, səh-235.

1 «Ə᾽raf» surəsi, ayə 156.

1 «Ə᾽raf» surəsi, ayə 23.

2 «Nuh» surəsi, ayə 26.

3 «İbrahim» surəsi, ayə 37.

4 «Qəsəs» surəsi, ayə 24.

5 «Yusif» surəsi, ayə 101.

1 «Ənbiya» surəsi, ayə 89.

2 «Mö᾽minun» surəsi, ayə 118.

3 «Ali-İmran» surəsi, ayə 191.

1 Məcməül-bəyan, 8-ci cild, səh-358.

1 «Əhzab» surəsi, ayə 35.

1 Mizanül-hikmə, 9-cu cild, səh-96.

2 Bihar, 57-ci cild, səh-299.

1 Bihar, 100-cü cild, səh-245.

1 «Rə᾽d» surəsi, ayə 21.

1 Bihar, 77-ci cild, səh-203.

2 Mizanül-hikmə, 6-cı cild, səh-316.

1 «Sad» surəsi, ayə 73-74.

2 «Ə᾽raf» surəsi, ayə 13.

2 Mizanül-hikmə, 8-ci cild, səh-298.

3 Həmən mənbə, səh. 300-302.

4 Həmən mənbə.

5 Həmən mənbə.

6 Həmən mənbə.

7 Bihar, 73-cü cild, səh-231.

1 Bihar, 73-cü cild, səh. 201-205.

1 Müstədrəkül-vəsail, Nikahın müqəddiməsi bölmləri, 23-cü bölüm.

1 Bihar, 103-cü cild, səh-347.

2 Həmən mənbə.

1 Mucazatul-nəbəviyyə, 182.

1 Bihar, 103-cü cild, səh-348.

1 «Bəyyinə» surəsi, ayə 7.

1 «Mö᾽minun» surəsi, ayə 2-9.

2 «Furqan» surəsi, ayə 64-74.

3 Mizanüş-hikmə, 1-ci cild, səh-333.

4 Həmən mənbə.

5 Bihar, 67-ci cild, səh-293.

6 Mizanül-hikmə, 1-ci cild, səh-330.

7 Həmən mənbə.

8 Bihar, 71-ci cild, səh-158.

1 «Nur» surəsi, ayə 26.

2 «Nisa» surəsi, ayə 3.

3 Məsələn, bütpərəst, ya Allaha şərik qoşan bir şəxs.

1 Bihar, 100-cü cild, səh-372.

2 Həmən mənbə.

1 Bihar, 100-cü cild, səh-373.

2 Həmən mənbə.

3 İzdivac dər İslam, 32.

1 Bihar, 100-cü cild, səh-374.

2 Həmən mənbə, səh-373.

1 Bihar, 103-cü cild, səh-371.

1 İzdivac dər İslam, 55.

2 Bihar, 103-cü cild, səh-235.

3 İzdivac dər İslam, 54-55.

4 Həmən mənbə.

5 Bihar, 79-cu cild, səh-142.

6 Vəsail, 17-ci cild, 1-ci bab, səh-81, 22043-cü hədis.

1 Bihar, 103-cü cild, səh. 232-237.

2 Həmən mənbə.

3 İzdivac dər İslam, 75-77.

4 Həmən mənbə.

5 Müstədrək, «Nikah» kitabı, 6-7-ci bölümlər.

6 Həmən mənbə.

1 Bihar, 100-cü cild, səh-235.

1 Bihar, 78-ci cild, səh-327.

2 Bihar, 71-ci cild, səh-173.

3 «Ə᾽raf surəsi, ayə 8-9.

1 «Ali-İmran» surəsi, ayə 14-17.

1 Vəsail, «Nikahın müqəddiməsi» bölümü.

2 Bihar, 100-cü cild, səh-240.

3 Vəsail, «Nikahın müqəddiməsi» 4-cü bölümü.

4 Müstədrəkül-vəsail, «Nikah» 13-cü bölümü.

5 Bihar, 100-cü cild, səh-227.

1 Həmən mənbə.

1 İzdivac dər İslam, 47.

2 Vəsailüş-şiə, «Nikahın müqəddiməsi» 36-cü bölüm.

3 Vəsail, 36-cı bölüm.

4 Həmən mənbə.

5 İzdivac dər İslam, 49.

1 Məhəccətül-bəyza, 3-cü cild, səh-54.

2 «Bəqərə» surəsi, ayə 257.

3 «Rə᾽d» surəsi, ayə 38.

4 Bihar, 100-cü cild, səh-233.

1 Həmən mənbə, səh-237.

2 Həmən mənbə, səh-235.

3 Həmən mənbə, səh-231.

4 İzdivac dər İslam, 59.

