1
Telman Orucov
ABŞ: beşikdən zirvəyə gedən yol
2
Birləşmiş Ştatlara artan maraq
Bu ilin 11 sentyabrında Nyu-Yorkda və Vaşinqtonda baş verən terror
əməliyyatları böyük faciə ilə nəticələndiyindən, bu hadisə təkcə amerikanları deyil,
bütün dünyanı sarsıtmışdır. Qüdrətli Amerika məkrli və qaniçən terrorizmdən ağır
zərbə almışdır.
Faciə nə qədər böyük olsa da, bu cavan və güclü ölkə, bu fərasətli və işgüzar
xalq vurulmuş yaraları sağalda biləcək, demokratiya və inkişaf yolundan əsla
sapmayacaqdır. Birləşmiş Ştatlar öz tarixinin lap başlanğıcdan heç kəsi təqlid
etməmişdir. Fəlakət anında da ölkədə dini, irqi, milli ayrı-seçkilik hallarına yol
verməməklə, yalnız terrorizmi məhkum etməklə özünəməxsus xüsusiyyətini bir daha
sübut etmişdir. 225 yaşı olan bu dövlət çoxlu sınaqlardan çıxmış, öz prinsiplərinə,
bani-ataların öz dəyərini itirməyən vəsiyyətlərinə sədaqətsizlik etməmişdir. Son
fəlakəti onun özünə güvənməsi, məğrurluğu ilə izah edənlər isə səhv edirlər, açıq
cəmiyyətin məxfilik yolunu rədd etməsini, vətəndaş azadlıqlarına hörmətli
münasibətini, bu dəhşətli sui-istifadələr faktına görə az qala ona irad kimi qeyd
edirlər. Lakin Birləşmiş Ştatlar təhlükəli anda belə öz təməl prinsiplərindən
uzaqlaşmamışdır.
İlk prezident Corc Vaşinqton 1796-cı ildə xalqa yazdığı vida müraciətində
göstərmişdi: “Cultivate peace and harmony with all” Hamı ilə sülh və harmoniya
şəraitində yaşayın". Bu müdrik istiqamət heç vaxt unudulmamışdır. Dövlətin öz
prinsiplərinə sədaqətini qısa da olsa tarixi faktlarla sübut etmək olar.
Fransa Amerika koloniyalarına İstiqlaliyyət müharibəsində sanballı kömək
göstərmişdi. Markiz Lafaret də daxil olmaqla fransız volontyorları və əsgərləri
Amerikada ingilislərə qarşı vuruşmuşdu. Ancaq gənc dövlətə qarşı Avropanın
intriqaları kəsilmək bilmirdi. Fransa və İngiltərə müharibə vəziyyətində olduğundan,
onların hər ikisi istədikləri vaxt dənizdə Amerika ticarət gəmilərini tuturdu. 1797-ci
ildə Fransa Birləşmiş Ştatlara bu məsələdə daha çox ziyan vururdu. Bu vaxt
prezident Con Adams üç şərəfli adamdan ibarət nümayəndə heyətini Fransaya
göndərdi ki, amerikan ticarət malları barədə ikitərəfli müqavilə bağlansın. Həmin
dövrdə Fransanı idarə edən və öz ölkəsində artıq rüşvətxorluqda ad çıxarmış inqilabı
Direktoriya Birləşmiş Ştatlardan da rüşvət tələb etdi.
Amerikanın səlahiyyətli nümayəndələri Parisə gəlib çatanda, üç Fransız rəsmi
şəxsi onlardan 250 min dollar məbləğində rüşvət, Birləşmiş Ştatların isə Fransaya 10
milyon dollar borc verməsini tələb etdi və bu şərt ödənməsə müharibə elan edilməsi
hədə-qorxusu gəlməyə başladı. Lakin amerkanlar belə şantaja boyun əymədilər.
Komissiyanın üzvü general Çarlz Pinkni nəhayət fransızlara dedi: "Yox, yox, bir
qəpik də" və danışıqları amerikanlar kəsdilər. Pinkni demişdi ki, "Müdafiə üçün
milyonlar xərcləyərik, bac üçün isə bir sent də vermərik". Beləliklə, Birləşmiş Ştatlar
öz prinsipinə sadiq çıxaraq, dünənki müttəfiqini də yerində oturtdu.
