Birsayidusun ilan. Fh9

---

36

Bilim Çocuk

Madagaskar Adas›’nda yaflayan bir hayvan; ad› Latince “hayalet” anlam›na

geliyor. Burada yaflayan insanlar›n ço¤u onlar›n hayalet oldu¤una inan›-

yor. Neden mi? Ak›llardan ç›kmayan bak›fllar› ve gece etkin olduklar› için.

Elbette bunlar hayalet de¤il! Korkunç ya da tehlikeli hiç de¤il! Yüzleri bir

kedi kadar sevimli, burunlar› bir köpek kadar kokuya duyarl› ve bir o ka-

dar da cana yak›nlar. Ancak, bu sevimli hayvanlar›n yaflamlar› tehlike al-

t›nda. Uzmanlar, az say›da kalan bireyleri korumaya çal›fl›yorlar. Bunu

duyunca çok üzüldük. Peki biz ne yapabiliriz? Türkiye’ye çok uzak bir

adada yaflayan, belki ço¤umuzun varl›¤›ndan bile haberi olmad›¤› bu hay-

vanlarla sizleri tan›flt›rmaya karar verdik ve düfltük yola. Madagaskar Ada-

s›’na gidemedik ama ABD’de bulunan en büyük lemur merkezini ziyaret

ettik. Orada tam 235 lemurla tan›flt›k! Edindi¤imiz e¤lenceli bilgiler onlar›

hayalet olmaktan ç›kard› ve sevimli yüzlerini görmemizi sa¤lad›.

Le

mur

lar

Mada

gask

ar’da

ki Hayale

tler

---

Lemur, bir çeflit pri-

mat. Bunlara “prosimian”

deniyor. Prosimian söz-

cü¤ü, “maymundan ön-

ce” anlam›na geliyor. Ya-

ni lemurlar, maymun ve in-

sanlar›n atalar›n›n akrabas›.

Ancak, tiplerine bak›nca bunu tah-

min etmek pek kolay olmuyor! Çün-

kü insanlar›n ve maymunlar›n atala-

r›na pek benzemiyorlar. Lemurlar›n

farkl› türleri var. Her birinin görünüflü de bir-

birinden farkl›. Renkleri k›z›ldan griye de¤ifliyor.

Boylar› da birbirinden çok farkl›. En küçük lemur

türünün yaln›zca yar›m kg oldu¤unu düflünebiliyor

musunuz? Bunlara “cüce fare lemur” diyorlar. En

büyükleriyse neredeyse 7 kg’l›k büyük bir ev kedi-

si kadar. Ancak, hepsinin bir ortak noktas› var: siv-

ri burunlar›. Bu sayede çok iyi koku alabiliyorlar. 

Yaflamlar› Madagaskar’da Bafll›yor

Lemurlar yaln›zca Madagaskar Adas› ve bura-

ya ba¤l› Comoro adac›klar›nda yafl›yorlar. Bu ada-

lar d›fl›nda, lemurlar› yaln›zca hayvanat bahçelerin-

de ve birkaç araflt›rma merkezinde görebilirsiniz.

Madagaskar, dünyan›n en büyük dördüncü adas›.

Afrika k›tas›n›n güneydo¤u k›y›s›ndan yaklafl›k

400 km uzakl›kta Hint Okyanusu’nda bulunuyor.

Comoro adac›klar›ysa Madagaskar Adas›’n›n tam

kuzeyinde. Madagaskar, yaln›zca lemurlar için de-

¤il, pek çok baflka hayvan için de tek yaflam alan›.

Burada bulunan bitki ve hayvan türlerinin ço¤u

dünyan›n baflka hiçbir yerinde bulunmuyor. 

Madagaskar Adas›, Afrika k›tas›ndan yak-

lafl›k 100 milyon y›l önce ayr›lm›fl. O zaman-

lar burada lemurlar yokmufl. Biliminsanla-

Lemurlar do¤duktan

sonra annelerinin tüylerine

s›k›ca tutunabilecekleri büyük-

lü¤e ulaflana kadar anneleri on-

lar› a¤›zlar›nda tafl›yor. Ço¤u

lemur, 18 y›l kadar yafla-

yabiliyor. 