1 Bihar, 100-cü cild, səh-232.

2 İzdivac dər İslam, 60.

3 Bihar, 100-cü cild, səh-236.

4 Bihar, 100-cü cild, səh-238.

5 Həmən mənbə, səh-239.

6 İzdivac dər İslam, 61.

7 Həmən mənbə, 70.

1 Bihar, 100-cü cild, səh-238.

2 Həmən mənbə, səh-237.

3 İzdivac dər İslam, 67.

1 Bihar, 75-ci cild, səh-285.

2 Mizanül-hikmə, 166-167.

3 Həmən mənbə.

1 Bihar, 100-cü cild, səh-349.

2 Həmən mənbə.

3 Həmən mənbə, səh. 350-351

1 Həmən mənbə.

2 Bihar, 100-cü cild, səh-351.

1 Bihar, 43-cü cild, səh. 111-112.

1 Bihar, 100-cü cild, səh-267.

2 Həmən mənbə, səh-266.

3 İzdivac dər İslam, 112.

4 Həmən mənbə.

1 Həmən mənbə; Müstədrək, «Nikah, bölümü, 31-ci fəsil.

2 Həmən mənbə.

3 Xurma, yağ, qrud və ya onun qarışığı.

4 İzdivac dər İslam, 91.

1 Bihar, 100-cü cild, səh-280; İləlüş-şəraye, səh. 514-517; Əmaliye Səduq, 566-570.

2 Bihar, 100-cü cild, səh-285.

3 Bihar, 100-cü cild, səh-285.

4 İləlüş-şəraye, 309.

2 Bihar, 100-cü cild, səh-287.

3 Həmən mənbə, səh-289.

1 Həmən mənbə, səh-290.

2 Həmən mənbə, səh-290.

3 Həmən mənbə, səh-295

1 «Bəqərə» surəsi, ayə 222.

1 Mizanül-hikmə, 5-ci cild, səh-558.

2 Həmən mənbə.

1 Nəhcül-bəlağə, xütbə-160.

2 Mizanül-hikmə, 10-cu cild, səh-92.

3 Həmən mənbə.

4 Həmən mənbə.

5 Həmən mənbə.

6 Həmən mənbə.

7 Həmən mənbə.

8 Həmən mənbə, səh-93.

9 Həmən mənbə.

1 Həmən mənbə.

2 Mizanül-hikmə, 10-cu cild, səh-95.

3 Həmən mənbə.

4 Həmən mənbə.

5 Həmən mənbə, səh-94.

1 Mizanül-hikmə, 4-cü cild, səh-596.

2 Bihar, 76-cı cild, səh-331.

3 Mizanül-hikmə, 4-cü cild, səh-597.

1 Həmən mənbə.

2 Həmən mənbə.

3 Həmən mənbə.

4 Bihar, 76-cı cild, səh-129.

5 Mizanül-hikmə, 76-cı cild, səh-129.

6 Həmən mənbə.

1 «Bəqərə» surəsi, ayə 172.

2 «Bəqərə» surəsi, ayə 168.

3 «Ə᾽raf» surəsi, ayə 31.

4 Mizanül-hikmə, 1-ci cild, səh-117.

1 Həmən mənbə.

2 Həmən mənbə.

3 Həmən mənbə.

4 Həmən mənbə.

5 Həmən mənbə.

6 Həmən mənbə.

7 Vəsail, 16-cı cild, səh-406.

8 Mizanül-hikmə, 1-ci cild, səh-123.

1 Vəsail, 16-cı cild, səh-520.

2 Həmən mənbə, səh-518.

3 Mizanül-hikmə, 1-ci cild, səh-125.

1 Vəsail, 16-cı cild, səh-539.

2 Bihar, 62-ci cild, səh-324.

3 Mizanül-hikmə, 1-ci cild, səh-116.

4 Həmən mənbə.

5 Həmən mənbə.

6 Həmən mənbə.

1 «Ali-İmran» surəsi, ayə 159.

2 Qələm surəsi, ayə-4.

3 Mizanül-hikmə, 3-cü cild, səh. 137-138.

4 Həmən mənbə.

5 Həmən mənbə.

6 Həmən mənbə.

1 Bihar, 71-ci cild, səh. 388-389.

2 Həmən mənbə.

3 Həmən mənbə, səh-385.

4 Həmən mənbə.

5 Bihar, 77-ci cild, səh-58.

6 Mizanül-hikmə, 3-cü cild, səh-149.

1 «Rum» surəsi, ayə 21.