3
Yaxud, 1814-cü ilin avqustunda Britaniya ekspedisiya korpusu Çesapik
buxtasında sahilə çıxıb Vaşinqtona yürüş etdi. Prezident Ceyms Medison Vaşinqtonu
müdafiə etmək üçün heç bir plan hazırlamamışdı. Özü maliyyə nazirindən bir cüt
duel tapançasını borc götürüb, faytonda vuruşmağa yollandı. Lakin işlərin necə
getdiyini görüb əks istiqamətə tələsdi. Onun arvadı Dollinin Ağ evdən xilas etdiyi
şeylər arasında rəssam Cilbert Styuart tərəfindən çəkilmiş və çərçivəsindən çıxardığı
Vaşiqtonun portreti, gümüş boşqab, bir fayton yükündə rəsmi sənədlər və öz
tutuquşusu var idi. Digər bütün şeylər, onun velvetdən olan xalatları və qızıl
boyunbağısı da itmişdi.
Düşmən qoşunu Ağ evə gələndə, onlar mətbəxdə qırx nəfər üçün bişirilmiş
nahar xörəklərini tapdılar. Britaniya admiralı Corc Kokborn prezidentə məxsus olan
şlyapanı oğurladı və "Cemmi sarayı"nın qalan hissəsinin yandırılmasına razılıq verdi.
Əlli Britaniya dənizçisi pəncərələrdən binaya yanan qətran kürələrini atırdılar. Belə
bir dağıntı Kapitolidə də baş verdi, onun mərkəzi günbəzi o vaxtlar hələ
tikilməmişdi. Qəzet redaksiyalarının binaları, bütün şəhər körpüləri və bir neçə ev bu
taleyi yaşadı. Belə deyirlər ki, Kapitolidə qaraguruhun ardınca Nümayəndələr
Palatasının zalına daxil olub, spiker kürsüsünə dırmaşan Kokborn belə sualla
müraciət etdi: "Yanki demokratiyasının bu limanı yanacaqdırmı?" Yekdil təsdiq
nidaları səsləndi və burada da məşəllərdən istifadə olundu.
Ağ evin içərisi bütünlüklə yanmışdı. Başlayan yağış onun divarlarını salamat
saxlamışdı. Gənc dövlətin paytaxtı belə təhqirlə üzləşməli olmuşdu. İngilislərin bu
hərəkəti təkcə Amerikada deyil, ingilislərin bəzi dairələrində də qəzəb doğurmuşdu.
Paytaxtın vəhşicəsinə dağıdılması amerikanların döyüş əzmini qırmadı. Bundan
sonra onlar ilk qələbəni Pittsburqda, ikinci qələbəni isə Baltimorda qazandılar.
Paytaxtın taleyi xalqa ibrət dərsi vermişdi. Birləşmiş Ştatlar şərəfli sülh bağlamağa
nail oldu. Britaniyalılar deyil, amerikalılar müharibədən çox şey əldə etdilər.
Birləşmiş Ştatlara birinci növ dövlət olmaq yolu açıldı, müharibədən sonra ölkəyə
immiqrasiya axını başladı.
Digər bir hadisə isə 1898-ci ilin yanvarında baş verdi. Birləşmiş Ştatların
"Men" hərb gəmisi Amerika baş konsulunun məxfi tələbi ilə Havana limanına
gəlmişdi. Prezident Mak-Kinlinin adminstrasiyası bu missiyanın "dostluq və ehtiram
səfəri" olduğunu elan etmişdi. Lakin hamı bunun diplomatik yalan olduğunu bilirdi.
"Men" gəmisi amerikan vətəndaşlarını himayə etmək və amerikan pullarını və
əmlakını xilas etmək üçün getmişdi. Çünki inqilab Havanaya da gəlib çata bilərdi. Nə
ispan müstəmləkəçiləri, nə də Kuba qiyamçıları "Men"i görməkdən şad deyildi, lakin
özlərini elə göstərirdilər ki, onlar buna sevinirlər. Amerikan zabitləri öküz döyüşünə
tamaşa etmək üçün sahilə çıxdılar. Fevralın 15-i gecəsi "Men"də partlayış baş verdi.
266 amerikan zabiti və gəmi komandasının üzvü həlak oldu. Bu İspaniyaya qarşı
müharibəyə başlamaq üçün səbəb rolunu oynadı. Üç il davam edən bu müharibə
Birləşmiş Ştatların qələbəsi ilə başa çatdı. Filippin adaları da Amerikanın tabeliyinə
keçdi. Bundan əvvəl isə İspaniya Kubada müharibəyə son qoymaq üçün sülh xahiş
etdi və atəşkəs bağlandı.
Bu üç hadisə çox şey barədə təsəvvür yaradır. Birləşmiş Ştatlar heç bir təhqiri
və zərbəni cavabsız qoymur. Ümumiyyətlə, bu ölkə olduqca maraqlı tarixə malikdir
və yəqin oxucular bu həm uzaq, həm də yaxın ölkəni daha dərindən tanımaq
Dostları ilə paylaş: |