Gündüz uyan›k olan

lemurlar genellikle gruplar

halinde yafl›yorlar. Gececi le-

murlarsa, yaln›z yaflamay›

tercih ediyorlar. 

K

›rm

›z› ç

eneli lemur

H

al

ka

l›

ku

yru

klu

lemur

r›, lemurlar›n ve di¤er memeli hayvanlar›n, buraya

odun parçalar› ve bitki topluluklar›n› sal gibi kulla-

narak geldiklerini düflünüyorlar. Milyonlarca y›l ön-

ce buraya gelmeye bafllayan lemurlar, zaman için-

de buradaki yaflama uyum sa¤layacak biçimde ge-

liflmifller. O zamanlar onlar için tehdit olabilecek

çok az do¤al düflmanlar› varm›fl. Yaflamak için çok

genifl alana sahiplermifl ve bolca besin bulabiliyor-

larm›fl. Yani bu cennet parças›nda uzun y›llar ço¤a-

larak yaflam›fllar. Ancak, 2000 y›l önce adaya in-

sanlar yerleflmeye bafllam›fl. O zamandan bu yana,

buradaki lemur türlerinin üçte biri yok olmufl. Ka-

lanlar›n pek ço¤u da flu anda yok olma tehlikesi

içinde. Bir zamanlar goril büyüklü¤ünde bir lemur

türü oldu¤unu biliyor muydunuz? Bu lemur nere-

deyse 200 kg a¤›rl›¤›ndaym›fl!  

Lemurlar Çok Önemli!

Lemurlar, Madagaskar ve Comoro Adac›kla-

r›’n›n do¤as› için çok önemli. Çünkü, oradaki mey-

ve a¤açlar›n›n tohumlar›n›n yay›lmas›n› sa¤l›yor-

larm›fl. Nas›l m›? Lemurlar, ço¤unlukla bitki ve

Madagaskar, 

bulunuyor ve Afrika’n›n

güneydo¤u k›y›s›na yak›n.

Comoro adac›klar›ysa

Madagaskar

Adas›’n›n 

tam kuzeyinde.

Afrika

Comoro

adac›klar›

Madagaskar

---

r›n en önemli yaflam alanlar›.

Bir baflka tehlikeyse avc›l›k.

Neyse ki son y›llarda lemurla-

r›n avlanmas› yasaklanm›fl.

Ancak, uzmanlar Madagas-

kar’daki ormanlar  korunmad›¤›

sürece lemurlar›n yok olaca¤›n›

söylüyorlar. 

Lemur Merkezine Ziyaret

Sizin için Amerika’n›n Kuzey Carolina Eya-

leti’nde bulunan Duke Universitesi Primat Merke-

zi’ni ziyaret ettik. Buras› ABD’deki en büyük primat

merkezi. Bu merkezde 235’i lemur olmak üzere top-

lam 250 hayvan var. Merkeze ilk geldi¤imizde bi-

raz düfl k›r›kl›¤›na u¤rad›k. Çünkü hayvanlar›n tü-

münü, kapal› alanlarda kafeslerin içinde bulduk.

Halbuki serbestçe dolaflabilecekleri büyük bir or-

man arazisi içindeler. Biz de onlar› do¤ada görmeyi

bekliyorduk. Hemen neden kafeste olduklar›n› sor-

duk. K›fl›n so¤u¤undan korumak için burada olduk-

lar›n› söylediler. Yaz geldi¤inde bir k›sm›n› yeniden

orman içinde korunan alanlara b›rakacaklarm›fl.

Ancak baz›lar›, özel olarak korunmalar› gerekti¤in-

den sürekli olarak kafeste tutuluyormufl. Bunlardan

biri “halkal› kuyruklu lemur”. Bundan birkaç y›l ön-

ce, burada hiç beklemedikleri bir olayla karfl›laflm›fl-

lar. O zamanlar, halkal› kuyruklu lemurlar da di¤er

lemurlar gibi ormanda yafl›yorlarm›fl. O y›l bu grup-

ta 6 tane de yavru varm›fl. Bu yavrular, ilk 6 hafta

boyunca anneleriyle beraber geziyorlarm›fl. 6. haf-

tan›n sonunda k›sa mesafelerde çevre gezile-

rine ç›kmaya ve sonra tekrar annelerinin

yan›na dönmeye bafllam›fllar. Ancak, o

y›l yavrular birer birer ortadan kaybol-

mufllar. Merkezdeki araflt›rmac›lar,

bunun nedenini tam olarak anla-

yamasalar da, bu yavrular› böl-

gede yaflayan büyük boynuzlu

baykuflun yedi¤inden kuflkula-

n›yorlar. Bu üzücü olaydan son-

ra, halkal› kuyruklu lemur ve ge-

ceci lemurlar da kafes içinde korun-

maya bafllanm›fl.