2 Mizanül-hikmə, 2-ci cild, səh-205.

3 Vəsail, 16-cı cild, səh-171.

4 Mizanül-hikmə, 2-ci cild, səh-210.

5 Kafi, 2-ci cild, səh-199.

1 Vəsail, 20-ci cild, səh. 22-23.

2 Həmən mənbə.

3 «Ali-İmran» surəsi, ayə 14.

4 Vəsail, 20-ci cild, səh. 23-24.

5 Həmən mənbə.

6 Həmən mənbə.

1 Vəsail, 16-cı cild, səh-303.

2 Həmən mənbə, səh. 304-305.

3 Həmən mənbə.

4 «Ən᾽am» surəsi, ayə 160.

5 «Ali-İmran» surəsi, ayə 134.

6 «Şura» surəsi, ayə 40.

1 Bihar, 71-ci cild, səh-400.

2 Mizanül-hikmə, 6-cı cild, səh-367.

3 Həmən mənbə.

4 Həmən mənbə.

5 Həmən mənbə, səh. 368-370.

6 Həmən mənbə.

7 Həmən mənbə.

8 Həmən mənbə.

1 Mizanül-hikmə, 7-ci cild, səh-268.

2 Həmən mənbə.

3 Həmən mənbə.

4 Həmən mənbə.

5 Bihar, 2-ci cild, səh-135.

1 Bihar, 74-cü cild, səh-230.

2 Mizanül-hikmə, 7-ci cild, səh-231.

3 Həmən mənbə.

4 Həmən mənbə.

5 Həmən mənbə.

6 Həmən mənbə, səh. 232-233.

7 Həmən mənbə.

8 Həmən mənbə.

1 Həmən mənbə.

2 Kafi, 2-ci cild, səh-110.

3 Mizanül-hikmə, 7-ci cild, səh-236.

4 Həmən mənbə.

1 Mizanül-hikmə, 7-ci cild, səh-414.

2 Həmən mənbə.

3 Bihar, 73-cü cild, səh-294.

4 «Loğman» surəsi, ayə 18.

1 «Nisa» surəsi, ayə 34.

2 Kənzül-ummal.

3 Mizanül-hikmə, 8-ci cild, səh. 434-440.

1 Həmən mənbə.

2 Həmən mənbə.

3 Həmən mənbə.

1 Bihar, 77-ci cild, səh-214.

2 Mizanül-hikmə, 2-ci cild, səh-259.

3 «Naziat» surəsi, ayə 40, 41.

2 Vəsail, 14-cü cild, səh-19.

1 Nəhcül-bəlağənin şərhi, İbni Əbil Hədid, 9-cu cild, bölüm-153, səh-160.

1 Mizanül-hikmə, 7-ci cild, səh. 357-358.

2 Həmən mənbə.

1 «Əzhab» surəsi, ayə 59.

2 «Nur» surəsi, ayə 30.

3 Nur surəsi, ayə 31.

4 Bihar, 78-ci cild, səh-284.

5 Bihar, 104-cü cild, səh-36.

6 Həmən mənbə.

7 «Qəsəs» surəsi, ayə 26.

1 Bihar, 13-cü cild, səh-32.

2 Mizanül-hikmə, 10-cu cild, səh-77.

3 Mizanül-hikmə, 10-cu cild, səh-78.

4 «Nur» surəsi, ayə 31.

1 Vacibi-eyni, yə’ni o vacibdər ki, hamının boynundadır və bə’zi şəxslərin əncam verməsilə o birilərin boynundan düşmür; məsələn, namaz qılmaq kimi;

Vacibi-kifayi, yə’ni o vaciblər ki, hamının boynundadır və bə’zi şəxslərin əncam verməsilə o birilərin boynundan düşür, məsələn ölü müsəlmanın dəfn olunması kimi.

1 Tuhəful-uqul, 28-ci səh.

2 «Zümər»» surəsi, ayə 9.

1 Mizanül-hikmə, 6-cı cild, səh-449.

2 Həmən mənbə.

3 Bihar, 77-ci cild, səh-178.

4 Bihar, 1-ci cild, səh-185.

1 Zilzal surəsi, 7-8-ci ayələr.

1 Bihar, 70-ci cild, səh-52.

2 Mizanül-hikmə, 8-ci cild, səh. 216-217.

3 Həmən mənbə.

4 Bihar, 78-ci cild, səh-8.

1 «Ən’am» surəsi, ayə 81.

1 Bihar, 73-cü cild, səh-107.

1 Bihar, 78-ci cild, səh-37.

2 Vəsail, 20-ci cild, səh-14.