Lemurlar, birbirleriyle

haberleflmek için koku alma du-

yular›n› kullan›yorlar. Koku bezleri sa-

yesinde, dolaflt›klar› yerlere kokular›n› b›-

rak›yorlar. Böylece, di¤erleri ayn› yerden

geçti¤inde bu kokuyu al›yor ve baflka bir le-

murun buradan geçti¤ini anlayabiliyor.

Kuyruklar›n› sallayarak da haberleflebili-

yorlar. Bunlar›n yan›nda haberlefl-

mek için de¤iflik sesler de

ç›kar›yorlar. 

Lemurlar genellik-

le yaprak ve meyvelerle

besleniyorlar. Ancak, baz›-

lar› böcek ya da küçük

hayvanlarla da besle-

nebiliyor. 

Büyük

fare

lem

ur

u

Firavun faresi lemuru

meyvelerle besleniyorlar. Yedikleri meyvelerin çe-

kirdeklerini da¤›tarak yeni bitkilerin  geliflmesine

katk›da bulunuyorlar. Böylece, insanlar›n h›zla yok

etti¤i a¤açlar›n yerlerine, yenilerinin geliflmesine

yard›mc› oluyorlar. Lemurlar bilim dünyas› için de

önemli. Çünkü biliminsanlar›, onlar› inceleyerek in-

sanlar›n ve maymunlar›n geliflimiyle ilgili yan›ts›z

kalan birçok sorunun yan›t›n› bulabileceklerini dü-

flünüyorlar. 

Lemurlar›n en büyük do¤al düflman› atmaca ve

kartal. Bunlar, havadan süzülerek lemurlar›n yavru-

lar›n› kap›yorlar. Yerdeki düflmanlar›ysa “fossa” ad›

verilen, kediyle köpek aras› bir hayvan. Bu hayvan,

uyumak için t›rmand›¤› a¤açta güvenli bir yüksekli-

¤e ulaflamayan lemurlar› yiyerek besleniyor. Bunla-

r›n yan›nda, lemurlar›n yaflamlar›n› tehlikeye sokan

en önemli fley,, yaflam alanlar›n›n yok olmas›. Ma-

dagaskar’da yaflayan insanlar, odun olarak kullan-

mak ve kendilerine tar›m yapabilecekleri alanlar aç-

mak için ormanlar› kesiyorlar. Bu ormanlar, lemurla-

---

Oraya gitti¤imiz saatte gececi le-

murlar›n bir k›sm› uyuyordu. Çünkü on-

lar etkinliklerini gece sürdürüp gündüz-

leri uyuyorlar. Ancak, baz› lemurlar arafl-

t›rma amac›yla özel olarak karart›lm›fl

odalara kondu¤u için onlar› uyan›k görme

flans›m›z oldu. Bunlardan biri ay-ay. Bu lemur tü-

rü çok merakl›. Odas›na gitti¤imizde yavrulardan

biri yavafl ve dikkatli ad›mlarla yan›m›zda geldi. Bi-

zim onu merak etti¤imiz gibi o da bizi çok merak

ediyordu. Uzaktan ona parma¤›m›z› oynatarak

oyun yapmak istedik. O da ayn› hareketi tekrarla-

d›. Bu, bizi çok heyecanland›rd›. San›r›z onu da he-

yecanland›rm›fl olmal› ki, sonras›nda bir ileri bir ge-

ri koflmaya bafllad›. Karanl›k odan›n içinde parla-

yan gözleriyle di¤erlerini de fark etmek kolay oldu,

ama onlar çok fazla yaklaflmamay› tercih ettiler.

Gündüzcü lemurlar k›fl koflullar›ndan korun-

mak için üzeri muflambayla kapat›lm›fl dev kafes-

lerin içindeydi. Bu kafeslerin bulundu¤u alana gitti-

¤imizde hepsi bizi 盤l›klarla karfl›lad›. Bu ilk tan›fl-

madan sonra, lemurlar›n ne kadar merakl› hayvan-

lar olduklar›n› daha iyi anlad›k. Çünkü ço¤u çevre-

mizde topland› ve merakl› gözlerle bizi izlemeye

bafllad›. Günün daha erken saatlerinde daha hare-

ketli olduklar›n› ö¤rendik. Bizim gitti¤imiz saatlerde

gündüzcü lemur anneler yavrular›n› uykuya haz›r-

l›yorlard›. O yüzden onlar uzaktan izlediler bizi. 

Lemur merkezindeki uzmanlara buradaki en il-

ginç lemur türünün hangisi oldu¤unu sorduk. Bu so-

ruyu yan›tlamakta biraz zorland›lar ama en sonunda

ad› “sifaka” olan bir lemur türünden söz etmeye bafl-

lad›lar. Sifaka ad›, bu hayvanlar›n ç›kard›klar› sesten

geliyormufl. Bu hayvan türü, a¤açlar aras›nda gezer-

ken “fli-fuuk” diye bir ses ç›kar›yor. Bu türün en bü-

yük özelli¤i, a¤açlar aras›nda daldan dala atlayabil-

mesi. Yerdeyken de, t›pk› bir kanguru gibi iki aya¤›

üzerinde s›çrayarak ilerliyormufl. Bu davran›fllara

sahip baflka bir lemur türü yokmufl. Bize yavru bir si-

fakadan söz ediyorlar. Bu yavru, çocuklar için haz›r-

lanan “Zoboomafoo” adl› bir televizyon program›n›n

y›ld›z›ym›fl. Çocuklar onu çok seviyormufl. 

Lemur merkezinde toplam 21 farkl› tür var. Her

bir türün bireylerine de birbiriyle uyumlu  adlar ver-

Bilim Çocuk

3

39

9

Lemurlar zamanlar›-

n›n ço¤unu a¤açlarda ve ça-

l›larda geçiriyorlar. Dallara tu-

tunma konusunda da çok bece-

rikliler. Yaln›zca halkal› kuyruklu

lemur zaman›n›n büyük bir

k›sm›n› yerde geçiri-

yor. 

Si

fak

a

mifller. Örne¤in, ay-ay türünden tüm hayvanlar›n

adlar› Warlock, Merlin, Endora gibi korku filmi kah-

ramanlar›n›n adlar›. Bunun nedeni, ay-aylar›n Ma-

dagaskar’daki kötü ünleri. Madagaskar’daki insan-

lar, ay-ay görmenin kötü flans getirdi¤ine inan›rlar-

m›fl. Görünümlerinin biraz tuhaf olmas› insanlar›

korkutuyormufl. Ancak, lemur merkezindeki uz-

manlar bu hayvan›n tümüyle zarars›z oldu¤unu

söylüyorlar. Yanlar›na gitti¤imizde o kadar cana

yak›n davran›yorlar ki, zarars›z olduklar›na inan›-

yoruz. Onlar›n bu garip görünümlerinin, yaflamda

kalmalar› için önemli oldu¤unu da ö¤reniyoruz. Di-

¤er türlerin adlar› için de de¤iflik konular seçmifller.

Kimi bitki ve kufl adlar›, kimi Roma imparatorlar›-

n›n, kimi de mavi gözlü film y›ld›zlar›n›n adlar›n› al-

m›fl.

Ziyaretimiz sona erdi¤inde hava art›k tümüyle

kararm›flt›. Gün boyunca uyuduklar› için gececi le-

murlar›n bir k›sm›n› görememifltik. Ama tam ora-

dan ayr›lacakken yavrulardan birinin daha uyand›-

¤› haberi geldi. Tan›flmadan ayr›lmak olmaz! Ad›

Sinekkuflu olan bu yavruya da “merhaba” dedikten

sonra ayr›ld›k.

Y a z › :   B a n u   B i n b a fl a r a n   T ü y s ü z o ¤ l u

F o t o ¤ r a f l a r :   D a v i d   H a r i n g